37.Материалдық емес активтер, олардың түрлері және есебі.

Материалдық емес активтер – пайдалану мерзімі 1 жылдан жоғары өзінің құнын амортизация есептеу жолымен дайын өнімдерге өткізетін , заттай нысаны жоқ ұзақ мерзімі активтер. Кәсіпорындарда материалдық емес активтердің түрлеріне Лизенциялық келісімдерді, Программалық жабдықтарды, Патенттерді, Ұйымдастыру шығындарын, Гудвиллді, Франчайзингті, Сауда маркаларын, Авторлық құқықты жатқызуға болады.МЕА есебін жүргізу үшін 2700 бөлімінің 2730 активті шоты пай-ды.Кіріске алғанда дебитінде, істен шыққанда кредитінде көрсетіледі, қалдық міндетті түрде дебиттік болады және ұйымдағы МЕА бар екендігін білд-і.

МЕА кіріске алғанда орындалатын шоттар: 1)жарғылық капиталға үлес қосу үшін МЕА кіріске алу кезінде: ДТ 2730, КТ 5110 “Төленбеген капитал”; 2)Басқа заңды тұлғалардан сатып алғанда: ДТ 2730, КТ 3310; 3)ҚҚС көрсету(12%): ДТ 1420, КТ 3310; 4)Сатып алынған МЕА төлем жасалған кезде: ДТ3310, КТ 1010,1030; 5)МЕА мемлекеттен ақысыз негіде алғанда: ДТ 2730, КТ 6230,6160; 6)Ұйымды мемлекеттік тіркеу үшін төленген салық сомасына: ДТ 2730, КТ 3100; 7)Басқа заңды тұлғаларға ұйымның мөрін дайындау және т.б. шығындары үшін төленген ақша қаражаттары:ДТ 2730,КТ 3310.

МЕА-ге амор-я есептеу үшін 2740 “МЕА амор-сы” шоты пайд-ы.Бұл шот пассивти,контрактивти,реттеуши шот болып табылады.МЕА әртүрлі түрлері бойынша есептелген амор-я сомасына келесідей бух-к жазба жасалады: ДТ 7210, КТ 2740.

Құрылтайшылар мен үлес қосушылардың кәсіпорынға жарғылық қорына қосқан үлесі есебінен келіп кіріске алынған материалдық емес активтердің бағасы екі жақты нақты келісім бойынша бағаланады.

Заңды тұлғалар мен жеке адамдардан тегін (қайтарымсыз), сый ретінде алынған материалдық емес активтер сол уақыттағы нарықтық баға бойынша бағаланады.

Басқа заңды тұлғалардан, сондай-ақ жеке адамдардан сатылып алынған материалдық емес активтер, ол объектілерді сатып алуға және оларды пайдалану үшін жұмсалған шығындар сомаларының қосындысы бойынша бағаланады.

38. Ұйым капиталының есебі.

Ұйымның меншікті капиталының көздері болып мыналар саналады: Жарғылық капитал;Резервтік капитал;Бөлінбеген пайда;және Бөлінбеген табыс есебі;Қорытынды кіріс және залал есебі.

Жарғылық капитал-ұйымды ұйымдастыру құқықтық формаларына байланысты қалыптасады.ЖК-ң ең төменгі мөлшері ҚР-ң заңдылықтарымен анықталған, яғни АҚ үшін – 50 МРП(1731тг), ЖШС 100 МРП АҚ-р ЖК-ды қалыптастыру үшін айналысқа номиналдық құндары бірдей жәй және артықшылығы бар акцияларды шығарады. Шар-қ сер-ң ЖК-ы құрылтайшылардың қосқан үлестері есебінен қалыптасады.

ЖК-ң есебін жүргізу үшін 5000 бөлімшесіндегі келесідей пассивті шоттар пайд-ы: 5010,5020,5030.ЖК бөлімшесі бойынша жүргізілген шар-қ операцияларына келесідей шоттар корреспонденциясы жасалады:1)Жай және орт-ғы бар акцияларды айналысқа шығарған кезде олардың ном-қ құнын көрсету: ДТ 5130 ,КТ 5010,5020. 2)Құрылтай құжаттарына сәйкес шар-к сериктестиктердин жаргылык капиталынын молшерин корсету: ДТ 5110, КТ 5030. 3)Жарғылық капиталды көбейтудің жолдары бар: айналысқа жаңа акция шығару;айналыстағы акцияның номиналды құнын жоғарлату;ұйым табысы есебінен; құрылтайдың қосымша үлес қосуы есебінен ДТ 5110, КТ 5010,5020,5030.

Төленбеген капитал шоты 5110 шоты, айналысқа шығарылған акцияларды төлеу ЖК үлес қосу бойынша операциялардың есебін көрсету үшін қолд-ы.Сонымен бірге заңды және жеке тұлғалардың айналысқа шығарған акциялар бойынша және үлес енгізу б/ша ұйым алдындағы қарыздарын көрсету үшін пайд-ы.5110 шоты б\ша келесидей шоттар корресп-сы жасалады: 1)МЕА түрінде қосылған жағдайда: ДТ 2730, КТ 5110; 2)Негізгі құралдар түрінде: ДТ 2410, КТ 5110. 3)Қорлар түрінде: ДТ 1310,1320,1330, КТ 5110; 4)Ақша қор түрінде: ДТ 1060,1030, КТ 5110.

Ұйым резервтік капиталды ЖК-ды және дивиденттерді, тұрақты түрде алумен байланысты акционерлердің инвесторлардың қамтамасыз ету үшін резервтік капиталды қалыптастырады. Резертік капитал ұйымның таза пайдасы есебінен ғана қалыптасады.

Ұйымдағы құрылтай құжаттармен белгіленген резервтік капитал есебін жүргізу үшін 5410 шоты, ол өзге де резервтер есебін жүргізу үшін 5460 шоты.Резертер есебін жүрг-н шоттар пассивті болып табылады.