2. Правапіс знакаў прыпынку, або пунктацыі.

А. Параўнаньне знакаў прыпынку на пісьме з нотамі ў сьпевах.

Знакі прыпынку на пісьме, сьцісла кажучы, ужываюцца не дзеля таго, каб выдзеліць тую ці іншую сынтаксычную форму, а дзеля таго, каб паказаць, як належыць зьмяняць інтонацыю голасу пры чытаньні, і якія трэба рабіць паўзы (перапынкі). З гэтага боку знакі прыпынку на пісьме можна параўнаць з нотамі ў сьпевах.

Як ведама, знакі прыпынку на пісьме маюць тое самае значэньне, што ноты ў сьпевах. Нотныя знакі паказваюць павышэньне ці паніжэньне голасу, большы ці меншы перапынак (паўзу), фортэ, п’яно і т. д.; гэтае-ж самае значэньне маюць і знакі прыпынку на пісьме; напрыклад: пункт паказвае паніжэньне голасу і найбольшы перапынак (паўзу) пры чытаньні; коска—найменшы перапынак з невялікім паніжэньнем голасу; кропка з коскай—сярэдні перапынак з сярэднім паніжэньнем голасу; трохкроп’е або недаказ паказвае, што мова на нейкі момант абрываецца без паніжэньня голасу; двухкроп’е азначае прыпынак і паніжэньне голасу з увагаю на тое, што далейшае пералічваецца або аб’ясьняецца тонам ніжэй. Клічнік можна прыраўнаць да фортэ, дужкі—да п’яно, працяжнік—гэта затрыманьне ўвагі і г. д.

Вось чаму вельмі пажадана, каб пры навучаньні правапісу знакаў прыпынку выкладчык выходзіў з прынцыпу параўнаньня гэтых знакаў на пісьме з нотамі ў сьпевах, асабліва ў тых выпадках, калі знакі прыпынку адзначаюць вельмі выразную інтонацыю вымаўленьня, як, напр.: коска ў зьлітым сказе, пры прыдатках, пры аддзяленьні даданага сказу ад галоўнага, а таксама клічнік і пытальнік альбо працяжнік, двукроп’е перад пералічэньнем і ў прычынным злучэньні сказаў. Наогул кажучы, можна навучыцца ставіць знакі прыпынку без граматычных правіл, паводле інтонацыі голасу, таксама, як песьня з голасу пераносіцца на ноты. Пры ўласьцівым разуменьні таго, што значаць знакі прыпынку на пісьме, сынтаксычныя правілы маглі-б мець толькі дапаможнае значэньне. Тут важна яшчэ і тое, што пры такой пастаноўцы справы разам з навучаньнем пунктацыі, дасягаецца выразнае і сьвядомае чытаньне.

Б. Знадворныя прыметы і граматычныя правілы знакаў прыпынку і іх значэньне.

Сынтакс у справе пастаноўкі знакаў прыпынку дае нам знадворныя прыметы (коска перад а, але, як, дзе, які, каторы), або лёгічныя, змыславыя, ці, лепш сказаць, граматычныя правілы (выдзяленьне прыдаткаў, пабочнага слова, залежных сказаў коскамі; двукроп’е перад пералічэньнем ці перад паясьненьнем), не зварачаючы ўвагі на ўласьцівае значэньне знакаў прыпынку.

Прымаючы пад увагу, што ў сучаснай пэдагогічнай літаратуры прынцыпы навучаньня правапісу знакаў прыпынку на аснове інтонацыі вымаўленьня стала не распрацованы, абаснаваць на іх усё навучаньне гэтым правілам, покі што, нельга. Вось чаму ў гэтай кніжцы правапіс знакаў прыпынку ідзе паводле сынтаксычных правіл, і гэтым правілам надаецца такое-ж значэньне, як і правілам правапісу літар (ортографіі). (Бач. 1, В).

Але трэба ўсё-ж такі падчыркнуць, што вельмі пажадана пры навучаньні правапісу знакаў прыпынку прымаць пад увагу інтонацыю вымаўленьня, асабліва ў тых выпадках, дзе яна выразна. (Бач. А). Гэта значна ажывіць самую работу і будзе мець добрыя вынікі ў справе навучаньня пунктацыі.