37. Беларусь на рубяжы хіх-хх ст. Грамадска-палітычны і нацыянальна-вызваленчы рух.

З сярэдзіны 90-х гг. вядучае месца ў вызваленчым руху занялі сацыял-дэмакраты, якія арыентаваліся на падрыхтоўку пралетарскай сацыялістычнай рэвалюцыі. Яны пачалі праводзіць масавую эканамічную агітацыю сярод рабочых і змаглі ўзначаліць рабочы рух. У Вільні, Мінску, Брэсце, Гродне і інш. гарадах стварыліся дастаткова буйныя агульнагарадскія рабочыя арганізацыі сацыял-дэмакратычнага напрамку. Сталі ўзнікаць і рэгіянальныя арганізацыі: Рабочы саюз Літвы(1896 г.), Бунд – Усеагульны яўрэйскі рабочы саюз у Літве, Польшчы і Расіі(1897) і інш. У сакавіку 1898 г. на з`ездзе ў Мінску прадстаўнікі шэрагу сацыял-дэмакратычных арганізацый Расіі, у тым ліку і Бунда, прынялі рашэнне аб аб`яднанні і стварэнні Расійскай сацыял-дэмакратычнай рабочай партыі(РСДРП). У канцы 19-пачатку 20 ст. Бунд стаў самай уплывовай арганізацыяй у Беларусі. У 1900-1903 гг. яго ячэйкі дзейнічалі амаль ва ўсіх павятовых гарадах і мястэчках. Летам 1903 г. на ІІ з`ездзе РСДРП, падрыхтаваным рэдакцыяй газеты “Іскра”, дэлегацыя Бунда выступіла з патрабаваннем пераўтварыць РСДРП у федэрацыю нац. рабочых арганізацый. Большасцю дэлегатаў яно было адхілена, і бундаўцы заявілі аб сваім выхадзе з партыі. Барацьба на з`ездзе завяршылася расколам РСДРП на бальшавікоў і меншавікоў. Выхад Бунда з партыі прымусіў ЦК РСДРП прыняць меры па стварэнню ў Беларусі сваіх партыйных арганізацый. У канцы 1903-на працягу 1904 г., нягледзячы на моцнае супрацьстаянне Бунда, яны з`явіліся ў Мінску, Магілёве, Гомелі, Віцебску, Бабруйску і некаторых іншых гарадах, аб`ядноўваючы ў сваіх радах бальшавікоў і меншавікоў. Кіраўніцтва мясцовымі групамі ЦК РСДРП ажыццяўляў праз абласныя камітэты – Палескі і Паўночна-Заходні. У 1902 г. была створана агульнарас. леванародніцкая Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў(эсэраў), якая ў сваёй дзейнасці арыентавалася ў асноўным на сялянства. На працягу 1902-1904 гг. эсэраўскія арганізацыі аформіліся ў Мінску, Вільні, Гомелі, Віцебску і г.д. У 1904 г. адбылося іх аб`яднанне ў Паўночна-Заходнюю абласную арганізацыю ПСР. Да леванародніцкага напрамку належала і Польская сацыялістычная партыя ў Літве(1902). Яе камітэты дзейнічалі ў Вільні, Брэсце і Гродне. Да гэтага ж тыпу партый адносілася і Беларуская сацыялістычная грамада. Яна была створана ў канцы 1903 г. у Вільні на з`ездзе прадстаўнікоў Пецярбургскай, Віленскай і Мінскай груп. Як і іншыя сацыялістычныя партыі, яна бачыла сваю канчатковую мэту ў знішчэнні капіталізму і пераходзе да сацыялізму. Разам з тым гэта была адзіная з усіх дзеючых у Беларусі партый, якая ставіла на парадак дня нац. пытанне і патрабавала стварэння на беларускай тэр-рыі пасля звяржэння самадзяржаўя незалежнай дэмакратычнай рэспублікі на аснове раўнапраўя ўсяго насельніцтва і поўнаўладдзя народа.

38. Уплыў 1905-1907 гг. На лёс і духоўнае абуджэнне беларускага народа.

У пач. ХХ ст. у Расii склалася рэвалюц. сiтуац.. Экан. крызiс 1900–1903 гг. i руска-япон. вайна 1904–1905 гг. садзейнiч. абвастр. ўсiх супяр.. Рэвал. выбух у Расii стаў непазб. У палiт. бараць. вылучаюц. 3 лагеры: урадавы, лiбер.-бурж. i дэмакрат.. Кожн. з iх меў свае мэты i зад.. Урад. лагер iмкн. захав. самадзярж. i не дапусцiць карэн. змен у дзярж.-палiт. ладзе Расii. Лiбер. марылi аб палiт. свабод., жадалi лiквiдав. пераж. феадал. Аг. мэтай дэмакр. было знiшч. ўсiх рэштк. феадаліз., у т. л. i памешч. землеўлад., звярж. самадзярж. i ўстал. дэмакр. рэспубл.. 9 студз. 1905 г. у Пецяр. было растрал. мiрнае шэсце рабоч., я-я накiроўв. да цара з просьб. палепш. станов. нар.. Гэтая падз. выклiк. магутн. хвалю пратэс.. У лют. – сак. кольк. палiт. выступл. рэзка зменш., але адбылося значн. павеліч. экан. забаст.. Вясною 1905 г., як следства ўздзеяння раб. руху, на Бел. разгарн. мас. рэвал. рух сял. Восен. 1905 г. шматл. агульнагар. стачкi злiлiся ва Усерас. палiт. стачку. Ва ўсёй Расii бастав. звыш 2 млн чал.. 18 кастр. ў Мiнс. на плош. адбыўся мiт., у я-м удзельн. каля 20 тыс. чал.. Каб разагн. мiт., губернат. Курлаў загадаў прымян. зброю. У снеж. 1905 г. паліт. бараць. пралетар. Расii працягвал.. У Мас. яна перарас. ва ўзбр. паўст.. Забаст. ахап. больш. чыг. вузлоў Бел.. У ап. мес. 1905 г. зноў узрос сял. рух. Аднак збiць рэв. хвалю ўлад. ўсё ж такi ўдал.. У пэўн. ступ. гэт. спрыяў Манiф. 17 кастр.. Пасля снеж. падз. 1905 г. рэвал. рух паступ. iдзе на спад. Уздыму нац. руху ў Бел. садзейн. рэв. 1905—1907 гг. Арганізат., ідэй. і паліт. кіраўн. бараць. з'яўл. Бел. сацыяліст. грамада. Бліжэйш. сваёй зад. БСГ абвясціла звярж. самадзярж., утвар. Рас. федэрат. дэмакрат. рэсп. са сваб. самавызнач. і культ.-нац. аўтаноміяй народнасцей. Легальным органам БСГ стала штотыдн. газета "Наша доля", якая пач. выдав. ў 1906 г. у Вільні. Неафіц. яе рэдакт. былі Луцкевічы, Цётка, Умястоўскі. Пасля закр. "Нашай долі" стала выдав. ў Вільні штотыдн. лег. газета "Наша ніва" (1906 г., ліст.), разліч. перав. на вяск. чыт. і нац. інтэлег., выступ. супр. афіц. паліт., накірав. на падз. бел. нар. паводле веравызн., за выкарыст. у школе і царкве бел. мовы. Асн. аб'ектам БСГ застав. вёска. Уплыў БСГ у раб. руху гарадоў, за выключ. Менска і Вільні, амаль не адчуваўся з-за нязн. кольк. бел. раб. і іх нізкай нац. свяд.. Важн. ролю ў разв. бел. нац.-культ. руху і ў пашыр. нац. асветы адыгр. дзейн. кнігавыдав. суполкі "Загл. сонца і ў наша аконца". Суполка арганізав. некаль. выданняў. Так, у 1907 г. выйш. з друку "Дудка беларуская" Ф.Багуш. і ў перакл. В.Дун.-Марц. "Пан Тадэуш" А.Міцк.. Так быў пакладз. пачат. сістэмат. выд. бел-моўных кніг. Суп. арганізав. рэкл. і продаж сваіх і інш. выдан. на бел. мове, а такс. рус. і польс. кніг пра Бел.. Атакі ў пер. рэакцыі супр. бел. нац. руху з адкрыт. адмаўлен. існаван. бел. нацыі аказаліся беспаспях.. Але ў такіх умов. бел. адрадж. рух быў вымуш. ў асн. абаран. ад нац. рэакц. сіл, я-я па сваёй магутн. непараўн. пераўзых. яго. Расла папул. "Нашай нівы". Пашырыўся бел. кнігадрукПублікав. творы В.Дун.-Мар., Ф.Баг., Цёткі, Я.Куп., Я.Кол., М.Багдан., Ц.Гартн. і інш. 2-е месца па кольк. выдан. займала нав.-пап. літ-ра. Характ. асабл. бел.нац. руху з'яўлял. тое, што ён развів. пад кіраўн. 1-й партыі-БСГ, а зат. на прац. доўг. часу—1-й газ. "Наша ніва". Бел.нац. рух быу сял., нар.па характ.. Найб. акт. яго сілай была сял. і дроб.-шлях. па паходж. інтэлегенцыя.