Автордан

Татар теле дђреслђрендђ укытучы, балалар белђн берлектђ, тљрле грамматик эшлђр башкара. Ана теле курсында программа буенча бирелгђн белемнђрнећ књбесе фонетика, морфология, синтаксис бњлеклђренђ караганлыктан, тљп игътибар да фонетик, морфологик, морфологик-синтаксик, синтаксик тикшерњлђргђ бирелђ.

Ана теле укытучысыныћ тљп бурычы – бала сљйлђмен ђдђби тел нормаларына якынайту. Аћа бу максатка ирешњ љчен ярдђмне сњзлђргђ фонетик анализ ясау књнекмђлђре дђ бирђ ала.

Фонетик анализ ясау фонетика буенча тиешле белемнђр алынганнан соћ тђкъдим ителђ. Анализ љчен, нигездђ, язылышы ђйтелешенђ (яки ђйтелеше язылышына) туры килмђгђн (мђсђлђн: кораб, табиб, ќђза, бђла, калђм, галђм џ.б.ш.) сњзлђр, тљрле фонетик чолганышта иќек џђм ике сњз чигендђ барлыкка килгђн аваз чиратлашулары булган сњзлђр (тамыр, ясалма, кушма, парлы, тезмђ сњзлђр) алына.

Анализ љчен, басым тљрлечђ тљшњ сђбђпле, мђгънђ буталышы китереп чыгару мљмкинлеге булган сњзлђрне (мђсђлђн: алма, алма кебек сњзлђр) дђ алырга ярый. Мондый сњзлђр, кагыйдђ буларак, мђгънђсе дљрес аћлашылсын љчен, микротекст – ќљмлђ эчендђ бирелђ.

Татар урта мђктђплђре љчен тљзелгђн татар теле программасы, дђреслеклђр белђн танышканнан соћ, без, укучы љчен ућайлырак џђм отышлырак булыр дип, сњзгђ фонетик анализ ясау тњбђндђге тђртиптђ булырга тиеш дигђн нђтиќђгђ килдек: башта сњз дљрес итеп язып куела; аннан соћ сњздђге иќеклђр, хђрефлђр џђм (квадрат ќђялђр эчендђ) авазлар, аларныћ саны књрсђтелђ; хђреф саны белђн аваз саныныћ туры килње (яки килмђве) ђйтелђ; аннан соћ сњздђге сузыклар књрсђтелђ, аларга карап, сњзнећ ђйтелешендђ сузыклар гармониясе сакланганлыгы (яки сакланмаганлыгы), ягъни сњзнећ сингармонизм законына буйсынуы яки буйсынмавы билгелђнђ; шуннан соћ сњздђге тартыклар књрсђтелђ; аннан соћ гына сњзнећ язылышы ђйтелешенђ туры килње (яки килмђве) ђйтелђ; ахырдан басымныћ ничђнче иќеккђ тљшње књрсђтелђ.

Морфология — сњз тљзелешен љйрђнђ торган фђн ул. Анда сњзнећ џђр љлеше аныћ сљйлђм оештыруда тоткан ђџђмиятеннђн чыгып аћлатыла.

Морфологик анализ ясатуныћ максаты берничђ: беренчедђн, сњзнећ тљзелеше — тамыр џђм мђгънђле кисђклђре билгелђнелсђ, икенчедђн, ул сњзнећ кайсы сњз тљркеменђ караганлыгы ачыклана.

Морфологик-синтаксик анализ вакытында тагын сњзнећ ќљмлђдђге функциясе дђ књрсђтелђ. Шулай итеп, укучы бер њк ќљмлђ љстендђ эзлекле џђм тљрле яклы итеп эшлђп, сњзнећ морфология џђм синтаксис берђмлеге икђнлеген исбатлый ала.

Шуны истђ тотарга кирђк: мђгънђле кисђклђр (морфемалар) тамырга бик тљгђл эзлеклелек белђн ялгана. Шућа књрђ, морфологик (яки морфологик-синтаксик) анализ ясаганда, сњзне тикшерњ шул эзлеклелек буенча гына алып барылырга тиеш.

Књрсђтелгђн анализ њрнђклђрен тулы џђм љлешчђ анализ ясау љчен кулланырга мљмкин. Тулы анализны программа буенча тђкъдим ителгђн тема тулысынча њтелеп бетелгђч, љлешчђ анализны исђ тема буенча њтелгђн кайбер бњлеклђрнећ њзлђштерелњ дђрђќђсен тикшерњ максатыннан файдаланырга була. Љлешчђ яки тулы анализ ясауныћ ђџђмияте шунда: бер њк мђгълњмат, дљрес итеп даими кабатланып, бала хђтеренђ салынып барыла.