Przebieg rewolucji

• 20 września, po zerwaniu rokowań przez króla Wilhelma I, masy ludowe zajęły ratusz. Nie zdołały utworzyć rządu republikańskiego przez brak kierownictwa.

• 27 września, po wyparciu wojsk holenderskich, powstał rząd tymczasowy.

• 18 listopada Konstytuanta ogłosiła niepodległość Belgii.

• Rewolucja lipcowa we Francji trwała od 27 do 29 lipca 1830 (stąd nazwa fr. Les Trois Glorieuses - trzy dni chwały). Rewolucja udaremniła próbę powrotu do absolutyzmu dokonaną przez Karola X i zaprowadziła we Francji monarchię lipcową.

Wiosna Ludów – seria ludowych zrywów rewolucyjnych i narodowych jakie miały miejsce w Europie w latach 1848 – 1849. W kontekście „Wiosny Ludów” można wyróżnić trzy główne nurty:

• społeczny – dotyczący warstw społecznych chcących polepszenia warunków bytowych

• ustrojowy – dotyczący społeczności chcących udziału w rządzeniu państwem

• narodowy – dotyczący narodowości walczących o autonomię, niepodległość lub uznanie w danym państwie.

Wiosna Ludów objęła niemal całą Europę. Do wystąpień nie doszło w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii oraz w Imperium Rosyjskim, zaś na Półwyspie Iberyjskim doszło jedynie do wystąpień chłopskich.

Ruchy rewolucyjne w jednym państwie oddziaływały na inne narody. Informacje o wystąpieniach rozchodziły się stosunkowo szybko, prowadząc do kolejnych powstań. Można w takim wypadku mówić o rewolucji europejskiej. Wielu aktywnych działaczy Wiosny Ludów działało na terenie różnych państw i porozumiewało się ze sobą.

• Wojna krymska (1853-1856) – wojna między Imperium Rosyjskim a Imperium osmańskim i jego sprzymierzeńcami (Wielką Brytanią,Francją i Sardynią).

• Zjednoczenie Włoch (wł. il Risorgimento) – proces jednoczenia państw Półwyspu Apenińskiego pod władzą Królestwa Sardynii, zapoczątkowany w 1859roku i stanowiący kilkunastoletni okres w historii Italii.

Wojna secesyjna – wojna, która miała miejsce w latach 1861-1865 w Stanach Zjednoczonych Ameryki, pomiędzy stanami wchodzącymi w skład Stanów Zjednoczonych (tzw. Unią lub „Północą”) i Skonfederowanymi Stanami Ameryki (tzw. Konfederacją lub „Południem”), które wystąpiły z Unii.

Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (ang. International Red Cross and Red Crescent Movement) – międzynarodowy ruch humanitarny, zrzeszający około 97 milionów wolontariuszy na całym świecie, stworzony aby chronić ludzkie zdrowie i życie, zapewniać szacunek dla istoty ludzkiej, oraz by łagodzić i zapobiegać ludzkiemu cierpieniu, odrzucając jednocześnie dyskryminację opartą na pochodzeniu narodowościowym, rasowym, klasowym, przekonaniach religijnych, czy politycznych.

Wojna francusko-pruska (19 lipca 1870 – 10 maja 1871) – konflikt zbrojny między Francją i Prusami.Do wojny doprowadziło kilka skumulowanych czynników: ambicje osobiste, zaborcza polityka, nadmiar pewności siebie i brak poczucia rzeczywistości^[1]. Bezpośrednią przyczyną jej wybuchu była próba osadzenia przez Otto von Bismarcka na wolnym tronie Hiszpaniipruskiego księcia - był to książę Leopold von Hohenzollern-Sigmaringen. Francja zamierzała nie dopuścić do uzyskania przez Prusy wpływów w Hiszpanii i w efekcie otoczenia Francji^[1]. Natomiast pośrednio wojna była wynikiem toczącej się rywalizacji Francji i Prus o dominację w Europie.Prusy dążyły do zakończenia zjednoczenia Niemiec; francuski cesarz Napoleon III Bonaparte zamierzał wzmocnić osłabiony prestiż Cesarstwa Francuskiego. Jednak w momencie wybuchu wojny Francja miała najgorsze możliwe warunki do jej prowadzenia. Była izolowana politycznie, a przede wszystkim nie była przygotowana do prowadzenia działań wojennych. Wojsko francuskie było źle dowodzone, gorzej uzbrojone oraz brakowało planów strategicznych. Naprzeciw oddziałom francuskim stanęła nowoczesna armia niemiecka, w dodatku świetnie wyszkolona i mobilna^[2].Wojnę zakończono podpisaniem 10 maja 1871 traktatu pokojowego we Frankfurcie. Skutkami wojny dla Francji były wypłata państwu pruskiemu odszkodowania, ostateczne zniesienie monarchii we Francji i ustanowienie republiki oraz utrata bogatych, granicznych krainAlzacji i Lotaryngii (odebranych wcześniej Świętemu Cesarstwu Rzymskiemu Narodu Niemieckiego).Przegranie wojny, a w konsekwencji zamiar odzyskania Alzacji i Lotaryngii był jedną z przyczyn wybuchu I wojny światowej w 1914^[1].

Wojna rosyjsko-turecka – konflikt między Rosją a imperium osmańskim w latach 1877-1878. Na frontach działania wojenne toczyły się od24 kwietnia 1877 do 31 stycznia 1878.

Komuna Paryska – zryw rewolucyjny ludności Paryża, przede wszystkim inteligencji i robotników. Trwała od 18 marca do 28 maja 1871 roku. W zależności od punktu widzenia uważana za ostatnią rewolucję romantyczną, przez anarchistów za nie do końca konsekwentną próbę likwidacjipaństwa^[1], a przez marksistów za przykład dyktatury proletariatu^[2].

Bitwa nad Little Bighorn (zwana także przez Indian Bitwą na Greasy Grass) – bitwa stoczona 25 czerwca 1876 roku pomiędzy żołnierzami 7 Regimentu Kawalerii US Army dowodzonymi przez ppłk. George'a A. Custera, a Indianami północnoamerykańskimi, głównie Dakotami, pod wodzą Szalonego Konia (Tashunka Witko), Siedzącego Byka (Tatanka Yotanka) i innych wodzów.

Trójprzymierze – tajny obronny układ pomiędzy trzema państwami: Cesarstwem Niemieckim, Królestwem Włoch (do 3 maja 1915) iC.K. Austro-Węgrami, zawiązany 20 maja 1882 w Wiedniu. Trójprzymierze było odnawiane w 1887, 1891, 1902 i 1912^[1].Trójprzymierze było rozwinięciem tajnego Dwuprzymierza z 1879, czyli sojuszu Niemiec i Austro-Węgier. Sojusz ten miał chronić oba państwa przed napaścią ze strony Rosji. Jednak skierowanie go przeciw Rosji - niezgodnie z myślą polityczną niemieckiego kanclerzaOtto von Bismarcka - spowodowało w 1892 jej sojusz z Francją (sojusz francusko-rosyjski) i sprawiło, że Niemcy znalazły się pomiędzy dwoma nieprzyjaznymi Niemcom państwami.

Polska Partia Socjalistyczna (PPS) – polska partia polityczna o charakterze niepodległościowym, socjalistycznym i pracowniczym (klasyfikowana w grupie partii lewicowych), założona w listopadzie 1892 podczas tzw. zjazdu paryskiego jako Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich, jedna z najważniejszych w Polsce sił politycznych aż do 1948. W czasach PRL jako samodzielna partia działała jedynie na emigracji.W 1987 powstała krajowa PPS, uważająca się za kontynuatorkę tradycji PPS. W 1990 PPS na emigracji oraz dwa główne odłamy PPS w kraju, połączyły się w jedną Polską Partię Socjalistyczną.

Rewolucja rosyjska 1905 roku – ogólnokrajowy spontaniczny zryw o podłożu społecznym i narodowym, skierowany przeciwko absolutyzmowi carskiemuoraz uciskowi obszarników i przemysłowców. Wydarzenie to uważa się za początek zmian ustrojowych w Rosji, prowadzący do rewolucji lutowej ipaździernikowej 1917 roku^[1]. W przypadku Królestwa Polskiego rewolucja przybrała formę modernizującego zrywu, którego jedną z długofalowych konsekwencji jest odzyskanie niepodległości Polski w 1918 r.^[2]

Wojna rosyjsko-japońska – wojna pomiędzy Imperium Rosyjskim a Cesarstwem Japonii toczona w okresie od 8 lutego 1904 do 5 września1905 na Dalekim Wschodzie, zakończona traktatem z Portsmouth (5 września 1905) i zwycięstwem Japonii, która dzięki temu awansowała do grona światowych potęg. Japońska armia o stosunkowo małym doświadczeniu bojowym uzyskała miażdżące zwycięstwo nad siłami Rosji, co było dużym zaskoczeniem dla wielu obserwatorów konfliktu. Poniżający szereg klęsk armii rosyjskiej w ogromnym stopniu przyczynił się do niezadowolenia społecznego w Rosji i był główną przyczyną rewolucji w 1905.Wojna była jednym z lokalnych konfliktów wybuchających przed I wojną światową. Oba państwa od dłuższego czasu prowadziły politykę ekspansyjną na terenach objętych późniejszymi walkami, a wojna została rozpoczęta bez wypowiedzenia japońskim atakiem na rosyjską bazę morską w Port Artur (obecnie Lüshunkou). Początkowo działania były prowadzone głównie na morzu. Przegrana była wynikiem niewydolności rosyjskiego systemu sprawowania władzy, ogromnych malwersacji i kradzieży^[3].

Wojny burskie (afr. Anglo-Boere Oorloë) (1880-1902) – wojny w Afryce, które rozegrały się na przełomie XIX i XX wieku na południu kontynentu.

Powstanie wielkopolskie – powstanie polskich mieszkańców Prowincji Poznańskiej przeciwko Rzeszy Niemieckiej wkrótce po zakończeniu I wojny światowej. Polacy domagali się powrotu ziem zaboru pruskiego do Polski, która w tym czasie umacniała swą niepodległość.Powstanie wielkopolskie wybuchło 27 grudnia 1918 w Poznaniu, w czasie wizyty powracającego do Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Jana Paderewskiego, który w drodze do Warszawy przybył 26 grudnia do Poznania, demonstracyjnie witany przez Polaków; 27 grudnia Paderewski wygłosił przemówienie do tłumów zebranych przed hotelem Bazar^[1]. Tego samego dnia paradę wojskową na Świętym Marcinieurządzili Niemcy; zrywano polskie i koalicyjne flagi, napadano na polskie instytucje; doszło do zamieszek, w wyniku których wywiązała się walka, podjęta następnie przez oddziały kierowane przez Polską Organizację Wojskową^[2].Powstańcy w krótkim czasie opanowali całą Prowincję Poznańską z wyjątkiem jej północnych i południowo-wschodnich obrzeży. Powstanie zakończyło się 16 lutego 1919 roku rozejmem w Trewirze, który rozszerzał na front powstańczy zasady rozejmu kończącego I wojnę światową z 11 listopada 1918. Było to jedno z trzech, obok powstania wielkopolskiego 1806 roku i powstania sejneńskiego w 1919 roku, zwycięskich powstań w dziejach Polski^[3].

I wojna światowa – konflikt zbrojny trwający od 28 lipca 1914 do 11 listopada 1918 (w latach 20. i 30. XX wieku nazywany "wielką wojną") pomiędzy ententą, tj. Wielką Brytanią,Francją, Rosją, Serbią, Japonią, Włochami (od 1915) i Stanami Zjednoczonymi (od 1917), a państwami centralnymi, tj. Austro-Węgrami iNiemcami wspieranymi przez Turcję i Bułgarię.

Był to największy konflikt zbrojny na kontynencie europejskim od czasu wojen napoleońskich, zakończony klęską państw centralnych, likwidacją mocarstw Świętego Przymierza i powstaniem w Europie Środkowej i Południowej licznych państw narodowych. Mimo ogromu strat i wstrząsu wywołanego nimi wojna ta nie rozwiązała większości konfliktów, co doprowadziło do wybuchu II wojny światowej 21 lat później. Była zderzeniem XX-wiecznej techniki z XIX-wieczną strategią i taktyką. Po raz pierwszy w historii zastosowano w niej broń chemiczną, samoloty, okręty podwodne, czołgi i samochody ciężarowe. Wybuch I wojny światowej wyznaczył koniec wieku XIX i koniec hegemonii europejskiej na świecie, który od tego momentu został zdominowany przez potęgę amerykańską i sowiecką rewolucję^[1].

Rewolucja październikowa w Rosji (według terminologii sowieckiej Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa) – określenie, stosowane na:

1. dokonany przez bolszewików przewrót zbrojny w Rosji, trwający od nocy z 24 na 25 października (6/7 listopada) 1917 roku, gdy została podjęta ostateczna decyzja przejęcia władzy w państwie, do godziny drugiej w nocy 26 października (8 listopada), gdy został opanowany Pałac Zimowy, a członkowie Rządu Tymczasowego aresztowani;

2. okres, w którym Rady Delegatów Robotniczych, składające się przeważnie z bolszewików, przejmowały władzę w państwie, rozpoczęty w dniu 25 października (7 listopada 1917) i trwający do marca 1918;

3. wydarzenie, będące skutkiem dwuwładzy w Rosji, gdy rządy sprawowały jednocześnie Rady Delegatów Robotniczych i Rząd Tymczasowy, oraz wynikiem pogłębiającego się kryzysu politycznego, który przybrał na sile po puczu generała Ławra Korniłowa w dniach 27–31 sierpnia (9–13 września) 1917. Dwuwładza w państwie trwała do ostatecznego przejęcia rządów przez Rady Delegatów Robotniczych oraz aresztowania członków Rządu Tymczasowego przez rewolucjonistów po zdobyciu Pałacu Zimowego w nocy 26 października (8 listopada) 1917.

Początkowo zakres geograficzny przewrotu obejmował tylko ówczesną stolicę Piotrogród, stopniowo rewolucja poszerzała swój zasięg do większości obszarów Rosji. Określenie "październikowa" na bolszewicką rewolucję jest stosowane ze względu na miesiąc rozpoczęcia przewrotu. W Rosji przedbolszewickiej obowiązywał kalendarz juliański, zgodnie z tą rachubą czasu przewrót rozpoczął się w nocy z 24 na 25 października (z 6 na 7 listopada według kalendarza gregoriańskiego)^[1][2][3].

Kanał Panamski – sztuczny kanał wodny zbudowany w latach 1904-1914, położony w Panamie, na Przesmyku Panamskim, łączący wodyOceanu Atlantyckiego (przez Morze Karaibskie) z wodami Oceanu Spokojnego. Jest on jedną z najważniejszych dróg wodnych świata, która wydatnie skróciła trasę, jaką musiały pokonywać wcześniej statki, np. droga morska z San Francisco do Nowego Jorku uległa skróceniu o 14 500 km. Podczas budowy Kanału Panamskiego zmarło około 25 tys. robotników a około 20 tys. z nich zaraziło się malarią lub żółtą febrą.

Faszyzm (wł. fascismo, od łac. fasces – wiązki, rózgi liktorskie i wł. fascio – wiązka, związek) – doktryna polityczna powstała w okresie międzywojennymwe Włoszech, sprzeciwiająca się demokracji parlamentarnej, głosząca kult państwa (statolatrię, totalitarne silne przywództwo, terror państwowy i solidaryzm społeczny). ^{[potrzebne źródło]} Faszyzm podkreślał wrogość wobec zarówno liberalizmu, jak i komunizmu. Początkowo nazwa odnosiła się tylko do włoskiego pierwowzoru, później była stosowana wobec pokrewnych ruchów w latach 20. i 30. XX wieku, zwłaszcza narodowego socjalizmu w Niemczech, oraz współczesnych ruchów wywodzących się z partii faszystowskich (neofaszyzm i postfaszyzm). Faszyzm uważany jest na ogół za doktrynę skrajnie prawicową lub (przez takich politologów jak Zeev Sternhell, Hugh Seton-Watson, Eugen Weber) hybrydalną, tzn. łączącą elementy lewicowe i prawicowe^[1]. Sami faszyści uważali tradycyjny podział za przestarzały; twierdzili, że nie są "ani prawicą, ani lewicą"^[2].

Następujące elementy są najczęściej wymieniane jako integralne części faszyzmu: nacjonalizm, etatyzm, militaryzm, imperializm, totalitaryzm,antykapitalizm, antykomunizm, korporacjonizm, populizm, kolektywizm oraz opozycja do politycznego i ekonomicznego liberalizmu

Włodzimierz Lenin (ros. Владимир Ленин), właśc. Władimir Iljicz Uljanow (ros. Владимир Ильич Ульянов), (ur. 10 kwietnia^?/22 kwietnia 1870 w Symbirsku, zm. 21 stycznia 1924 w Gorkach pod Moskwą) – rosyjski polityk, organizator i przywódca rewolucji październikowej, a następnie pierwszy przywódca Rosji Radzieckiej. Współzałożyciel i lider partii bolszewickiej. Teoretyk ideologii komunizmu.

Wielki kryzys, określany też mianem wielkiej depresji – najprawdopodobniej największy kryzys gospodarczy w XX wieku, który, według większości historyków, miał miejsce w latach 1929-1933 i objął, zgodnie z opinią większości ekspertów, praktycznie wszystkie kraje (oprócz ZSRR) oraz praktycznie wszystkie dziedziny gospodarki.

Traktat wersalski – główny układ pokojowy kończący I wojnę światową, podpisany 28 czerwca 1919 roku przez Niemcy, mocarstwaEntenty, państwa sprzymierzone i stowarzyszone. Został ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą datą wszedł w życie. Traktat ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził nowy ład polityczny.

Traktat wersalski został zawarty podczas paryskiej konferencji pokojowej, trwającej od 18 stycznia 1919 roku do 21 stycznia 1920 roku. Brało w niej udział 27 zwycięskich państw. Polska była reprezentowana przez Ignacego Paderewskiego i Romana Dmowskiego^[1], członkami delegacji byli również Antoni Abraham i Tomasz Rogala. Państwa pokonane w I wojnie światowej (Niemcy, Austro-Węgry,Turcja, Bułgaria) nie zostały dopuszczone do konferencji. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania.

Rosja Sowiecka również nie została zaproszona, gdyż mocarstwa Ententy nie uznawały rządu bolszewickiego, który w marcu 1918podpisał w imieniu Rosji separatystyczny pokój z Niemcami (traktat brzeski), co było złamaniem porozumień sojuszniczych w ramachEntenty. W konsekwencji Rosja nie była uznawana za państwo sojusznicze i zwycięskie. Do oficjalnego uczestnictwa w konferencji pokojowej nie zostało dopuszczone również^[2] żadne przedstawicielstwo białej Rosji. W konsekwencji Rosja nie była oficjalnie reprezentowana na konferencji pokojowej i nie była stroną traktatów pokojowych.

Po zawarciu traktatu z Niemcami nastąpiło zawarcie dalszych porozumień pokojowych z państwami pokonanymi:

• 10 września 1919 z Austrią w Saint-Germain-en-Laye (traktat pokojowy z Austrią)

• 27 listopada 1919 z Bułgarią w Neuilly-sur-Seine (traktat pokojowy z Bułgarią)

• 4 czerwca 1920 z Węgrami w Trianon (traktat w Trianon)

• 10 sierpnia 1920 z Turcją w Sèvres (Traktat pokojowy w Sèvres 1920)

W pierwszej części traktatu (artykuły 1-26), liczącego łącznie 440 artykułów zapisano powołanie Ligi Narodów.

Dalsze części dotyczyły losów Niemiec.

Hiszpańska wojna domowa – wojna domowa pomiędzy rządem Republiki Hiszpańskiej, wyłonionym przez koalicję Frontu Ludowego i wspierającymi go siłami (liberałami, republikanami, komunistami, socjalistami i anarchistami), a prawicową opozycją (nacjonalistami, monarchistami, konserwatystami i faszystami^{[1][2][3][4][5]}), która toczyła się w Hiszpanii w latach 1936–1939.

II wojna światowa – największy konflikt zbrojny w historii świata, trwający od 1 września 1939 do 2 września 1945 roku (w Europie do 8 maja 1945), obejmujący zasięgiem działań wojennych prawie całą Europę, wschodnią i południowo-wschodnią Azję, północną Afrykę, częśćBliskiego Wschodu i wszystkie oceany. Niektóre epizody wojny rozgrywały się nawet w Arktyce i Ameryce Północnej. Poza większością państw europejskich i ich koloniami, brały w niej udział państwa Ameryki Północnej i Ameryki Południowej oraz Azji. Głównymi stronami konfliktu były państwa Osi i państwa koalicji antyhitlerowskiej (alianci). W wojnie uczestniczyło 1,7 mld ludzi, w tym 110 mln z bronią^[1]. Według różnych szacunków zginęło w niej od 50^[2] do 78^[3] milionów ludzi.

Za datę rozpoczęcia wojny przyjmuje się 1 września 1939 roku – atak Niemiec na Polskę. 3 września przystąpiły do wojny Wielka Brytania iFrancja (w piśmiennictwie zachodnim podaje się czasami tę drugą datę jako początek wojny światowej). Niektórzy historycy za początek wojny światowej uznają wojnę chińsko-japońską, rozpoczętą 7 lipca 1937 roku najazdem wojsk japońskich, jednakże aż do 1941 roku konflikt ten pozostawał lokalny. W historiografii radzieckiej istniało pojęcie Wielkiej Wojny Ojczyźnianej, rozpoczętej 22 czerwca 1941 rokuatakiem niemieckim. Dla Amerykanów wojna rozpoczęła się 7 grudnia 1941 roku, wraz z japońskim atakiem na Pearl Harbor.

Zapowiedzią nadchodzącego konfliktu był wzrost nastrojów nacjonalistycznych i dążeń ekspansywnych ze strony państw Osi, wyrażający się w aneksji Mandżurii, przez Japonię we wrześniu 1931, ataku rządzonych przez Benito Mussoliniego Włoch na Abisynię (wojna włosko-abisyńska 1935-1936), trwającej od 1937 roku wojnie chińsko-japońskiej oraz godzącym w niepodległość i integralność Czechosłowacjiukładzie monachijskim (październik 1938). W Hiszpanii od 1936 roku trwała krwawa wojna domowa, w której starły się interweniujące państwa faszystowskie i Francja, Meksyk, Brazylia oraz ZSRR Józefa Stalina. II wojnę światową poprzedziły też agresywne zachowania ze strony rządzonej przez Adolfa Hitlera III Rzeszy, jak: remilitaryzacja Nadrenii w 1936 roku, Anschluss Austrii w marcu 1938, przyłączenie tzw. Sudetów w październiku 1938 oraz aneksja Kłajpedy i Czech w marcu 1939. Ze strony Włoch kolejnym przykładem złamania prawa międzynarodowego i ekspansjonizmu było zajęcie Albanii wiosną 1939 roku.Końcowym akcentem II wojny światowej w Europie była bezwarunkowa kapitulacja Wehrmachtu, która nastąpiła 8 maja 1945.7 maja Niemcy, w jednym ze szkolnych budynków – kwaterze głównej Alianckich Sił Ekspedycyjnych generała Eisenhowera w Reims we Francji – skapitulowały na Froncie Zachodnim przed przedstawicielami armii USA i Wspólnoty Brytyjskiej. W imieniu aliantów pod aktem kapitulacji (później nazwanym "wstępnym protokołem kapitulacji") podpisał się ze strony aliantów gen. Walter Bedell Smith jako przedstawiciel Naczelnego Dowódcy Wojsk Ekspedycyjnych gen. Eisenhowera oraz generał artylerii Iwan Susłoparow reprezentujący najwyższe dowództwo radzieckie. Ze strony niemieckiej złożyli podpisy gen. Alfred Jodl, Szef Sztabu Dowodzenia Wehrmachtu w Naczelnym Dowództwie Wehrmachtu, reprezentujący całość sił zbrojnych oraz wojska lądowe, gen. Wilhelm Oxenius, przedstawiciel Naczelnego Dowódcy Luftwaffe, i adm. Hans-Georg von Friedeburg, Naczelny Dowódca Kriegsmarine. Delegacja niemiecka działała z upoważnienia Naczelnego Dowódcy Wehrmachtu wlk. adm. Karla Doenitza. Warto podkreślić, że nie wywieszono wówczas flagi francuskiej, a zaproszony w ostatniej chwili francuski generał François Sevez – przedstawiciel gospodarzy był podczas tej ceremonii świadkiem, nie stroną.

Zimna wojna – trwający w latach 1947-1991 stan napięcia oraz rywalizacji ideologicznej, politycznej i militarnej pomiędzy ZSRR i państwami satelitarnymi ZSRR skupionymi od 1955 w Układzie Warszawskim a także państwami pozaeuropejskimi pod hegemoniąZSRR (określanych jako blok komunistyczny, lub wschodni), a państwami niekomunistycznymi skupionymi od 1949 w NATO i paralelnych blokach obronnych (SEATO, CENTO) - pod politycznym przywództwem Stanów Zjednoczonych (określanych jako blok zachodni). Zimnej wojnie towarzyszył wyścig zbrojeń obu bloków militarnych wywołany polityką ZSRR dążącego do rozszerzania zasięgu jego światowej ekspansji terytorialnej i narzucania siłą ustroju komunistycznego i kontrakcją USA i jego sojuszników w tej sprawie.Zimna wojna trwała od roku 1947 – rozpadu koalicji antyhitlerowskiej i ustanowienia w Europie Środkowej wyłącznej strefy wpływów ZSRR – do rozpadu systemów komunistycznych w Europie (Jesień Ludów) w 1989 i rozpadu samego ZSRR w drugiej połowie 1991 roku. Rozpad bloku sowieckiego wyeliminował układ dwubiegunowy w polityce międzynarodowej i zakończył epokę zimnej wojny.

Plan Marshalla (nazwa użyta przy wprowadzaniu w życie, oficjalna nazwa ang. European Recovery Program) – plan Stanów Zjednoczonych mający służyć odbudowie gospodarek krajów Europy Zachodniej po II wojnie światowej, obejmujący pomoc w postaci surowców mineralnych, produktów żywnościowych, kredytów i dóbr inwestycyjnych^[1].Nazwa tej inicjatywy pochodzi od nazwiska sekretarza stanu Stanów Zjednoczonych gen. George’a Marshalla, który przemawiając 5 czerwca 1947 naUniwersytecie Harvarda, przedstawił deklarację pomocy gospodarczej dla krajów Europy, określając jej charakter i warunki otrzymania^[2].Plan odbudowy został opracowany na spotkaniu państw europejskich latem 1947. Oferował taką samą pomoc ZSRR i jego satelitom, ale został odrzucony przez Stalina, a na jego polecenie przez rządy Polski i Czechosłowacji, które zostały zaproszone do udziału w planie i wyraziły wstępną akceptację przystąpienia do niego^[3][4]. Plan został uchwalony przez Kongres Stanów Zjednoczonych 3 kwietnia 1948 i wszedł w życie tego samego dnia po podpisaniu przez prezydenta Harry’ego Trumana. Program pomocy był realizowany przez 4 lata, od kwietnia 1948 do czerwca 1952^[5]. W tym czasie przekazano około 13 mld dolarów (co najmniej 107 mld. dolarów według obecnych cen^[6]) w postaci pomocy technicznej i ekonomicznej, aby wesprzeć odbudowę gospodarek krajów europejskich, które dołączyły do Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC)^[7].

Bezpośredni wpływ planu na tempo wzrostu gospodarczego gospodarek Europy Zachodniej, m.in. poprzez odbudowę zasobów kapitałowych czy projekty inwestycyjne, oceniany jest jako niewielki^[8], natomiast podkreśla się efekty pośrednie poprzez wzrost wydajności pracy czy odbudowanie zaufania inwestorów dzięki ustabilizowaniu finansów publicznych i zwrotowi ku gospodarce rynkowej^[9][10]. Przez kolejne dwie dekady wiele regionów Europy Zachodniejdoświadczało niespotykanego wcześniej wzrostu i dobrej koniunktury.

Plan Marshalla był jednym z pierwszych impulsów do integracji europejskiej.

Blokada Berlina (Zachodniego) – jeden z pierwszych poważnych kryzysów zimnej wojny, mający miejsce w latach 1948-1949.

Wraz z upływem czasu od zakończenia II wojny światowej stosunki między Związkiem Radzieckim a zachodnimi aliantami pogarszały się, co znajdowało odzwierciedlenie w dyskusjach na temat przyszłości Niemiec. Bezpośrednią przyczyną kryzysu była reforma walutowa przeprowadzona, bez uzgodnienia z ZSRR, przez zachodnich aliantów w ich strefach okupacyjnych - 20 czerwca 1948 Reichsmarka została zastąpiona przez markę niemiecką.

ZJEDNOCZENIE WŁOCH Od 04.03.1848r. Królestwo Sardynii (Piemontu) było jedyną monarchią konstytucyjną na ziemiach włoskich. Burżuazja uważała zjednoczenie ze niezbędny warunek dalszego ichrozwoju gospodarczego. Camillo Cavour, który w 1852r. został premierem, uznał plan zjednoczenia Włoch za realny. W czasie wojny krymskiej Sardynia przyłączyła się do koalicji antyrosyjskiej i rozpoczęła politykę zbliżenia z Francją. W 1858r. doszło do tajnego spotkania sardyńskiego premiera z cesarzem Francji w Plombieres. Obaj politycy uznali, że w razie konfliktu Piemontu z Austrią, Francja poprze Włochów w zamian za Niceę i Sabaudię. Austria, zaniepokojona sardyńskimi przygotowaniami do wojny, zażądała zaprzestania zbrojeń, ale Włosi odrzucili ultimatum, wobec czego w kwietniu Austria wypowiedziała im wojnę. Dowodzone przez Napoleona III wojska francuskie i sardyńskie pokonały Austriaków w bitwach pod Magentą i Solferino w 1859r. Obszar północnych Włoch został uwolniony od Austriaków. Straty w bitwie pod Solferino były ogromne, dlatego Szwajcar Jean Henri Dunant zorganizował Czerwony Krzyż. W 1864r. w Genewie została podpisana Konwencja. W 1901r. Dunantowi przyznano pokojową Nagrodę Nobla (jako pierwszy). Na wieść o klęskach Austrii w Parmie, Modenie, Toskanii i Państwie Kościelnym, wybuchły powstania na rzecz przyłączenia do Piemontu. Na te tereny wkroczyła też armia sardyńska, a Napoleon III zawarł rozejm z Austrią w Villafranca, na mocy którego Austria odstąpiła Francji Lombardię. Francuzi otrzymali też Niceę i Sabaudię. Cavour podał się do dymisji. Kiedy Napoleon III zgodził się na wydanie plebiscytów dotyczących dalszych losów ziem włoskich, w 1860r. nagle wybuchła w Królestwie Obojga Sycylii rewolucja. Giuseppe Garibaldi zorganizował zbrojną wyprawę 1200 ochotników (czerwone koszule) na Sycylię, gdzie dążono do obalenia rządów Franciszka II Burbona. Wyprawa ta zakończyła się sukcesem, później Garibaldi opanował Sycylię i południowe Włochy. Gdy wojska Wiktora Emanuela wkroczyły do Królestwo Obojga Sycylii, Garibaldi podporządkował się królowi. Ostatecznie zdecydowano o przyłączeniu tego Królestwa do Sardynii. W marcu 1861r. parlament włoski ogłosił powstanie zjednoczonego Królestwa Włoskiego ze stolicą w Turynie. W 1865r. stolicę przeniesiono do Florencji. Rok później państwo włoskie przyłączyło Wenecję, a Rzym zajęło w 1870r., po likwidacji Państwa Kościelnego. Kościelnego 1871r. Rzym stał się nową stolicą Włoch. Po zjednoczeniu Włochy pozostały monarchią konstytucyjną, władzę ustawodawczą sprawował 2-izbowy parlament. Włochy po zjednoczeniu borykały się z problemami, np. niesprawną administracją czy różnicami w rozwoju gospodarczym między bogatą północą a biednym południem. ZJEDNOCZENIE NIEMIEC Na czele Związku Niemieckiego stała Austria, ale jej pozycja słabła, do tego Prusy chciały zjednoczenia Niemiec pod swym przewodnictwem. W 1834r. utworzono Związek Celny. W 1859r. wprowadzono jednolitą monetę pruską, co umocniło pozycję Prus. Burżuazja domagała się obalenia niemieckich granic politycznych i gospodarczych. W 1861r. królem Prus został Wilhelm I. Zreorganizował on wojsko, zwiększył liczebność armii, a rok później powołał na stanowisko kanclerza Ottona von Bismarcka. Ograniczył on rolę opozycji, wzmocnił siłę zbrojną Prus, prowadził aktywną politykę zagraniczną. Zyskał też przychylność Rosji, zawierając z nią w lutym 1863r. konwencję Alvenslebena, na mocy której wojska rosyjskie zyskały prawo do ścigania polskich powstańców na terytorium pruskim. Kolejnym celem Bismarcka było ograniczenie wpływów Austrii w Związku Niemieckim. W 1864r. nagle wybuchł konflikt duńsko-niemiecki o księstwa Szlezwik i Holsztyn. Kiedy Duńczycy ogłosili inkorporację księstw, Austria i Prusy wystąpiły solidarnie, wypowiadając Danii wojnę. Po jej pokonaniu wybuchł spór o zdobyte terytoria. Armią pruską kierował Helmuth von Moltke. Bismarck obiecał nie sprzeciwiać się próbom przyłączenia przez Francję Belgii, a także zawarł z Włochami sojusz, godząc się na odstąpienie im Wenecji po pokonaniu Austrii. Działania wojenne w 1866r. rozstrzygnęły się pod Sadową, gdzie Austria poniosła klęskę. Na mocy pokoju w Pradze w tym samym roku Austria zrzekła się praw do Szlezwika i Holsztynu na rzecz Prus oraz wystąpić ze Związku Niemieckiego, który jednocześnie rozwiązano. Wenecję oddano Włochom. Do Niemczech przyłączono Hanower i część Hesji, a w 1867r. utworzono pod przewodnictwem pruskim Związek Północnoniemiecki (w miejsce Związku Niemieckiego). Teraz Bismarck dążył do konfliktu prusko-francuskiego, by na polu bitwy dokończyć dzieło zjednoczenia Niemiec. Po klęsce Austrii przeprowadzono w niej reformy wewnętrzne i powstały w 1867r. Austro-Węgry. Do ostrego sporu Prus z Francją doszło w 1870r., gdy Francja sprzeciwiła się temu, by na tronie hiszpańskim zasiadł pruski książę Leopold von Hohenzollern. Wilhelm I przystał do żądania Francji, o czym telegraficznie powiadomił Bismarcka. Ten jednak chciał wojny i depeszę emską przekształcił w obraźliwą dla Francji, dlatego w 1870r. Francja wypowiedziała Prusom wojnę. Do decydującej bitwy doszło 01.09.1870r. pod Sedanem, gdzie armia francuska skapitulowała, a Napoleon III dostał się do niewoli. 18.01.1871r. w Wersalu dokonano zjednoczenia Niemiec, koronę cesarską ofiarowano Wilhelmowi I i powstała II Rzesza Niemiecka. Na mocy pokoju we Frankfurcie nad Menem 10.05.1871r. Francja straciła Alzację i Lotaryngię, a także zobowiązała się do zapłacenia odszkodowania w wysokości 5 mld franków w złocie.