21) 1219-1224 Ж.Маңғолдардың Қазақстанды жаулап алуы. Қазақ жерлері маңғол ұлыстарының құрамында.

22) Қазақстан Алтын Орда құрамында. 12 ғасыр

Астанасы-сарай Бату (Сарай Берке). Орыс княздары алтанмен алым-салық төлеп отырған және князь атағын алу үшін Алтын Ордаға келіп отырған. Алтын Ордада-тілі де, діні де әртүрлі халықтар тұрған. Моңғолдар аз болған. 14 ғ моңғолдар түркіленіп Алтын Орда халқы татарлар деген атақ алған. Ол алғашында Моңғолиядағы ұлы ханға тәуелді болған. 1260 ж м\Моңғол империясы бірнеше ұлыстарға бөлініп кетті. Тек Батудың інісі-Берке хан тұсында (1256-1266ж) тәуелсіздікке жетті. Ал Мөңке хан тұсында өз атына теңге шығара бастады. Алтын Орда-Өзбек хан (1312-1342) және Жәнібек хан (1342-1357) тұсында гүлденіп, құдіреттілігі арта түсті. 1312 ж Өзбек хан ислам дінін мемлекеттік дін деп жариялады. 1357-1380ж аралығында таққа 20-дан астам хан отырады. Бұл кезең Ұлы дүрбелен деп аталды, ол Тоқтамыстың келуімен аяқталды. 1380ж Куликова шайқасында орыс әскерінің басшысы-Дмитрий Данской, Алтын Орда басшысы-Мамйды женген болатын. Кейін Тоқтамыс Алтын Орда билігін тартып алып, 1382ж Мәскеуді өртеп жібереді. 15ғ ортасында Алтын Орда бірнеше мемлекеттерге бөлінген болатын: Әбілқайыр хандығы, Ноғай Ордасы , Моғолстан, Сібір, Қазан, Қырым, Астрахань хандықтары.

23)Ақ Орданың саяси тарихы. 13-15 ғасыр

Моңғол шапқыншылығынан кейін Қазақстанда пайда болған бірінші мемлекет-ақ Орда. Шығыс-Дешті Қыпшақтың аумағында 13-15 ғ басында Ақ Орда мемлекеті өмір сүрді. Астанасы-Сығанақ қаласы. Территориясы-Арал маңы, Сырдарияның төменгі ағысы, Тобыл және Сарысу өзендерінің аралығында. Алғашқы ханы-сасы Бұқа. Ақ Орда Ерзен хан тұсында тәуелсіз хандық болып жарияланды. 14ғ ортасында Ерзен мен Мүсерек қожа тұсында мемлекет күшейді. Ақ Орда-түркі тілдес тайпалар өмір сүрді. Ақ Орда Ақсақ Темір соққыларынан құлады. Ақ Орданың ыдырауы нәтижесінде – Ноғай Ордасымен Әбілхайыр хандығы құрылды.

Ақсақ Темір жорықтары.

Әмір Темір шын аты Темірлан. Ол 1336ж туып,1405ж қайтыс болған. Ол түркіленген манғол тайпасының-Барлас руынан шыққан. Жас кезінде ол көп хандарда қызымет етеді, қарақшылықпенде айналысқан. Кейін Хорезім шахы Хусейннің әпкесі Ұлжан Тарханға үйленіп, Шынғысханның ұрпағына кірген күйеу бала болған. Сенімге кірген соң Хусейін оны қолбасшы етіп сайлайды. 1370 Хусейінді өлтіріп Хорезімге әмір болады. 1370-1405ж Темір 35ж бойы Орта Азйяда жеке үстемдік құрды. Ол Амудария мен Сырдария ортасында Мауренахыр империясын құрған. Астанасы-Самархан. Ақсақ Темір алғашқы жорығын – Ақордамен Маңғолстаннан бастаған 10ж (1370-1380)10шақтырет шабуыл жасап, Ақ Ордамен Маңғолстанды жойып жіберді. Алтын Орданы жеңу үшін темір қол шоқпары-Тоқтамысты пайдаланды. Тоқтамыс 1380ж Мамайды жеңіп Алтын Орданың бейлігін тартып алып Темірдің өзіне қарсы шығады. Темір 1389,1391,1395ж үшірет үлкен жорық жасап Алтын орданы, Тоқтамысты өлтірді. Ақсақ Темір империясына-Туркістан,Хорезім,Иран,Ирак,Ауғаныстан,Кавказ сырты, Ундістанның солтустігі т.б елдер кірген. Темір 27 мемлекетті жаулап алған. Ол өзі туралы түзгі деген кітап жаздырған. Оның бізге пайдасынан көрі зияны көп тиді. Ол көбінесе мұсылман елдерін талқандаған. Соғыста қаталдық көрсетіп тұтқындарды 4,5мыңдап тірідей көмген, адам басынан тау тұрғызған. Көтеріліс жасаған – ургеніш қаласының орнынан арпа еккізген халқын қырып тастаған. Бізге бір пайдасы өз беделін көтеру үшін Туркістанда Ахмет Яссауй кесенесін салдырған (1396-1399) 1405ж ақпан айында 300мың әскерімен Қытайға бара жатып Отырар маңында өкпесіне суық тейіп қаза болады. Ол өлер алдында бейлікті үлкен ұлы Миронға қалдырған,бірақ ірі қолбасшылар бағынбай бөлініп кетті. Оның ұрпақтарының бірі қастандықпен өлтірілді.