1Химия-ң нег-і тусін-і:атом, молекула, атомдық ж/е молеку/қ массалар, жәй ж/е күрделі зат, химия-қ эквивалент, моль.Химия-заттармен олардың қосылыстарының бір-біріне айналу заңдарын зерттейді.Химияның зерттеу нысандары:хим-қ элемент ж\е оның қосылыстары. Атом-хим-қ элемент-ң электрбейтарапты ең кіші бөлшегі,ол оң заряд-н атомдық ядродан ж/е теріс заряд-н электрон-н тұрады.Молекула-ол сол зат-ң химия-қ қасиеті бар,ең кіші бөлшегі.Атомдық масса-ол массаның атомдық бірлігімен өрнектелген,химиялық элемент массасының орташа мәні.Молекулалық масса-масса-ң атомдық бірлігінде өрнектелген молек-ң массасы,ол молекула құралған, барлық атом-р масса-ң қосындысына тең.Жай заттар бір элементтің атомынан түзілледі.Ол белгілі бір тығыз/мен , ерігіш/мен балқу ж/е қайнау темпера/н ж/е т.б.сипат/ды. Күрделі зат/р молекулалары әр түрлі хим-қ элементтердің атомдарынан тұрады.Химиялық эквивалент- хим/қ реак/ғы сутек атом/ң 1моль/н қосылыса н/е сутек атом/ң сон/ма санын алмастыра алат/н ,оның сондай санын айтады.Заттың 1эквивалнетінің массасын эквиваленттік масса д.а.Берілген тотығу-тотықсыздану реакцияларында 1электронға,ал алмасу реакцияларында 1протонға сәйкес келетін нақтылы бөлшекті эквивлент д.а.Қышқыл/ң экв/т(металл атомымен орын алмаса алатын сутек атомының саны) Эқыш= Негіздің экв/ті(негіз түзетін гидроксид ионының санына н\е металл валенттілігі)Энегіз= Тұздың экв/ті(тұздың молярлық массасының металдың атом санымен металл валенттілігі көбейтіндісінің қатынасына тең): Энегіз=М\пВОксид/ң экв/ті(оттек ж\е онымен қосылған элемент эквиваленттерінің қосындысына тең)Эокс=Ээлем+ЭоттекМоль-массасы 12-ге тең көміртегі атом/ң 0,012кг қанша атом/р болатын б/са ,берілген заттың да сонша құрылымдық бөлшегі болатын зат мөлшері.

2.Химияның негізгі заңдары

Массаның сақталу заңы: химиялық реакцияларға түскен заттардың массасы, реакция нәтижесінде түзілген заттардың массасына тең.(М.Ломоносов,1947)

Энергияның сақталу заңы: энергия өздігінен пайда болмайды және із-түссіз жоғалып кетпейді.

Эйнштейннің энергия мен массаның эквиваленттік заңы:жылу бөліну массасының азаюына, ал сіңіруі-көбеюіне байланысты Е=mc2(1905)

Заттардың құрам тұрақтылық заңы:қандай жолмен алынған болса да, таза химиялық қосылыстардың сапалық және сандық құрамы әрдайым тұрақты болады.

Дальтонидтер-қандай әдіспен болса да құрамы сапалық және сандық тұрақтылықта болатын қосылыстар.

Бертолидтер-алу әдістері мен оны алу жағдайына тәуелділікте болып, құрамы айнымалы болып келетін қосылыстар.(француз ғалымы Ж.Пруст 1801ж)

Еселі қатынас заңы:екі элемент бір-бірімен бірнеше қосылыс түзетін болса, ол қосылыстарда сол элементтердің біреуінің бірдей етіп алыған салмақ бөлігіне екіншісінің сай келетін салмақ бөліктерінің өзара қатынасы кішкене бүтін сандар қатынасындай болады.(Джон Жальтон,1803)

Көлемдік қатынастар заңы:реакцияласушы және реакциядан шығатын газдардың көлемдерінің өзара қатынасы кішкене бүтін сандар қатынасындай болады.(Ж.Гей-Люссак,1808)

Авогадро заңы:бірдей жағдайда алынған әртүрлі газдардың бірдей көлемдеріндегі молекулалардың саны дща бірдей болады.Екі салдар:1)бірдей жағдайдағы әртүрлі газдардың бірдей молекула саны бірдей көлемде болады, яғни кез келген газдың 1 молі бірдей жағдайда да бірдей көлемде болады; 2)кез келген газдың 1 молі қ.ж. 22,4 л көлемде болады. Бұл көлемді молярлық көлем Vm деп атайды.л/моль V= Vm*n; V= Vm*m/M; Vm=V/n (А.Авогадро,1811)

Эквивалент заңы:элементтердің және күрделі заттардың бір-бірімен әрекеттесетін мөлшерлері олардың химиялық эквиваленттеріне пропорционал болады.m1/m2=Э1/Э2

Менделеевтің периодтық заңы:жай заттың қасиеті сол сияқты элементтер қосылыстарының қасиеттері мен пішіні атом ядросының зарядына (реттік нөміріне) периодтық тәуелділікте болады.(1869)

3.Бейорг-қ қосылыстардың негізгі кластары:қышқылдар,негіздер,тұздар,оксидтер.

Оксидтер деп 2 элементтен тұратын ж\е оның біреуі міндетті түрде оттегі болатын күрделі зат.Ол2 бөлінеді:тұз түзбейтіндер:CO.SiO.N2O.NO,тұзтүзбейтіндер3бөлінеді:амфотерлік:ZnO,Al2O3,CR2O3,MnO2,Fe2O3,қышқылдық(бейметалдардың оксиді):B2O3,N2O5,Mn2O7,негіздік(активті металдың оксиді):CuO,MgO.Негіздер деп металл атомынан ж\е гидроксод тобынан тұратын күрделі зат.Ол 2бөлінеді:суда еритін(сілтілік металдардын гидроксидтері NaOH,KOH,CsOH,),ерімейтін:Cu(OH)2,Fe(OH)2.Қышқылдар деп бір н\е бірнеше сутегі атомынан ж\е қышқыл қалдығынан тұратын күрделі зат.Ол 2бөлінеді:оттекті:H2SO4,HNO3,оттексіз:HCl,HCN,H2S.Олар қатты ж\е сұйық түрде болады.Тұздар деп металл атомынан ж\е қышқыл қалдығынан тұратын күрделі зат.Ол 5бөлінеді:орташа(металл атомын қышқылқалдығы толық басқан кезде түзіледі):NaCl,Al2(SO4)3 қышқылды:(қышқыл молекуласындағы сутек атомдарының орнын қышқыл қалдықтары басады)KHSO4,Ca(H2PO4)2,негіздік(көпқышқылды гидроксид молекуласындағы гидроксотоптың орнын қышқылқалдығы басады):CuOHCl,Fe(OH)2Cl,қос(көпнегіздік қышқылдағы сутек атомдарының орнын екі әртүрлі металл атомдары басады):KAl(SO4)2,NaKCO3кешенді(диссосация кезінде кешенді иондарды бөледі):Na2[Zn(OH)4],[Ag(NH3)2]Cl.