60) 1905-1907Ж ұлт-азаттық және жұмысшы қозғалыстары.

1853-1905ж 4 млн десятина жер, 1906-1907ж 17 млн десятина жер тартып алынды. Отарлық ұлт аудандарының ұйқыдан оянуына негіз болған оқиға. 1905ж «Қанды жексенбі» (09.01.Петербургте).1905ж Түркістанда, перовскіде, Жосалыда, Шалқарда алғашқы қарсылықтар өтті. Қарқаралыдағы қарсылық жиынында М.Дулатов белсене қатысты. Интернационалдық бой көтерудің ең бастысы-1905ж желтоқсанда 12 күнге созылған Успен кенішіндегі 360 жұмысшы қатысқан ереуіл.

Себебі: Жалақының тапшылығы, Жұмыс істеу жағдайының ауырлығы. Ағылшын капиталистері Гиббердің қатігездіктері.

Талаптары: Азық-түлік бағасын төмендету, жалақыны 15,25% көтеру, 3 сыныптық орыс-қазақ училищесін ашу. Жұмысшылардың тұрғын жағдайын жақсарту.

1905 ж 16-26 қараша Семейдегі пошта-телеграф қызметкерлерінің ереуілін басу үшін облыс губернаторы Қарқаралыдан әскери күш шақыртты. 1906ж басты саяси оқиға-Семейдегі шілде айында 500 жұмысшы қатысқан жаппай ереуіл.

Талаптары: Жұмыс күнін 10 сағ. қысқарту, балалар үшін 8 сағ. Ауырған күндерге ақы төлеу, жалақыны өсіру. Күштеп қосымша еңбек істетуге тиым салу. Әйелдердің құқығын қорғау. 1906ж 10 қаңтар-Ішкі істер министрі Дурнов өлкедегі қарсылықтарды жаныштауға арнайы тапсырма берді. Саяси топтар, партиялардың арасындағы өзара қырқыс, патша үкіметіне қарсы күрес ІІ мемл, Думаға сайлау кезінде күшейеді. Халық арасынан депутаттыққа Ақмола облысынан-Молда Қосшығұлұлы, Жетісудан-федералист Тынышпайұлы, Оралдан-Кадет Бірімжанұлы, Семейден-Бай Нүркенұлы сайланды.

1905-07ж революцияның жеңілу себептері: Қазақстанда жұмысшылардың аздығы,ауылдардың басты оқиға орталықтарынан алыста болуы, демикратиялық топтардың тәжірибесінің болмауы, жұмысшылар мен шаруалар одағының болмауы.

Тарихи маңызы: Отаршыл саясатқа қарсы тәжірибе жинақталды, ереуілді ұйымдастырудағы кемшіліктер түзетілді, күрес барысында революционерлер тобын тәрбиеледі, қазақ еңбекшілерін ғасырлық ұйқыдан оятып, революциялық күреске шақырды.

61)62).Бірінші дүниежүзілік соғыс және ұлт-азаттық көтерілістің басталуы.

20ғ басында қазақ халқының ұлттық санасы ерекше көрініс ала бастады. Оның озық өкілдері отарлық саясаттың қазақтарды этнос ретінде жойып жіберуге бағытталғанын түсіне білді. Бұд ұлт-азаттық қозғаолысының жаңа өрлеуін тудырды. Оның басында ұлт-интеллигенциясы тұрды. Ұлттық интеллигенцияның көрнекті өкілдері Бөкейханов, Байтұрсынов, Дулатов, Тынышпаев, Сералин, Сейдалин, Қаратаев, Торайғыров т.б.

Бірінші дүниежүзілік соғыс Ресей отары Қазақстанда қайшылықтарын шиеленістіріп жіберді. Қоныстандару саясаты, соғыс қажеті үшін қазақтардың малын көптеп тартып алу, алым-салықтардың ә лденеше рет өсуі, онсыз да мәз емес жағдайды одан сайын ауырлатты. 1916ж 25 маусымда жарияланған

бұратана халықтарды қара жұмысқа алу туралы патша жарлығы ұлт-азаттық көтерілістің лап етіп тұтануына түрткі болды. Көтеріліс жетекшілері: Торғайда-Иманов, Оралда-Меңдешов, Айтиев; Маңғыстауда-Мыңбаев; Атбасарда-Майкөтов; Ақмолада-Сейтуллин; Жетісуда-бокин, Әшекеев; Сырдарияда-Рысқұқлов болды.

Жетісудағы көтерілісті басып-жаныштау үшін 8750 солдат, 3900 қазақ әскері, 16 зеңбірек пен 47 пулемет жіберілді. Ал Торғайға 17 атқыштар ротасы, 18 қазақ

алмастыру. 1921ж наурыз-сәуір өлкеде салғырт салықпен ауыстырылады. Салықтың мөлшері салыққа қарғанда аз болады.

1921ж маусым -Орынбордағы өткізілген облыстық І-ші құрылтай партия конференциясында Қазақстанда ЖЭС-ке көшу туралы айтылды.