52. Қоғамды философиялық талдаудың негіздері

Қоғам - объективтік әлеуметтік заңдар негізінде дамитын ашық материалдық жүйе, адамдардың тіршілік ету формасы, әлеуметтік ұйымдасу тәсілі.Барлық әлеуметтік процестердің күрделі жүйесі болып табылатын қоғамдық өмірді көптеген қоғамдық ғылымдар зерттеу объектісіне айналдырып отыр. Философия деңгейінде қоғамдық өмірді зерттейтің ілімді әлеуметтік философия дейміз. Қоғамның негізгі өмір сүру аясына  материалдық-өндірістік, әлеуметтік, саяси және рухани ая жатады. Қоғам үнемі даму үстінде болатын жүйе. Өзінің дамуында, қоғам бірнеше кезеңдерді басынан кешірді. Қоғам туралы  философиялық ілімнің тарихи дамуы үзақ уақытқа созылды. Әйгілі көне грек ойшылы Демокрит адамзат тарихын табиғи процес деп білді, ал адамдардын  қоғамдық емес кезеңнен қоғамдық сатыға өтуінің  басты себебі ретінде  »қажеттілікті» қарастырды. Ортағасыр философиясында  қоғамдық өмірді діни түсініктер негізінде түсіндіру   басым болды. Орыс әлеуметтану ғылымында да қоғамдық өмірге ерекше назар аударылды (А. И. Герцен, Н.Г. Чернышевский, В.С. Соловьев және т.б.).  Әлеуметтік философияның келесі даму кезеңі   марксизм философиясымен тығыз байланысты болды. Марксизм  бойынша, қоғам - индивидтердің жай ғана жиынтығы емес, керісінше, сол индивидтердің арасында болатын байланыстар мен қатынастардын жиынтығы болып табылады. Маркс пен Энгельс тарихи материализм ілімін дүниеге әкелді. Тарихи материализмнің жасалуы қогамдық ойдың дамуындағы түбірлі төнкеріс болды. Ол, бір жағынан, тұтас дүниеге – тек табиғатқа қана емес, сонымен қатар қоғамға да,- жүйлі наным көзқарасты қалыптастыруға әсер етсе, екінші жағынан, қоғам өмірінің барлық жақтарының дамуының материалдық негізін ашуға мүмкіндік береді..  Маркс пен Энгельс барлық қоғамдық қатынастарды материалды және рухани (идеалды) қатынастарға бөліп, материалдық қатынастардың біріншілігін, ал рухани қатынастардың екіншілігін көрсетті.Қоғамдық өмірге қатысты философияның негізгі мәселесін шешу үшін тарихи материализм «қоғамдық болмыс»және  «қоғамдық сана» категориаларын жаңаша тұжырымдады. Қоғамдық болмыс – бұл қоғам өмірінің материалдық жағдайлары мен адамдардың бір- біріне және табиғатқа материалдық қатынастары. Материалдық қатынастар объективті өмір сүреді және қоғамның шығуы мен дамуы барысында қалыптасып, қоғамдық санадан тәуелсіз өмір сүреді.Қоғамдық сана - қоғамдық болмысты бейнелейтің сезімдер мен көзқарастардың, идеялар мен теориялардың күрделі жүйесі. Қоғамды әлеуметтік жүйе ретінде қарастыру О. Конт пен Г. Спенсердің әлеуметтік философиясына тән. Бұл тұралы белгілі бір көзқарастарды М. Вебердің, П. Сорокиннің, Т. Парсонсонның  және А. Тойнбидің ілімдерінен көруге болады. К. Маркс өзінің қоғамдық- экономикалық формациалар туралы ілімінде жүйе ретіндегі қоғамға келесі түсінік берді. Бұл ілімнің жақтаушылары мен қарсыластары бар. Маркс пен Энгельстің еңбектеріне сүйене отырып, қоғамдық-экономикалық формацианы оған тән  өндіріс тәсілі, әлеуметтік құрылымы, саяси жүйесі мен рухани өмірі бар өзінің дамуының белгілі бір тарихи сатысында тұрған қоғам ретінде қарастырамыз. Бес қоғамдық- экономикалық формация атап көрсетілді: алғашқы- қауымдық, құлиеленушілік, феодалдық, капиталистік және коммунистік. Олардың әрқайсысы , біріншіден, сапасы жағынан қоғамның белгілі бір типі ретінде, екіншіден, қоғамдық прогрестің сатысы ретінде сипатталады. «Қоғамдық- экономикалық формация » ұғымы қоғамды біртұтас әлеуметтік жүйе ретінде түсінуге мүмкіндік берді. Жоғарыда көрсетілген қоғамдық- экономикалық формациялар әлемдік тарихи процестің объективтік үрдісін көрсетеді. Олар тарихи процестің әртүрлі сатыларында дүниеге келе бастады. Әрбір жаңа формация қоғамның оданда гөрі жоғары типі болып саналады. Формациялық талдау методологиясы қоғамның бір формациядан басқасына күрделі өту процесің, бұл өтудің жолдары мен тәсілдерін, субъективтік және объективтік факторлардың өзарабайланысын зерттеуге негіздейді