
- •Автордан
- •Фонетика
- •1 Нче бирем. Сњздђге сузык авазларга тулы характеристика бирегез.
- •2 Нче бирем. Сњздђге тартык авазларга тулы характеристика бирегез.
- •9 Нчы бирем. Яћгырау (саћгырау) тартыклардан гына, яћгырау џђм саћгырау тартыклардан торган кеше исемнђрен љч баганага аерып языгыз.
- •10 Нчы бирем. Сњз басымы беренче (икенче, љченче, дњртенче) иќеклђргђ тљшкђн сњзлђрне баганалап язып алыгыз.
- •Сузык авазларга тулы характериститка бирү таблицасы
- •Сњзлђргђ тулы фонетик анализ ясау њрнђклђре
- •1. Бер иќекле сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге.
- •2. Берничђ иќекле сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђклђре.
- •2.1. Ђйтелеше белђн язылышы туры килгђн сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге.
- •2.2. Ђйтелеше белђн язылышы туры килмђгђн сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге.
- •2.4. “Г” хђрефе ике авазга ([гъ], [г] авазларына) билге булып йљри.
- •2.5. “Я” хђрефе нечкђ сњзлђрдђ [йђ], калын сњзлђрдђ [йа] булып укыла.
- •2.5. “Ю” хђрефе калын сњзлђрдђ [йу], нечкђ сњзлђрдђ [йњ] булып укыла.
- •2.6. “Е” хђрефе калын сњздђге иќек башында [йы], нечкђ сњзнећ иќек башында [йэ]; иќек уртасында џђм азагында [э] авазы булып укыла.
- •2.7. “У” хђрефе [у], [w] авазларына билге булып йљри.
- •2.8. “Њ” хђрефе [њ], [w] авазларына билге булып йљри.
- •2.11. Сњз уртасындагы “э” хђрефе бугаз тартыгын (џђмзђне) белдерђ.
- •2.12. Аеру билгесе (ь, ъ) булган сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге
- •2.13. Сњз уртасындагы иќек башында “и” хђрефе язылган сњзлђргђ фонетик анализ ясау.
- •2.14. Тартыклар ассимиляциясе књзђтелгђн сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђклђре. [н] авазыныћ [м] авазы белђн чиратлашуы.
- •2.15. Тел арты џђм кече тел ассимиляциясе.
- •2.16. Борын ассимиляциясе.
- •2.17. [Л] авазыныћ [н] авазы белђн чиратлашуы.
- •2.18. [З] авазыныћ саћгыраулашуы
- •2.19. [З] авазыныћ [ч] авазы белђн чиратлашуы.
- •2.20. “В” хђрефе 3 авазга ([в], [w], [ф]) билге булып йљри.
- •2.21. Яћгыраулыкта – саћгыраулыкта охшашлану.
- •2.22. [Д] авазыныћ [т] авазы белђн чиратлашуы.
- •3. Парлы сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге
- •4. Кушма сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге
- •5. Алмашлыкларга фонетик анализ ясау њрнђге
- •6. Теркђгечлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге
- •7. Рђвешлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге
- •8. Затланышлы фигыльлђргђ фонетик анализа ясау њрнђге Боерык фигыль
- •Хикђя фигыль
- •Шарт фигыль
- •9. Затланышсыз фигыльлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге Сыйфат фигыль
- •Хђл фигыль
- •Инфинитив
- •Исем фигыль
- •10. Ымлыкларга фонетик анализ ясау њрнђге
- •11. Бђйлеклђргђ џђм бђйлек сњзлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге
- •12. Модаль сњз тљркемнђренђ фонетик анализ ясау њрнђклђре
- •Хђбђрлек сњз
- •Модаль сњз
Шарт фигыль
Барса – сњздђ 2 иќек бар: бар-са; хђрефлђр: б, а, р, с, а; авазлар: [б], [а], [р], [с], [а]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [с] – парлы саћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [барса].
Бармаса – сњздђ 3 иќек бар: бар-ма-са; хђрефлђр: б, а, р, м, а, с, а; авазлар: [б], [а], [р], [м], [а], [с], [а]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; [а] – калын сузык; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [р], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; [с] – парлы саћгырау тартык, сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [бармаса].
Килсђ – сњздђ 2 иќек бар: кил-сђ; хђрефлђр: к, и, л, с, ђ; авазлар: [к], [и], [л], [с], [ђ]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [ђ] – нечкђ сузык; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [к], [с] – парлы саћгырау тартыклар, [л] – парсыз яћгырау тартык; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [килсђ].
Килмђсђ – сњздђ 3 иќек бар: кил-мђ-сђ; хђрефлђр: к, и, л, м, ђ, с, ђ; авазлар: [к], [и], [л], [м], [ђ], [с], [ђ]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [ђ] – нечкђ сузык; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [к], [с] [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [килмђсђ].
Эшлик – сњздђ 2 иќек бар, эш-лик; хђрефлђр: э, ш, л, и, к; авазлар: [э], [ш], [л], [и], [к]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [э], [и] – нечкђ сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [ш], [к] – парлы саћгырау тартыклар, [л] – парсыз яћгырау тартык; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [эшлик].
Эшлђмик – сњздђ 3 иќек бар, эш-лђ-мик; хђрефлђр: э, ш, л, ђ, м, и, к; авазлар: [э], [ш], [л], [ђ], [м], [и], [к]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [э], [ђ], [и] – нечкђ сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [ш], [к] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым икенче иќеккђ тљшђ [эшлђмик].
9. Затланышсыз фигыльлђргђ фонетик анализ ясау њрнђге Сыйфат фигыль
Килњче (кеше) – сњздђ 3 иќек бар: ки-лњ-че; хђрефлђр: к, и, л, њ, ч, е; авазлар: [к], [и], [л], [њ], [ч], [э]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [њ], [э] – нечкђ сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [к], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [л] – парсыз яћгырау тартык; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [килњчэ].
Килмђњче (кеше) – сњздђ 3 иќек бар: кил-мђњ-че; хђрефлђр: к, и, л, м, ђ, њ, ч, е; авазлар: [к], [и], [л], [м], [ђ], [w], [ч], [э]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [к], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [м], [w] – парсыз яћгырау тартыклар; сœзне язылышы йтелешен туры килми; басым беренче иќеккђ тљшђ [килмђwчэ].
Тыћлаучы (бала) – сњздђ 3 иќек бар: тыћ-лау-чы; хђрефлђр: т, ы, ћ, л, а, у, ч, ы; авазлар: [т], [ы], [ћ], [н], [а], [w], [ч], [ы]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [ы], [а] – калын сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [т], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [ћ], [н], [w] – парсыз яћгырау тартыклар; сœзне язылышы йтелешен туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [тыћнаwчы].
Тыћламаучы (бала) – сњздђ 4 иќек бар: тыћ-ла-мау-чы; хђрефлђр: т, ы, ћ, л, а, м, а, у, ч, ы; авазлар: [т], [ы], [ћ], [н], [а], [м], [а], [w], [ч], [ы]; сњздђ 10 хђреф, 10 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [ы], [а] – калын сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [т], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [ћ], [н], [м], [w] – парсыз яћгырау тартыклар; сœзне язылышы йтелешен туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [тыћнамаwчы].
Эшлђгђн (эш) – сњздђ 3 иќек бар: эш-лђ-гђн; хђрефлђр: э, ш, л, ђ, г, ђ, н; авазлар: [э], [ш], [л], [ђ], [г], [ђ], [н]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [э], [ђ] – нечкђ сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [ш] – парлы саћгырау тартык, [л], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [г] – парлы яћгырау тартык; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [эшлђгђн].
Бармаган (ќир) – сњздђ 3 иќек бар: бар-ма-ган; хђрефлђр: б, а, р, м, а, г, а, н; авазлар: [б], [а], [р], [м], [а], [гъ], [а], [н]; сњздђ 8 хђреф, 8 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [б], [гъ] – парлы яћгырау тартыклар, [р], [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [бармагъан].
Кайткан (кљн) – сњздђ 2 иќек бар: кайт-кан; хђрефлђр: к, а, й, т, к, а, н; авазлар: [къ], [а], [й], [т], [къ], [а], [н]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [къ], [т] – парлы саћгырау тартыклар, [й], [н] – парсыз яћгырау тартыклар; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [къайткъан].
Кљткђн (вакыт) – сњздђ 2 иќек бар: кљт-кђн; хђрефлђр: к, љ, т, к, ђ, н; авазлар: [к], [љ], [т], [к], [ђ], [н]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [љ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [к], [т] – парлы саћгырау тартыклар, [н] – парсыз яћгырау тартык; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [кљткђн].
Тумаган (бала) – сњздђ 3 иќек бар: ту-ма-ган; хђрефлђр: т, у, м, а, г, а, н; авазлар: [т], [у], [м], [а], [гъ], [а], [н]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [у], [а] – калын сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [т] – парлы саћгырау тартык, [м], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [гъ] – парлы яћгырау тартык; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым беренче иќеккђ тљшђ [тумагъан].
Туар (кљн) – сњздђ 2 иќек бар: ту-ар; хђрефлђр: т, у, а, р; авазлар: [т], [у], [w], [а], [р]; сњздђ 4 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [у], [а] – калын сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [т] – парлы саћгырау тартык, [w], [р] – парсыз яћгырау тартыклар; сœзне язылышы йтелешен туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [туwар].
Ќитђр (сђгать) – сњздђ 2 иќек бар: ќи-тђр; хђрефлђр: ќ, и, т, ђ, р; авазлар: [ќ], [и], [т], [ђ], [р]; сњздђ 5 хђреф, 5 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [ќ] – парлы яћгырау тартык, [т] – парлы саћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [ќитђр].
Барасы (ќир) – сњздђ 3 иќек бар: ба-ра-сы; хђрефлђр: б, а, р, а, с, ы; авазлар: [б], [а], [р], [а], [с], [ы]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а], [ы] – калын сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [б] – парлы яћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык, [с] – парлы саћгырау тартык; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [барасы].
Књрђсе (кеше) – сњздђ 3 иќек бар: књ-рђ-се; хђрефлђр: к, њ, р, ђ, с, е; авазлар: [к], [њ], [р], [ђ], [с], [э]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [њ], [ђ], [э] – нечкђ сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [к] – парлы саћгырау тартык, [р] – парсыз яћгырау тартык, [с] – парлы саћгырау тартык; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [књрђсе].
Алачак (акча) – сњздђ 3 иќек бар: а-ла-чак; хђрефлђр: а, л, а, ч, а, к; авазлар: [а], [л], [а], [ч], [а], [къ]; сњздђ 6 хђреф, 6 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [а] – калын сузык; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [л] – парсыз яћгырау тартык, [ч], [къ] – парлы саћгырау тартыклар; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [алачакъ].
Килђчђк (заман) – сњздђ 3 иќек бар: ки-лђ-чђк; хђрефлђр: к, и, л, ђ, ч, ђ, к; авазлар: [к], [и], [л], [ђ], [ч], [ђ], [к]; сњздђ 7 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [и], [ђ] – нечкђ сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [к], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [л] – парсыз яћгырау тартык; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [килђчђк].
Ќырланачак (ќыр) – сњздђ 4 иќек бар: ќыр-ла-на-чак; хђрефлђр: ќ, ы, р, л, а, н, а, ч, а, к; авазлар: [ќ], [ы], [р], [л], [а], [н], [а], [ч], [а], [къ]; сњздђ 10 хђреф, 10 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëђ; [ы], [а] – калын сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [ќ] – парлы яћгырау тартык, [р], [л], [н] – парсыз яћгырау тартыклар, [къ] – парлы саћгырау тартык; сœзне язылышы йтелешен туры килђ; басым соћгы иќеккђ тљшђ [ќырланачакъ].
Сљйлђячђк (ђкият) – сњздђ 4 иќек бар: сљй-лђ-я-чђк; хђрефлђр: с, љ, й, л, ђ, я, ч, ђ, к; авазлар: [с], [љ], [й], [л], [ђ], [й], [ђ], [ч], [ђ], [к]; сњздђ 9 хђреф, 10 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [љ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [с], [ч], [к] – парлы саћгырау тартыклар, [й], [л] – парсыз яћгырау тартыклар; сœзне язылышы йтелешен туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [сљйлђйђчђк].
Коячак (яћгыр) – сњздђ 3 иќек бар: ко-я-чак; хђрефлђр: к, о, я, ч, а, к; авазлар: [къ], [о], [й], [а], [ч], [а], [къ]; сњздђ 6 хђреф, 7 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [о], [а] – калын сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [къ], [ч] – парлы саћгырау тартыклар, [й] – парсыз яћгырау тартык; сœзне язылышы йтелешен туры килми; басым соћгы иќеккђ тљшђ [къойачакъ].
Њтђлмђячђк (сњз) – сњздђ 5 иќек бар: њ-тђл-мђ-я-чђк; хђрефлђр: њ, т, ђ, л, м, ђ, я, ч, ђ, к; авазлар: [њ], [т], [ђ], [л], [м], [ђ], [й], [ђ], [ч], [ђ], [к]; сњздђ 10 хђреф, 11 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [њ], [ђ] – нечкђ сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [т], [ч], [к] – парлы саћгырау тартыклар, [л], [м], [й] – парсыз яћгырау тартыклар; сœзне язылышы йтелешен туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [њтђлмђйђчђк].
Ќыелмаячак (урын) – сњздђ 5 иќек бар: ќы-ел-ма-я-чак; хђрефлђр: ќ, ы, е, л, м, а, я, ч, а, к; авазлар:[ќ], [ы], [й], [ы], [л], [м], [а], [й], [а], [ч], [а], [къ]; сњздђ 10 хђреф, 12 аваз; õðåô ñàíû áåëí àâàç ñàíû òóðû êèëми; [ы], [а] – калын сузыклар; сœзне йтелешенд сузыклар гармониясе саклана; [ќ] – парлы яћгырау тартык, [й], [л], [м] – парсыз яћгырау тартыклар, [ч], [къ] – парлы саћгырау тартыклар; сœзне язылышы йтелешен туры килми; басым икенче иќеккђ тљшђ [ќыйылмайачак].