1.Логистика түсінігінің анықтамасы. Отандық ж/е шетел э/қ әдебиеттерінде логистика түсінігінің көптеген анықтамаларын көруге болады.Логистиканы басқару объектісі – материалдық,қаржылық ж/е ақпараттық ағымдар б.т/ды. Логистиканың мақсаты:1. -Уақытты тиімді пайдалану; 2. Қорларды болдырмау немесе төмендету; 3. Шығындарды азайту. Материалдық ағымдарды басқару,басқа кез келген объектілерді басқару сияқты, екі бөлімнен тұрады:1.Шешім қабылдау; 2. Қабылданған шешімді жүзеге асыру. Сонымен,ғылым ретінде логистика мынадай міндеттер атқарады:-сұранысты болжау ж/е соның негізінде қорларды жоспарлау;-өндіріс пен көліктің қажетті қуаттылығын анықтау;-материалдық ағымдарды оңтайлы басқару негізінде дайын өнімді бөлудің ғылыми қағидаларын құру;-өндіріс орнында ж/е тұтынушылардағы тиеу үрдістерін ж/е тасымалдау-қоймалау операцияларын басқарудың ғылыми негіздерін жасау;-логистикалық жүйелердің іс әрекет етуінің түрлі математикалық үлгілерінің варианттарын құру;-дайын өнімдерді бірлесіп жоспарлаудың,жабдықтаудың,өндірудің,қоймалаудың,өткізудің ж/е тасымалдаудың әдістерін жасау ж/е т.б.бірқатар мәселелер.Логистиканың 6 ережесі бар:1.жүк н/е тауар – қажетті тауарды;2.сапа – қажетті сапада;3.саны – қажетті мөлшерде;4.уақыт – қажетті уақытта;5.орын – қажетті орынға;6.шығын –минималды шығынмен жеткізу.Логстиканың функционалдық салалары:1.сатып алу логистикасы;2.өндірістік л/ка;3.өткізу л/сы;4.тасымалдау л/сы;5.ақпараттық л/ка.Енді, Америка,Франция,Германия,Ресейдің ғалымдары мен тәжірибешілері қалыптастырған логистиканың бірқатар анықтамаларын келтіріп өтуге болады.Логистика – бұл шикізатты сатып алу орнынан соңғы тұтыну орнына дейін материалды ж/е сонымен байланысты ақпараттық ағымдардың қозғалысын қамтамасыз ететін, тасымалдау ж/е қоймалау б/ша барлық қызметтерді жоспарлау, ұйымдастыру ж/е бақылау.Логистика - өнімге қажеттілік туған жерде, алдын ала бекітілген орында, бекітілген уақытта қажетті өнім көлемін алуға бағытталған түрлі қызмет түрлерінің жиынтығы туралы ғылым.Логистика– шығындар тұрғысынан тиімді ж/е үнемді материалдарды, жартылай фабрикаттарды ж/е дайын өнімдерді сақтау ж/е тасымалдау операцияларын, сондай-ақ солармен байланысты клиенттердің талаптарына сәйкес, өндіріс орнынан тұтыну орнына тауарларды жеткізу жөніндегі ақпараттарды жоспарлау, жүзеге асыру ж/е бақылау туралы ғылым.Логистика – уақыт пен кеңістіктегі өнімді жеке тарату үрдісі туралы ғылым.Логистика – жабдықтаудың,өткізу мен тасымалдаудың, өзара байланыстары мен өзара әрекеті жөніндегі ғылым.

2.Логистиканы қолданудың тиімділігі

Логистика – шығындар тұрғысынан тиімді және үнемді материалдарды, жартылай фабрикаттарды және дайын өнімдерді сақтау және тасымалдау операцияларын, сондай-ақ солармен байланысты клиенттердің талаптарына сәйкес, өндіріс орнынан тұтыну орнына тауарларды жеткізу жөніндегі ақпараттарды жоспарлау, жүзеге асыру және бақылау туралы ғылым.

Шикізаттың бірінші көзінен өндірістік, тасымалдау және делдалдық қызметтер тізбегі арқылы соңғы тұтынушыға жылжи отырып, материалды ағымдардың құны өсіп отырады. Ұлыбританияда жүргізілген зерттеулер көрсеткендей, соңғы тұтынушыға жеткен өнім құнының 70% дан астамы сақтаумен, тасылдаумен, ораумен және материалды ағымдардың қозғалысын қамтамасыз ететін басқа да операциялармен байланысты шығындар құрайды. Ал логистика осы операцияларды оңтайландыруға және кәсіпорын барынша тиімді етіп жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Өндіріс және айналым салаларында логистиканы қолдану келесідей мүмкіндіктер береді:

-Материалдық ағымдар қозғалысының бүкіл жолындағы қорларды төмендету;

-Логистикалық тізбек бойындағы тауарлар қозғалысының уақытын қысқарту;

-Тасмылдау шығындарын төмендету;

-Қол еңбегінің және жүк операцияларының шығындарын қысқарту.

Логистиканы қолдану сонымен қатар, көбіне материалдық ағымдарды тиімді басқарумен бацланысты. Еуропалық өнеркәсіп қауымдастығының мәліметтері бойынша, материалдық ағымдардың іштей бақылануы материалдық қорлардың 30-70%ға қысқаруын қамтамасыз етеді. Қорларды оңтайландырудың жоғары маңыздылығы келесімен түсіндіріледі: кәсіпорынның айналым капиталының көп бөлігі қорларғы бөлінеді (кәсіпорынның барлық активтерінің 10-50%); қорларды құруға кететін өндірістегі шығындар, жалпы шығындар көлемінің 25-30% на дейін құрайды. Логистиканы пайдаланудағы қорлардың қысқаруы логистикалық үрдістерге қатысушылардың іс әрекеттерінің өзара келісулерінің жоғары дәрежесі есебінен, жеткізу сенімділігінің жоғарылауы есебінен, қорларды дұрыс бөлу есебінен, сондай ақ басқа да бірқатар себептер есебінен қамтамасыз етіледі. Логистиканы пайдалану сонымен қатар тауардың логистикалық тізбек бойында қозғалу уақытының қысқаруы есебінен құралады. Бүгінгі таңда қоймалауға, өндірістік операцияларды жеткізуге кететін уақыт шығындары 2*5% дейін құрайды. Логистика тасымалдау шығындарын төмендетуге көмектеседі. Көліктің қозғалу маршруттары оңтайландырылады, тәртіптері келісіледі, бос қозғалыстар қысқарады, көлікті пайдаланудың басқа көрсеткіштері жақсарады. Логистикалық тәсіл материла өткізуші жүйененің қызмет етуінің басқа да көптеген көрсеткіштерін жақсарту үшін жағдай жасайды, өйткені оның жалпы ұйымдастырылуы жетілдіріледі, жеке звенолардың өзара байланысы жлғарылайды, басқару жақсарады.

3.Логистика мен маркетингтің өзара байланысы. Маркетинг тауарлардың тиімді сатылуын қамтамасыз ету үшін өндірісті нарық талаптарына сай икемдеуге мүмкіндік беретін басқару жүйесін білдіреді. Маркетинг логистикаға қарағанда тарихи ертерек пайда болды, себебі сол кездегі тауарларды өткізу қиындықтарына байланысты тәжірибе жүзінде қажет болған. Бүгінгі жағдайларда тек қана маркетингті пайдалану негізінде алға шығу мүмкін емес. Маркетинг бойынша анықталған сұраныс уақтылы, тез ж/е дәл жеткізілуі арқылы қанағаттандырылуы тиіс. Пайда болған сұранысқа бұл «тез жауап» тек бір қалыпқа түскен логистика жүйесінде ғана мүмкін болады. Маркетинг пайда болған сұранысты анықтайды ж/е бақылайды, сонымен қатар төмендегі сұрақтарға жауап береді:қандай тауар, қандай сапада, қандай көлемде қашан және қайда қажет? Логистика қажет болған тауар массасының тұтынушыға физикалық жылжуын қамтамасыз етеді. Лог/қ интеграция талап етілген тауардың қажетті жерге, қажетті уақытта, минималды шығындармен жеткізілуіне мүмкіндік береді. Маркетинг тауар қозғалысын ұйымдастыруға жүйелі тәсіл міндеттерін қояды. Тауар қозғалысы үрдісінің барлық қатысушыларының техникалық-технологиялық интеграциясының әдістері маркетингтің емес, логистиканың негізгі зерттеу пәні болып табылады. Маркетинг пен логистика арасындағы негізгі ерекшеліктер:

Маркетинг	Логистика
Компанияның өндірістік өткізу стратегиялары және тактикасы бойынша ұсыныстар: нені, қай көлемде, қай нарықтарға және қандай мерзімде өндіру керек. Қандай қорытындыла болуы мүмкін.	Логистиканың маұсатына жауап беретін жүйелер жобалары: қажетті тауар, керекті орында, қажетті көлемде, керекті сапада, қажетті уақытта минималды шығындармен.

4.Логистиканың концепцияларымен принциптері. Тұжырымдама(концепция)- көзқарастар жүйесі, құбылыстар мен үрдістерді ұғу, түрлі қызмет түрлерінің конструкциялық қағидасы.Қағида – кез-келген теорияның, негізгі бастапқы жағдайы. Логистиканың тұжырымдамасы – материалды ағымдарды оңтайландыру арқ. шаруашылық қызметтерді жетілдіруге тиісті көзқарастар жүйесі болып табылады. Логистика принциптері:1.кешендік:- нақты жағдайларда ағымдардың қозғалысын жүргізу үшін барлық қамтамасыз ету түрлерін қалыптастыру;-ресурстар мен өнімдер қозғалысының тікелей ж/е оқшауланған қатысушылардың іс-әрекеттерін үйлестіру;-фирмалардың логистикалық құрылымының алдында тұрған мәселелердің орындалуына орталықтан бақылауды жүргізу;2.ғылымилық:-ағымды басқарудың барлық сатыларында, жоспарлаудан талдауға дейін, есептік бастаманы күшейту, ағымдар қозғалысының траекториясының барлық параметрлерінің толық есебін жүргізу;-білікті кадрлардың мәртебесін фирманың логистикалық құрылымының ең маңызды ресурсы деп тану. 3.нақтылық:-техникалық, э/қ. т.б талаптарға сәйкес, ағымдар қозғалысының мақсаты ретінде нақты нәтижені дәл анықтау;-қозғалысты барлық ресурстардың ең аз шығындарымен жүргізу;-жұмыс нәтижесі алынған пайдамен есептелетін, құрылымдық органдар тарапынан логистиканы басқару.4.конструктивтілік:-ағымды диспечеризациялау, ағым объектісінің қозғалысын ж/е өзгерісін үзіліссіз бақылап отыру ж/е оның қозғалысын тез арада дұрыстап отыру; -тауарлардың тасымалдануының ж/е материалды-техникалық қамсыздануының барлық операцияларының бөлшектерін анықтау.5.сенімділік:-қозғалысты басқарудың ж/е қозғалудың қазіргі техникалық құралдарын кеңінен пайдалану; ақпарат келудің жоғары жылдамдығы мен сапасы ж/е оны өңдеудің жоғарғы технологиялары.6.баламалық:-фирманың сұраныс ауытқуларына ж/е басқа да сыртқы ортаның әсеріне икемді бейімделу мүмкіндігі;-резервтік қуаттарды мақсатты құру, ол фирманың алдын ала жасалған резервтік жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.-резервтілік қуаттарды мақсатты құру, ол фирманың алдын ала жасалған резервтік жоспарына сәйкес жүзеге асырылады. Логистика концепциясы: 1.бүкіл логистикалық тізбек бойында логистикалық шығындарды есептеу;2.технологиялық үрдістерді гуманизациялау, қазіргі еңбек жағдайларын құру;3. логистикалық қызметті дамыту.

5.Материалды ағым түсінігі.М.а. түсінігі логистикада негізгі түсінік б.т/ды.М.а.- шикізаттың алғашқы көзінен бастап соңғы тұтынушыға дейін шикізаттарды,жартылай фабрикаттарды ж/е дайын өнімдерді тасымалдау,қоймалау ж/т.б.материалдық операциялар нәтижесінде п.б/ды.М.а.д/з - логистикалық опер-ды жүргізу барысында қарастырылатын жүктер,бөлшек,тауарлы материалды құндылықтар жиынтығы.Оның өлшемі бөлшек түрінде беріледі:алымында жүктің өлшем бірлігі (дана,тонна),бөлімінде уақыттық өлшем бірлігі(тәулік,ай,жыл) көрсетіледі.Материалдық ағымдар 8 белгі б/ша топтастырылады: топтастырылады.

1) Логистикалық жүйеге қатысы б/ша:

• сыртқы мат ағымдар

• ішкі мат ағымдар

• логистикалық жүйеге сырттан келетін м.а

• лог жүйеден сырттан келетин ағымдар

2)Мат.ағымның натуралдық заттай құрамы б/ша:

• бір ассортиментті мат ағымдар

• көп ассортиментті мат ағымдар

3)Салмағының белгісі б/ша:

• ірі мат ағымдар-бірнеше вагондар,автомашиналар тізбегінен тасымалданатын мат.ағымдар

• орташа мат ағ-жүк көлігінің жүк көтерімділігі толығымен қолданылады

• шағын-жүк көлігінің жүк көтерімділігі толығымен қолданылмайды.

4)Үлес салмағы б/ша:

• ауыр салмақты мат ағымдар(1т жоғары болса)

• жеңіл салмақты(1т дейін болса)

5) Жүктердің үйлесімділік дәрежесі б\ша:

• үйлесетін мат ағ-р

• үйлеспейтін мат ағ-р

6) Жүктердің құрам б/ша:

• тиелетін жүктер(тұз,көмір,құм)

• себілетін жүктер(астық өнімдер)

• ыдысты даналық жүктер(жәшік,қорап)

• құйылатын жүктер(сүт,мұнай)

7.Ағым параметлерінің дәрежесі б/ша:

• мат.анықталған ағымдар

• стохолстикалық мат.ағ

8.Үзіліссіздік белгісі б/ша:

• Үзіліссіз мат.ағ(электроэнергетика, газ,су )

• Дикритті мат.ағ

6.Қолмен есептеу кезіндегі тиімді маршруттар құру әдістемесі Қолмен есептеу кезінде тиімді маршруттар құру әдістемесін тасымал есебінің нақты мысалында қарастылған.

КP=Ckj+Cjp-Ckp мұндағы К – 1-ші пункт индексі, Р – 2-ші пункт индексі, С – арақашықтық, j – белгісіз объект

содан кейін тордың әр тармағы бойынша бастапқа А пунктінен алыс орналасқаннан бастап жүктің көлемімен жылжымалы құрамының жүк көтерімділігін ескере отырып,пункттерді маршруттарға топтаймыз.

7. Логистикалық операциялар. Материалдық ағым белгілі бір материалдық объектілермен жасалған іс-әрекеттер жиынтығының нәтижесінде пайда болады. Бұл іс-әрекеттер лог-қ операциялар д.а. Бірақ лог-қ опер-р түсінігі тек мат-қ ағымдармен жасаған қызметпен шектелмейді. Мат-қ ағымдарды басқару үшін осы ағымға сейкес келетін ақпараттарды қабылдап, өңдеп ж/е беру керек. Бұл кеде орындалатын әрекеттер де лог/қ опер/ларға жатады. Лог.опер-р-материалдақ ж/е ақпараттық ағымды қайта құруға бағытталған іс-әрекеттер жиынтығы.М.а-мен жасайтын лог.операцияларға тиеу, тасу, түсіру, жинақтау, қайталау, орау т.б. опер-ды жатқызуға болады. Ақпараттық ағыммен жасалатын лог.опер.- м.а-ға сәйкес ақпараттарды жинау, өңдеу, хабарлау. Ақпараттық ағымдармен жасалатын лог.опер-ға кететін шығындар лог.шығындардың маңызды бөлігін құрайды. Лог.жүйеге түсетін н/е одан шығатын м.а-мен жасалған лог.опер-р лог.жүйе ішінде жасалған опер-дан ерекшеленеді. Бұл меншік құқығының тауарға аусыуымен ж/е сақтандыру тәуекелінің бір заңды тұлғадан екінші тұлғаға ауысуымен түсіндіріледі. Осы белгі б-ша лог.опер-р бір жақты, екі жақты болып бөлінеді. Кейбір лог.опер-ртехнологиялық-өндірістік үрдістің жалғасы б.т, м/ы, өлшеу, орау. Бұл опер-р тауардың тұтынушылық қасиеттерін өзгертеді ж/е ол өндірістік, айналыс саласында жүргізілуі мүмкін, м/ы, көтерме сауда кәсіпорнының орау цехында. Лог.опер-рлог.жүйеге қатысы б-ша ішкі ж/е сыртқы болып бөлінеді.-Ішкі-лог.жүйенің ішінде орындалатын лог.опер-р;-Сыртқы-кәсіпорынды жабдықтау үрдісінде н/е дайын өнімді өткізу үрдісінде орындалатын, яғни «лог.жүйенің сыртқы әлеммен байланысу» үрдісінде орындалатын лог.опер-р.Қоршаған ортаның анықсыздығы ең алдымен сыртқы логистикалық операциялардың орындалу сипатында көрінеді.

8. Логистикалық жүйе түсінігі және оның түрлері. Лог/қ жүйе түсінігі логистиканың негізгі түсініктерінің бірі ж/е ол жалпы жүйе түсінігіне қатысты жеке б.т. Сондықтан жалпы жүйе түсінігіне анықтама берейік: Жүйе грек тілінен аударғанда «байланыс, бөліктерден құралған біртұтас»дегенді білдіреді. Жүйе - бір-бірімен өзара б/ты, тығыз қарым-қатынаста болатын, белгілі-бір тұтастықты, бірлікті құрайтын көптеген элементтер жиынтығы. Кез келген объект жүйе болу үшін оның 4 қасиеті болуы қажет: 1) тұтастық ж/е мүшелік. Жүйе бір-бірімен өзара әрекет ететін элементтердің тұтастық жиынтығы. Элементтер тек жүйеде ғана болады, жүйеден тыс-бұл тек жүй құрауға әлеуетті қабілеттілігі бар объектілер. Жүйе элем/рі әр түрлі сапада ж/е бір уақытта үйлесімді болуы мүмкін. 2) байланыс. Жүйе элем-і арасында белгілі бір байланыс бар, олар осы жүйенің интегретивті сапасын заңды қажеттілікпен анықтайды. Байл/р заттай, ақпараттық, тура, кері т.б. болуы мүмкін. Жүйенің ішіндегі эл-р арасындағы байл/р, жеке элем-ң сыртқы ортамен байланысына қарағанда күшті болуы тиіс, әйтпесе, кері жағдайда жүйе қалыптаса алмайды. 3)ұйымдастыру.Жүйе элементтерінде жүйе құрушы факторлардың болуы тек оның құрылу мүмкіндігін ғана жасайды. Жүйенің п.б. үшін реттелген байл-р қалыптастыру қажет, яғни жүйенің белгілі бір құрылымы, ұйымдастырылуы. 4)интегративті қасиеттер. Жүйенің интегративті қасиеттерінің болуы, яғни жалпы жүйеге тән, бірақ оның элем-не тән емес. Яғни жүйенің әрбір эл-ң өзіне тән ерекшеліктерінің болуын айтамыз. Лог.жүйеде осы 4 қасиетке қосымша 3 қасиет қосылады:1)Күрделілігі-әр түрлі сыртқы ж/е ішкі орта факторларын ескере отырып, фирманың көптеген бөлімдерін, филиалдарын, цехтарын басқару күрделілігі; 2)Бейімделу-сыртқы орта өзгерістеріне б/ты лог/қ жүйе жұмысын бейімдеу; 3)Синергиялық эффект-барлық элементтер қамтамасыз ететін жалпы өзгеріс. Лог.жүйе - лог.қызметтерді атқаратын, кері б-сы бар бейімделгіш жүйе. Оның мақсаты-тауарлар мен бұйымдарды керекті жерге, қажетті мөлшерде ж/е ассортиментте, шығындардың белгілі деңгейінде өндірістік ж/е жеке тұтынуға дайндығын максималды дәрежеде жеткізу. Лог.жүйелер макро ж/е микролог/қ жүйе болып бөлінеді. Макрологистикалық жүйе-елдің түрлі аймақтарында н/е түрлі елдерде орналасқан, түрлі ведомстволардың өнеркәсіптік, делдалдық, сауда, тас-у ұйымдары мен кәсіпорындарды қамтитын м.а.-ды басқаратын ірі жүйе. Микролог.жүйе - макролог. жүйенің құрамдас бөлігі. Оларға түрлі өндірістік ж/е сауда кәсіпорындары, территориалдық-өндірістік кешендер жатады. Өткізу процесінде лог/қ жүйенің 3 түрін бөліп қарастырамыз: 1)Тікелей бай-ы бар лог.жүйелер. Мұнда материалдық ағым өнім өндірушіден тұтынушыға ешқандай делдалдардың көмегінсіз тікелей өтеді. 2)Тізбектелген лог.жүйеМұндай жүйелерде мат.ағым өнім өндірушіден тұтынушыға өту жолында кем дегенде 1 делдал бар. 3)Икемді лог.жүйелер. Мұнда мат.ағымның өнім өндірушіден тұтынушыға қозғалысы тікелей, сондай-ақ делдалдар арқылы жүруі мүмкін.

9. Тарату жүйесіндегі тасымалдау шығындарының қойма санына тәуелділігі. Тарату - экономикалық каткгория,ол ұдайыөндіріс процесінің негізгі фазасы. Қазірігі кездегі лог/қ концепциядағы тарату лог/сы «жабдықтау, өндіру, өткізу» тізбегінің ең соңғы кезеңін зерттейді. Тарату логистикасы – тұтынушылардың талғамдары мен талаптарына сай, дайын өнімді тұтынушыға жылжыту процесінде жүзеге асатын тасымалдау, қоймалау, сақтау және т.б. операцияларды жоспарлау, бақылау және басқару ғылымы. Тарату логистикасы тарату процесінде материалды ағымдардың қозғалысын, физикалық бөлу процесін оптимизациялау болып табылады. Тарату логис/ның зерттеу объектісі-өндірушіден тұтынушыға жылжитын материалды ағымдардың қозғалысы.

Осы тарату жүйесіндегі тасымалдау шығындарының қойма санына тәуелдәлігін сипаттайық. Тауарларды тұтынушыларға жеткізу б/ша тасымалдау жұмыстарын сәйкесінше тас/у шығындарын екі топқа бөледі: ●тауарларды бөлу жүйесінің қоймаларына жеткізумен б/ты шығ/р, яғни алысқа тас/у шығ/ры; ●тауарларды қоймалардан тұтынушыларға жеткізу шығ/ры, яғни жақын,а тас/у шығ/ры. Тас/у шығ/рының қойма санына тәуелділігін әр топ үшін қарастырайық. Қойма санының өсуімен тауарларды қоймаға жеткізу құны да өседі, себебі сапа саны көбейеді, сондай-ақ көліктің жол жүруінің жиынтық шамасы да өседі. Тәуелділік сипаты сызықтық емес, себебі мұнда шартты тұрақты ж/е шартты айнымалы құрамдастар бар, осының нәтижесінде жеткізу шығындары қашықтыққа қарағанда баяу өседі. Тас/у шығ/рының басқа бөлігі – тауарларды қоймадан тұт/рға жеткіу құну қоймалар санының өсуімен төмендейді. Бұл көліктің жолының күрт қысқарғанда болады. Сонымен, қойма саны көбейгенде, жиынтық тас/у шығ/ры төмендейді.