
- •Автордан
- •Фонетика
- •1 Нче бирем. Сњздђге сузык авазларга тулы характеристика бирегез.
- •2 Нче бирем. Сњздђге тартык авазларга тулы характеристика бирегез.
- •9 Нчы бирем. Яћгырау (саћгырау) тартыклардан гына, яћгырау џђм саћгырау тартыклардан торган кеше исемнђрен љч баганага аерып языгыз.
- •10 Нчы бирем. Сњз басымы беренче (икенче, љченче, дњртенче) иќеклђргђ тљшкђн сњзлђрне баганалап язып алыгыз.
- •Сузык авазларга тулы характериститка бирү таблицасы
- •Сњзлђргђ тулы фонетик анализ ясау њрнђклђре
- •1. Бер иќекле сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге.
- •2. Берничђ иќекле сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђклђре.
- •2.1. Ђйтелеше белђн язылышы туры килгђн сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге.
- •2.2. Ђйтелеше белђн язылышы туры килмђгђн сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге.
- •2.4. “Г” хђрефе ике авазга ([гъ], [г] авазларына) билге булып йљри.
- •2.5. “Я” хђрефе нечкђ сњзлђрдђ [йђ], калын сњзлђрдђ [йа] булып укыла.
- •2.5. “Ю” хђрефе калын сњзлђрдђ [йу], нечкђ сњзлђрдђ [йњ] булып укыла.
- •2.6. “Е” хђрефе калын сњздђге иќек башында [йы], нечкђ сњзнећ иќек башында [йэ]; иќек уртасында џђм азагында [э] авазы булып укыла.
- •2.7. “У” хђрефе [у], [w] авазларына билге булып йљри.
- •2.8. “Њ” хђрефе [њ], [w] авазларына билге булып йљри.
- •2.11. Сњз уртасындагы “э” хђрефе бугаз тартыгын (џђмзђне) белдерђ.
- •2.12. Аеру билгесе (ь, ъ) булган сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге
- •2.13. Сњз уртасындагы иќек башында “и” хђрефе язылган сњзлђргђ фонетик анализ ясау.
- •2.14. Тартыклар ассимиляциясе књзђтелгђн сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђклђре. [н] авазыныћ [м] авазы белђн чиратлашуы.
- •2.15. Тел арты џђм кече тел ассимиляциясе.
- •2.16. Борын ассимиляциясе.
- •2.17. [Л] авазыныћ [н] авазы белђн чиратлашуы.
- •2.18. [З] авазыныћ саћгыраулашуы
- •2.19. [З] авазыныћ [ч] авазы белђн чиратлашуы.
- •2.20. “В” хђрефе 3 авазга ([в], [w], [ф]) билге булып йљри.
- •2.21. Яћгыраулыкта – саћгыраулыкта охшашлану.
- •2.22. [Д] авазыныћ [т] авазы белђн чиратлашуы.
- •3. Парлы сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге
- •4. Кушма сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге
- •5. Алмашлыкларга фонетик анализ ясау њрнђге
- •6. Теркђгечлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге
- •7. Рђвешлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге
- •8. Затланышлы фигыльлђргђ фонетик анализа ясау њрнђге Боерык фигыль
- •Хикђя фигыль
- •Шарт фигыль
- •9. Затланышсыз фигыльлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге Сыйфат фигыль
- •Хђл фигыль
- •Инфинитив
- •Исем фигыль
- •10. Ымлыкларга фонетик анализ ясау њрнђге
- •11. Бђйлеклђргђ џђм бђйлек сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге
- •12. Модаль сњз тљркемнђренђ фонетик анализ ясау њрнђклђре
- •Хђбђрлек сњз
- •Модаль сњз
2.7. “У” хђрефе [у], [w] авазларына билге булып йљри.
Урман – сњздђ 2 иќек бар: ур-ман; хђрефлђр: у, р, м, а, н; авазлар: [у], [р], [м], [а], [н]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [у], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [р], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [урман].
Яћгырау – сњздђ 3 иќек бар: яћ-гы-рау; хђрефлђр: я, ћ, г, ы, р, а, у; авазлар: [й], [а], [ћ], [гъ], [ы], [р], [а], [w]; сњздђ 7 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [ћ], [р], [w] – парсыз яћгырау тартыклар, [гъ] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йаћгыраw].
Бау – сњздђ 1 иќек бар: бау; хђрефлђр: б, а, у; авазлар: [б], [а], [w]; сњздђ 3 хђреф, 3 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [a] – калын сузык, [б] – парлы яћгырау тартык, [w] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; сњз калын ђйтелешле [баw].
Буяу – сњздђ 2 иќек бар: бу-яу; хђрефлђр: б, у, я, у; авазлар: [б], [у], [й], [а], [w]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а] – калын сузык, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [w] – парсыз яћгырау тартыклар, [б] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [буйаw].
Аумый – сњздђ 2 иќек бар: ау-мый; хђрефлђр: а, у, м, ы, й; авазлар: [а], [w], [м], [ы], [й]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [w], [м], [й] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [аwмый].
2.8. “Њ” хђрефе [њ], [w] авазларына билге булып йљри.
Њрдђк – сњздђ 2 иќек бар: њр-дђк; хђрефлђр: њ, р, д, ђ, к; авазлар: [њ], [р], [д], [ђ], [к]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [њ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [р] – парсыз яћгырау тартык; [д] – парлы яћгырау тартык, [к] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [њрдђк].
Дђњ – сњздђ 1 иќек бар: дђњ; хђрефлђр: д, ђ, њ; авазлар: [д], [ђ], [w]; сњздђ 3 хђреф, 3 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; [д] – парлы яћгырау тартык, [w] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; сњз нечкђ ђйтелешле [дђw].
Ђњвђл – сњздђ 2 иќек бар: ђњ-вђл; хђрефлђр: ђ, њ, в, ђ, л; авазлар: [ђ], [w], [w], [ђ], [л]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [w], [л] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [ђwwђл].
Ќђяњ – сњздђ 2 иќек бар: ќђ-яњ; хђрефлђр: ќ, ђ, я, њ; авазлар: [ќ], [ђ], [й], [ђ], [w]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [ќ] – парлы яћгырау тартык, [й], [w] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [ќђйђw].
2.9. Ирен гармониясе. “О” хђрефе тамыр сњзлђрнећ беренче иќегендђ генђ языла. Андый сњзнећ икенче џђм љченче иќегендђ “ы” хђрефе язылса да [о] авазы ђйтелђ.
Колын – сњздђ 2 иќек бар: ко-лын; хђрефлђр: к, о, л, ы, н; авазлар: [къ], [о], [л], [о], [н]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ] – парлы саћгырау тартык, [л], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [кълон].
Боек – сњздђ 2 иќек бар: бо-ек; хђрефлђр: б, о, е, к; авазлар: [б], [о], [й], [о], [къ]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [й] – парсыз яћгырау тартык, [къ] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [бойокъ].
Колак – сњздђ 2 иќек бар: ко-лак; хђрефлђр: к, о, л, а, к; авазлар: [къ], [о], [л], [а], [къ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [о], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ] – парлы саћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [къолакъ].
Йокы – сњздђ 2 иќек бар: йо-кы; хђрефлђр: й, о, к, ы; авазлар: [й], [о], [къ], [о]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й] – парсыз яћгырау тартык; [къ] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йокъо].
Озынборын – сњздђ 4 иќек бар: о-зын-бо-рын; хђрефлђр: о, з, ы, н, б, о, р, ы, н; авазлар: [о], [з], [о], [м], [б], [о], [р], [о], [н]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [з], [б] – парлы яћгырау тартыклар, [м], [р], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [озомборон].
2.10. “Љ” хђрефе тамыр сњзлђрнећ беренче иќегендђ генђ языла. Андый сњзнећ икенче џђм љченче иќегендђ “е” хђрефе язылса да [љ] авазы ђйтелђ.
Тљлке – сњздђ 2 иќек бар: тљл-ке; хђрефлђр: т, љ, л, к, е; авазлар: [т], [љ], [л], [к], [љ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [т], [к] – парлы саћгырау тартыклар; [л] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [тљлкљ].
Йљзенећ – сњздђ 3 иќек бар: йљ-зе-нећ; хђрефлђр: й, љ, з, е, н, е, ћ; авазлар: [й], [љ], [з], [љ], [н], [љ], [ћ]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [з] – парлы яћгырау тартык; [й], [н], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йљзљнљћ].