34. Адам санасы мен рухани дүниесі туралы философиялық, діни және ғылыми түсініктер қалай қалыптасты? Мәнін ашып көрсетіңіз

Дүниеде ең ғажап, керемет құбылыс – адамның рухани дүниесі, сана, ой. Адамзат игілігіндегі барлық материалдық және рухани жетістіктер зәулім құрылыстар, түрлі техникалық табыстар, өнер, дін, әдебиет, философия, ғылым – осылардың бәрі сол сананың құдыреті. Объективтік дүниеде сананың баламасы жоқ. Ол тек адамға ғана тән. Сондықтан қашан да сананы болмыстан жоғары қоятын ұғым тауып, оны бастапқы деп санаған. Бұл идеализмге әкелген.Сана белгісіз, ғайыптан пайда болған, дайын күйінде біздің миымызға енген құбылыс емес. Іштен де тумайды. Әрине, адам бойында атадан балаға өтетін кейбір нәсілдік бейімділік, қабілет те болады. Оның дамуы да түрлі жағдайларға байланысты. Бірақ сана ондай қабілет емес. Сана адам миына байланысты пайда болады, ал ми - оның мекені. Сана адам миы қызметінің жемісі. Бірақ ми түрлі жануарларда да бар. Ал сана тек адам миының ғана жемісі. Бұл өте күрделі процесс, материалдық дүниенің ұзақ уақыт дамуының нәтижесі. Оған жету үшін әлем неше ықылым заманды бастан өткізді. Сананың миға қатысы бар екенін мойындамай, сана миға сырттан дайын күйінде интроекция арқылы келеді деген жалған пікір таратқан махист Р.Авенариусты В.И.Ленин «Материализм және эмпириокритицизм» деген еңбегінде қткір сынға алған болатын.Дін иелері сананы материядан тыс, дербес және мәңгі өмір сүретін, ешқашан өлмейтін құбылыс деп қарастырады. Ертеде сананы жанға, ал жанды ұшып жүретін шыбынға бағалаған. Халқымыздың «шыбын-жан» деген сөзі осындай ұғымнан туындаған. Діндарлардың пікірінше, адам ұйықтағанда шыбын жан денеден шығып кетеді. Түс – сол шыбын жанның дүние кезіп жүргендегі кездері. Кейін ол шыбы жан қайтып оралғанда, адам ұйқыдан оянады деп түсінген. Ұйықтап жатқан адамды абайлап ояту тәртібі осыдан шыққан болса керек. Өлген кісілерге дұға оқу, құдайы беру, оларды еске алу, бейітті елді мекендерге, жолға жақын жерге салу – осылардың бәрі сол адам жаны мәңгі өмір сүреді деген ұғымнан пайда болған. Сірә, о дүние, жұмақ, тозақ деген діни ұғымдар, әрине осындай пікірден туындаса керек. Материя емес, мәңгі өлмей өмір сүріп, бірден бірге көшіп қонып жүретін рухани дүние – жан деген ұғымнан тотемизм, басқаша айтқанда өзін түрлі хайуанаттармен , өсімдіктермен тұқымдас деп түсінеін ұғым пайда болған. Бұл өте ертедегі дәуірде туған түсінік.Ғылыми мәліметтерге сүйене отырып, сана барлық материяның жемісі емес, тек ерекше ұйымдасқан материя – адам миының функциясы екенін дәлелдейді. Адам миы – аса күрделі әрі өте нәзік милиардтаған жүйке клеткалардан(нейрондар) тұратын аппарат. Ол нейрондардың жалпы саны 14-15 милиардтай. Әрқайсысы сыртқы сигналды жеке дара қабылдап, тиісті шешімге де келе алады. Сондай ақ олар өзара тығыз байланыста болып, түрлі операция жасағанда, миллиардтаған ақпаратты қабылдап, тиісті шешімге келіп отырады. Мәселен, адам миы 100 ақпарат қабылдай алады. Былайша айтқанда оның Мәскеудегі В.И.Ленин атындағы Мемлекеттік көпшілік кітапханасындағы жалпы ұзындығы 300 км созылған кітап сөрелерінде жинақталған миллиондаған томдардың ақпаратын сыйғызып, есінде сақтай алатын мүмкіндігі бар. Адам бүкіл өмір бойында мидың сол мүмкіндіктерінің тек 3-4 процентін ғана пайдалана алады екен. Олай болса, адам миы ешқашан тоқырауға ұшырамайды. Оның мүмкіндігі адам өмірімен салыстырғанда шексіз.