38.Мемлекеттік реттеудің негізгі құралдары мен әдістері

Экономиканы мемлекеттік реттеу – мемлекеттің ел экономикасына қатысу формаларын әлеуметтік-экономикалық процестерге әсер етуші әдістер мен тәсілдерді қарастырады, сөйтіп тиімді рыноктық қатынастар қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Мемлекеттік реттеудің мақсаты – қазіргі заманғы рынокты қалыптастыру, яғни әр-түрлі тауарларға сұранысты қанағаттандыру, қызмет көрсету деңгейін арттыру, дефицитті жою болып табылады. Рынок үшін әкімшіл-әміршіл жүйенің қажеті жоқ, оған ерекше инфрақұрылым қажет. Ал мемлекеттік реттеу – осы инфрақұрылымды жасап, оның тиімді іс-әрекет етуіне қол жеткізуі қажет, яғни мемлекеттік реттеу рыноктық экономиканың кемшіліктерінің орнын толтыруы қажет.Мемлекеттің экономикаға тікелей әсер етуіне мыналар әсер етеді: -индикативті жоспарлар арқылы ел экономикасы дамуының стратегиялық мақсаттарын анықтау; -белгілі бір тауарды жеткізу үшін мемлекеттік тапсырыстар мен келісім-шарттар; -бағдарламалар, тапсырыстар және шарттарды мемлекеттік қолдау; -технология мен өнімнің сапасына нормативтік талаптар қою; -белгілі бір тауарларға құқықтық және әкімшілік шектеулер қою; -тауарлардың экспорты мен импортын лицензиялау. Мемлекеттік реттеудің жанама әсер ету әдістері: -салық салу және салық деңгейі, жеңілдіктер жүйесі;-бағаны реттеу және оның деңгейімен арақатынасын анықтау;-ресурстар үшін төлемдер, кредиттеге, пайыздық ставкаға жеңілдіктер беру;-экспорт және импортты кедендік реттеу;-валюта курстары, оларды айырбастау шарттарын реттеу.Көптеген экономистер салықтық реформаны тиімді деп санайды, сонымен бірге қатаң реттеушіліктердің босаңсуы экономикаға тиімдірек жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Бірақ мұндай проблемалардың көпшілігі Паретто бойынша жақсы болып табылмайды. Жеңгендер немесе табысы жоғарлағандар саны көп болса, салықтық өзгерістерден кейін зардап шегетіндер табылады. Осы факт реформаны қиындатады. Ерекше мүдделі топтар сол салықтың режимді орнату үшін көптеген уақыт пен ақшаларын жұмсайды. Барлық елдерде жүргізіліп отырған саясат елдің экономикасын дамытуға бағытталуы тиіс, яғни ол халықтың әл-ауқатын жоғарлатып, экономикалық тұрақтылыққа негізделуі тиіс. Сол себепті мемлекет әртүрлі экономикалық саясат жүргізеді, олар:1.қаржы – несие саясаты; 2.фискальді саясат; 3.еңбек ақы және тариф саясаты; 4.мемлекеттік инвестиция саясаты; 5.әлеуметтік саясат т.б. Меншік қатнастарына байланысты: адамның қоғамдағы алатын орыны, қоғамдық өнімдегі адамның үлесі, қоғамдық өмірдегі адамның ролі және тағы басқа анықталады. «Ешкімдікі емес» қоғамдық меншік белсенді шаруашылық қызметін ынталандырмайды. Жеке меншік керісінше жеке мүдделер тұрғысынан анағұрым нәтижелі еңбекке жетелейді. Бірақ мұнда байлық пен кедейлік жіктеліп, әлеуметтік шиеленіс пайда болады.Қолайлы әлеуметтік ортаны қалыптастыру үшін мемлекет игіліктердің бір бөлігін жалпыға ортақ игіліктер ретінде қалыптастыруы қажет. Мысалы, табиғи байлықтар, орман, парктер т.б. Мемлекет – қоғамдық мақсатты қамтамасыз ету үшін шаруашылық тұлғалары мен рынокты бақылауды қамтамасыз ету үшін заңды және саяси билікті іске асыратын үкімет мекемелерінен тұрады.