5.Ақшаның капиталға айналуы. Капиталдың жалпыға бірдей формуласы.

К.Маркстiң экономикалық iлiмнде ашқан жаңалықтарының бiрi – ақша мен капиталдың ерекшелiктерi, ақшаның капиталға айналуы. Ол капиталды белгiлi заттар емес, тек қана ақша емес, ол адамдардың арасында болатын қоғамдық қатынас деп көрсеттi. Оның ойынша, адамзат қоғамының басты қиыншылықтары осы капиталды жеке адамдар иемденiп, өз мүдделерiне бағыштаудан болып отыр. Осыдан барып таптық күрес шығады деп көрсеттi.

Ақша айналымға пайда түсіру үшін, яғни бастапқы жұмсалған сомадан артық сома алу мақсатында жұмсалған жағдайда капитал болады. Капитал айналымының жалпы формуласы мынадай:

А-Т-А’;

мұндағы А’=А+DА, ал DА – ақша өсімі.

Ақша нарықтық қатынастарға көше бастаған қоғамдарда капитал ретінде, яғни өсім алу мақсатында қолданылған, яғни бұл қоғамдарда капиталдың ежелгі саудагерлік және өсімқорлық түрлері болған. Саудагерлер тауарларды сатып алу-сату арқылы баға деңгейінің ауытқуынан пайда түсіріп, капиталын арттырып отырған. Өсімқорлар ақшасын шаруаларға, қолөнершілерге, ақсүйектерге қарызға беріп, олардан осы ақшаның төлемдік өсімін алып, қаражатын молайтқан. Екі жағдайда да ақша қосымша ақша әкеліп, өзін-өзі өсіреді.

6.Өндірістік шығындардың жіктемесі және оларды төмендету жолдары.

Өндіріс шығындары ұдайы өндірістің нәтижесі болып табылады. Бұл кәсіпорынның өндірісте тұтынатын құрал-жабдықтары мен жалақы төлемдерінің шығындарын көрсетеді. Өндірістік шығындарды талдағанда, жалпы шығындармен қатар орташа және шекті шығындарды да өте жиі қолданамыз. өндірістің орташа жалпы шығындары (АТС) жалпы шығынның (ТС) өндірілген өнім көлеміне (Q) қатынасымен анықталады да, өнімнің бір данасын шығаруға кеткен жалпы шығынды көрсетеді. Сонымен орташа жалпы шығындар мына формуламен есептеледі: АТС = ТС = АҒС + АVС Шығынның ашық және баламалы болып бөлінуі басты мүмкіндік болып есептеледі. Сонымен қатар шығын-ның сыныптамасының тікелей және жанама түрі бар. Тікелей шығындарға мыналар жатады: шикізат пен материалдар құны, жұмысшылар мен қызметкерлердің, амортизациялық өтемдер, жал төлемі, салықтар. Жанама шығындар – бұл тауармен байланысты емес шығындар фирмаға толық қатынасты. Ашық шығынды және балама шығынды есептеу арқылы фирманың пайдасын толық анықтауға болады. Жиынтық табыспен және барлық шығындар арасындағы айырмашылық пен экономикалық пайданы анықтайды. Бір қалыпты. Бұл жағдайда шекті шығын әр уақытта тұрақты шама және бірлік тауардың өзгермелі шығынына тең. Б) Жеделдетілген. Бұлғшекті шығын өседі, өнімнің артуына байланысты. Бұл ахуалға байланысты азаймалы қайтарым заңымен, не болмаса материалдармен басқа фактордың қымбаттауына қарай айналым сыныптамасына жататын шығындар. Бұған дейін қарастырғандай қысқа мерзім кезеңі деп белгілі бір уақыт аралығын айтамыз. Ол уақыт ағымында өндірістің кейбір факторлары өзгермей қалады. Сондықтан, қысқа мерзім кезеңінде өндірістің жалпы шығындарын (ТС) анықтағанда, оның тұрақты (АС) және айнымалы (VC) шығындарын ажыратады, яғни: ТС = FC + VC Тұрақты шығындар (АС) деп – қысқа мерзім кезеңінде өнім шығару көлемінің өзгеруіне байланысты өзгермейтін шығындарды айтамыз. Оларға мыналар жатады: амортизациялық өтемдер, жал төлемдері, тұрақты салықтар, сақтандыру төлемдері, дербес басқарудың жалағысы және т.б. Айналым шығындары (VC) деп – шығарылатын өнім көлемінің өзгеруімен бірге өзгеретін өндірістік шығындарды айтамыз. Айнымалы шығындарға : шикізатқа кеткен шығындар, жұмысшылардың еңбекақысы, салықтар, энергия мен отын ресурстарына, көлік қызметтерін төлеуге кететін шығындарды және т.б. жатқызамыз. . Бухгалтерлік шығындар - өнімнің белгілі бір мөлшерін өндіруге нақты жұмсалған өндіріс факторларының шығындары жатады. Онда факторлар сатып алынған бағамен көрсетіледі. Кәсіпорын шығындары бухгалтерлік және статистикалық есеп беруде өнімнің өз құны түрін алады. Экономикалық шығындар ресурстардың сиректігіне және оларды балама пайдалану мүмкіндіктеріне негізделеді. Тауар өндіру үшін алынған ресурстардың экономикалық шығындары, оларды өте қолайлы пайдаланып өндірген құнға тең болады