15. Хт сыртқы экономикалық байланыстың бір түрі

ретінде. ХТ сыртқы сауданың арнайы бір түрі.

Халықаралық туризм – бұл өте күрделі жəне сирек кездесетін құбылыс, мемлекеттіліктің дамуында маңызды рөл атқарады. Бəрімізге белгілі, мемлекеттің сыртқы экономикалық байланысы айырбастың əр түрлі формалары арқылы іске асады: банк салымындары, шетелдік салымдар (инвестиция), халықтың көшіп-қонуы, мəдениет аясындағы айырбас, сауда қызмет көрсету жəне т.б. Дүниежүзілік сауданың дамуы əлем бойынша халық қозғалысының өсуіне əсер етеді. Бұл өз ретінде елдердің төлем балансына əсерін тигізетін шетелдік туризмді дамытады.Қандай бір ел болмасын оның маңызды экономикалық іс-əрекетіне сыртқы экономикалық айырбас жатады, жеке алғанда, нəтижесі валютамен анықталатын сыртқы сауда. Халықаралық сауда секілді халықаралық туризм экономистерді ішкі туризмнен бұрын қызықтыра бастады. Олардың пікірі бойынша, туристік қозғалыс төлем балансына тауар айырбасы сияқты əсер етеді. Сондықтан, халықаралық туризмді сыртқы экономикалық байланыстың бір түрі деп айтуға болады, яғни ол сыртқы сауданың арнайы бір түрі. Халықаралық туризм халықаралық экономикалық қатынастардың түрі ретінде шетел туристерінің əр алуан қажеттерін қанағаттандыруға арналған туристік қызметтер көрсетуге бағытталған. Халықаралық туризм сыртқы экономикалық байланыстың бір түрі болғанымен, бірқатар өзіндік ерекшеліктері де бар.Біріншіден, əлем нарығында тауар мен қызметтер сату-сатып алу заттар ретінде ұсынылады. Олардың сыртқы сауда айырбасқа тікелей қатысы жоқ. Себебі, қызметтер туристерге орналастыру, тамақтандыру түрінде ұсынылады. Айтып кетсек, нарықта сатылады жəне сатып алынады тек тауар мен қызметтер ғана емес, сонымен қатар табиғи жəне əлеуметтік- экономикалық туристік-рекреациялық ресурстарда. Сату-сатып алу үрдісінде олар дəстүрлі экспорттағыдай орналасқан аумақтан алынып, сатылмайды, яғни бұл сату мен сатып алу территориядан айырылмайды.Екінші ерекшелігі – тауар мен қызмет өндірісіне жұмсалған еңбек тағайындалған орын да іске асады. Бұл жерде тауарлардың тұтынушыға жылжуы емес, керісінше тұтынушының тауар-қызмет өндірілетін жерге келуі орындалады. Бұл басқа экспорттық баптардан айрытан халықаралық туризмнің бір ерекшелегі. Біріншіден, сатып алушы (турист) көлікке кететін шығындарды өзіне алады. Екіншіден, шетел туристердің сувенирлер мен тауарларды сатып алуын сыртқы сауда операцияларының пайдалы түрі ретінде қарастыруға болады. Көптеген елдерде əр түрлі салалар осы ішкі экспортқа жұмыс жасайды. Мысалы, Жапонияда шетел туристері елде шығарылатын радиотауарлар мен бейне-аппаратуралардың,фотоаппараттардың негізгі бөлігін сатып алады; Швейцарияда – сағаттарды; Францияда – парфюмерия заттарын; Италияда – аяқ киім мен тері заттарын; Ұлыбританияда – арақ (виски) жəне т. б. сатып алады. Халықаралық туризмде турист өзінің елінен шығып, басқа бір шетелдік елге барады. Кеденнен өту үшін туристік құжаттарды толтырады (паспорт, виза жасау), валюта жəне медициналық бақылаудан өтеді. Бұл халықаралық туризмнің ерекшелігі болып саналады жəне ішкі туризмнен ең басты айырмашылығы. Мемлекетке кіру жəне мемлекеттен шығу ережелері, яғни паспорт, виза, кеден, валюта, санитарлық бақылау туристік формальдықтарды құрайды. Туристік формальдықтар - өзге мемлекетке\ саяхат жасау барысында заңмен бекітілген туристпен жəне туристік фирмамен міндетті түрде орындалатын нормалар. ДТҰ туристік құжаттардың реттеуіне ерекшеХалықаралық туризмге сыртқы саудада қалыптасқан операция түрлері тəн: экспорт, импорт жəне реэкспорт. Халықаралық экономикалық қатынастың түрі ретінде халықаралық туризмнің басты ерекшелігі – сыртқы сауда келісім сияқты қызметтерді сатып алу шетелдік турфирма арқылы жүреді. Осыған байланысты халықаралық туризмде экспортты шетел қонақтарын қабылдау, ал импортты осы мемлекеттің туристерін шет елдерге жіберу ретінде түсінеді. Халықаралық туризмде реэкспорт деген түсінік бар. Теория бойынша осы категорияға бұл мемлекеттің туристік ұйымынан үшінші мемлекетке сапар шегу үшін тур сатып алған барлық шетелдік туристер жатуы керек. Бірақ қазіргі кезде есеп жүргізу жүйесінің жетілмегендігінен бұл категориялы туристерді көрсету өте қиын.