Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Татар теле. Фонетика.doc
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.05.2025
Размер:
402.94 Кб
Скачать

2.7. “У” хђрефе [у], [w] авазларына билге булып йљри.

Урман – сњздђ 2 иќек бар: ур-ман; хђрефлђр: у, р, м, а, н; авазлар: [у], [р], [м], [а], [н]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [у], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [р], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [урман].

Яћгырау – сњздђ 3 иќек бар: яћ-гы-рау; хђрефлђр: я, ћ, г, ы, р, а, у; авазлар: [й], [а], [ћ], [гъ], [ы], [р], [а], [w]; сњздђ 7 хђреф, 8 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [ћ], [р], [w] – парсыз яћгырау тартыклар, [гъ] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йаћгыраw].

Бау сњздђ 1 иќек бар: бау; хђрефлђр: б, а, у; авазлар: [б], [а], [w]; сњздђ 3 хђреф, 3 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [a] – калын сузык, [б] – парлы яћгырау тартык, [w] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; сњз калын ђйтелешле [баw].

Буяу – сњздђ 2 иќек бар: бу-яу; хђрефлђр: б, у, я, у; авазлар: [б], [у], [й], [а], [w]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [а] – калын сузык, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й], [w] – парсыз яћгырау тартыклар, [б] – парлы яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [буйаw].

Аумый – сњздђ 2 иќек бар: ау-мый; хђрефлђр: а, у, м, ы, й; авазлар: [а], [w], [м], [ы], [й]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [w], [м], [й] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [аwмый].

2.8. “Њ” хђрефе [њ], [w] авазларына билге булып йљри.

Њрдђк – сњздђ 2 иќек бар: њр-дђк; хђрефлђр: њ, р, д, ђ, к; авазлар: [њ], [р], [д], [ђ], [к]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [њ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [р] – парсыз яћгырау тартык; [д] – парлы яћгырау тартык, [к] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [њрдђк].

Дђњ – сњздђ 1 иќек бар: дђњ; хђрефлђр: д, ђ, њ; авазлар: [д], [ђ], [w]; сњздђ 3 хђреф, 3 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; [д] – парлы яћгырау тартык, [w] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; сњз нечкђ ђйтелешле [дђw].

Ђњвђл – сњздђ 2 иќек бар: ђњ-вђл; хђрефлђр: ђ, њ, в, ђ, л; авазлар: [ђ], [w], [w], [ђ], [л]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [w], [л] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [ђwwђл].

Ќђяњ – сњздђ 2 иќек бар: ќђ-яњ; хђрефлђр: ќ, ђ, я, њ; авазлар: [ќ], [ђ], [й], [ђ], [w]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [ђ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [ќ] – парлы яћгырау тартык, [й], [w] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [ќђйђw].

2.9. Ирен гармониясе. “О” хђрефе тамыр сњзлђрнећ беренче иќегендђ генђ языла. Андый сњзнећ икенче џђм љченче иќегендђ “ы” хђрефе язылса да [о] авазы ђйтелђ.

Колын – сњздђ 2 иќек бар: ко-лын; хђрефлђр: к, о, л, ы, н; авазлар: [къ], [о], [л], [о], [н]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ] – парлы саћгырау тартык, [л], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [кълон].

Боек – сњздђ 2 иќек бар: бо-ек; хђрефлђр: б, о, е, к; авазлар: [б], [о], [й], [о], [къ]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килми; [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [й] – парсыз яћгырау тартык, [къ] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [бойокъ].

Колак – сњздђ 2 иќек бар: ко-лак; хђрефлђр: к, о, л, а, к; авазлар: [къ], [о], [л], [а], [къ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [о], [а] – калын сузыклар; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [къ] – парлы саћгырау тартык, [л] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [къолакъ].

Йокы – сњздђ 2 иќек бар: йо-кы; хђрефлђр: й, о, к, ы; авазлар: [й], [о], [къ], [о]; сњздђ 4 хђреф, 4 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [й] – парсыз яћгырау тартык; [къ] – парлы саћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йокъо].

Озынборын – сњздђ 4 иќек бар: о-зын-бо-рын; хђрефлђр: о, з, ы, н, б, о, р, ы, н; авазлар: [о], [з], [о], [м], [б], [о], [р], [о], [н]; сњздђ 9 хђреф, 9 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [о] – калын сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [з], [б] – парлы яћгырау тартыклар, [м], [р], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [озомборон].

2.10. “Љ” хђрефе тамыр сњзлђрнећ беренче иќегендђ генђ языла. Андый сњзнећ икенче џђм љченче иќегендђ “е” хђрефе язылса да [љ] авазы ђйтелђ.

Тљлке – сњздђ 2 иќек бар: тљл-ке; хђрефлђр: т, љ, л, к, е; авазлар: [т], [љ], [л], [к], [љ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [т], [к] – парлы саћгырау тартыклар; [л] – парсыз яћгырау тартык; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [тљлкљ].

Йљзенећ – сњздђ 3 иќек бар: йљ-зе-нећ; хђрефлђр: й, љ, з, е, н, е, ћ; авазлар: [й], [љ], [з], [љ], [н], [љ], [ћ]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; хђреф саны белђн аваз саны туры килђ; [љ] – нечкђ сузык; сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе саклана; [з] – парлы яћгырау тартык; [й], [н], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [йљзљнљћ].