20.Ұдайы өндіріс теориясы. Ұдайы өндіріс типтері.

Өндіріс - бұл қоғам дамуына қажет материалдық игіліктер мен қызметтер жасау мақсатымен табиғат заттарына адамның ықпал ету процесі. Бұл процестің дамуы ұзақ мерзімді қамтиды жабайы өнімдер өндіруден өте күрделі техникалық жүйелер, өзгерістерге икемді кешендер, есептеу машиналар өндірісіне дайын. Өндіріс процесінде игіліктер мен қызметтер жасау тәсілдері және түрлері өзгеріп қоймайды, осымен бірге адамның өзінің өнегелілігі дамып жетіле түседі. Ұдайы өндіріс процесі кезінде капитал тоқтаусыз қозғалыста болады, және мына схема бойынша айналыс жасайды: өндіріс заттарын сатып алу -- өндіріс процессі ---- өндірілген товарларды өткізу. Бұл айналыс қайта-қайта қайталанып капитал айналысын құрайды. Ұдайы өндіріс өнеркәсіптік капиталды пайдалану негізінде жүреді. Осы процесте өнеркәсіп капиталы үш функционалдық форма алады. Ұдайы өндірістік процесті, осыған қатынасатын өнеркәсіптік капиталдың функционалдық формаларының өзгеруі бағытынан қарасақ, оны A - T ... O ... T1- A1 A - Т ... Бұл мынадай заңды сатылардан тұрады: мынадай түрде бейнелеуге болады: Өндіріс факторлары нарығында тауар формасын алған өндіріс факторларына ақша капиталы жұмсалады. Ұдайы өндіріс процесінде әлемдік шаруашылықтың дамуымен, өндіріс құралдары мен тұтыну заттарының артық бөлігі соған бағытталатын, экономикалық ресурстар сарқылып алынатын сыртқы орта (халықаралық сауда) үлкен роль атқарады. Өндіріс процесінің тұрақты қайталануын, үзіліссіз жаңғыруын ұдайы өндіріс деп атайды.

Ұдайы өндірістің типтері

жай өндіріс ұлғаймалы өндіріс.

Жай ұдайы өндірісте өндіріс процесінің көлемі мен ауқымы үзіліссіз өзгермеген күйде қалады. Өндіріс процесінің көлемі мен масштабының еселене үзіліссіз қайталануын және жаңғыруын ұлғаймалы ұдайы өндіріс дейміз.

Ұлғаймалы өндірістің түрлері:

Экстенсивті өндіріс - факторлардың сан жағынан молаюы арқылы дамиды.

Интенсивті өндіріс – техника мен технологияны жетілдіру нәтижесінде дамиды.

Аралас - өндіріс факторлардың сан жағынан молаюы және техника мен технологияны жетілдіру нәтижесінде дамиды.

Кеңейтілген ұдайы өндіріс - тұрақты түрде ауқымы өсіп отыратын, материалдық игіліктер мен қызметкердің өндірістегі белгілі-бір пропорциясы сақталып отыратын, яғни қоғамдық өнім бөліктері: өндіріс құралдары мен жұмыс күші, сондай-ақ өндіріс құралдары өндірісі мен тұтыну заттары арасындағы тепе-теңдік сақталатын, өндіріс процесі.

21) Нарық түрлері мен типтері, жіктелу ерекшел.

Нарықтің негізгі түрлерін келесідей топтастыруға болады:

1. Тауарл мен қызм нарығы.Бұл топқа:-тұтыну тауарл, азық-түлік ж\е өнерк тау жатады.–қызм көрсету (тұрмыстық, көлік, коммуник қызм). – тұрғы үй же өндір бағыттағы ғимараттар рыноктары жатады.

2. Өндірі факторл нарығы.Құрамы:жылжым мүліктер рыногы; - еңбек құралд рыногы; - шикізаттарматериалдар рыногы; - пайд қазбалар рыногы;

3. Қаржы нарығы. Оған: -капиталд рыногы н\е инвест рынок; - несие рыногы; - бағалы қағаздар рыногы; -валюта- ақша рыноктары жатады.

4. Интеллектуалдқ өнімдер нарығы. (инновация, жаңалықтар, ақпараттық қызмет, өнер ж\е әдебиет туындылар).

5. Еңбек нарығы;

6.Аймақтық нарықтар (жергілікті, ішкі, сыртқы, халықаралық).

Нарықтық құрылым негізгі типтері: жетілген же жетілмеген бәсеке.

Жетілген бәсек белгілері:- рыноктағы сатушылар мен сатып алушылар саны шексіз; - рынокқа ену же шығу кедергілері жоқ; - өнд фактор\ың мобилділігі жоғары; - рыноктағы бағаға әсер ету мүмкіншілікт жоқ; - ақпарат алу мүмкіншіліктері бәріне бірдей.

Егер жетілген бәсекенің бір шарты орындалмаса, мұндай рыноктық құрылым жетілмеген бт. Жетілмеген бәсеке түрлері:

1. Таза монополия – тауарл өндіру же өткізумен байты жалғыз фирманың үстемдік етуі. Монополың нег белг- монопольды баға мен монопол пайд.

2.Монопсония- белг бір тауардың бір ғана сатып алушысы бар рыноктық құр типі. Ол сатып алу көлемін шектеу арқ монопсон пайда алады.

3. Олигоп- өнімнің нег бөлігін өндіру же өткізумн айнал ж\е өзара бағалық емес бәсекеге түсетін бірнеше фирмал іс-әрекеті.

4. Монополистік бәсеке- дифференциялданған өнім шығ санаулы фирм\ың іс-әрекетін сипат. Кез-келген нарық құр типі қалыпты қызмет етуі үшін қажетті шарттар: эк субъек экон еркіндігі , дербестігі, тәуелсізд.