4. Буддизм философиясы.

Буддизм Үндістанда б.з.д. 5-6ғ дүниеге келдіЦейлонда. Қытайда,Жапонияда т.б. ресми дін деп саналады.Нег.сал.Сидхартха Гаутама, будда дег.атқа ие болған.Будданның ілімінше адам баласы дүниедегі 4 ақиқатты түсінбей ж\е 8игі жолды игермей сансарадан құтыла алмайды.Сансара-өмірге қайта келу, карма-іс әрекетіне байланысты адамның болашағы анықталатын заңдылықтар.4  ақиқаты 1)өмір азапқа толы,  2) азаптың себ.бар,  3) азапты тоқтатуға болады,  4) азаптарды тоқтататын жолдар бар. Азаптан құтылу үшін 8 сатыдан тұратын талаптар орындау керек. 1) дұрыс қабылдау, 2) д.ойлау, 3) д.әрекет,  4) д. Өмір сүру салты,  5) д. Күш жұмсау, 6)  ақылды д. қолдану, 7) д.ой шоғырландыру, 8) д.сөйлеу.Осы 8 жолды игерген адам АРХАТ д.а. Әулие дег.мағ.білдіреді.Буддизмнің екі бағыты бар Хинаяна ж\е Махаяна.Махаяна адамды азаптан құтқаруды кең және еркін жолдарын уағыздады. Басты қағидасы кез келген адам Нирванаға жете алады. Хинаяма Нирванаға тек әдіс пен данагөй әрекет қана жеткізеді деп тұжырымдайтын талабы қатал бағыт.Нирвана қайта тірілуден құтқару. Нирвана мокшаның өзгернен түрі,мокшадан айырмақшылығы,мокша жанды қасіреттен о дүниеде азат етсе, нивана бұл дүниеде азат етеді.Нирвана ең жоғарғы ләззат. Буддизм – көне Үнді философиясының басты ағымы, буддизм діні негізінде дүниеге келген. Негізін қалаушы – біздің дәуірімізге дейін: 560-480 жылдары Гималайдың бауырындағы Капилавасту мемлекетг өмір сүрген Сидхартха Готама. Жас шағында бақытты, төрт құбыласы тең болып өмір сүрген Будда екінші, экзистенциалдық жолды тандап, тақуалық өмір кешуге. адамзаттың рухани ұстазына айналуға бел байлайды. Әкесінің үйінен кетіп, Урувилланың маңындағы Бодхи ағашының астындағы оңаша жерге орналасқан Сидхартха ханзада жеті күннен соң қасіретті өмірден тазару жолдарын тауып, нұрланады.Азап шегу мен қасіретке толы өмірден құтылудың жолын ол төрт ақиқат арқылы белгілейді: 1) өмір – тынымсыз күрес, азап, бейнет; 2) азап, бейнет нәпсіден, құмарлық-құштарлықтан туады; 3) азаптың себебі бар. Оны танып-білуге болады; 4) азап пен бейнеттен құтылу жолы сегіз қағидадан тұрады. Буддизм өмірге құмарлықты жеңу оңай емес деп түсіндіреді. Ол үшін дұрыс жол тандап алу қажет, ал оған дұрыс көре білу, дұрыс ой, дұрыс сөз, дұрыс іс-әрекет, дұрыс өмір салты, дұрыс куш-жігер, дұрыс назар, дұрыс көңіл бөлу секілді адамгершілік принциптерден тұратын сегіздік жол кіреді. Осы қасиеттерді сақтай отырып өмір сүру арқылы нирванага, тыныштыққа жетуге болады. Үнді философиясының басқа бағыттары сияқты буддизм де өлі ма-терияның, органикалық дүниенің және жанды дүние элементтерінің ара-сында себептілік бар екендігін мойындайды және соңғы себептілікті ерекше бөліп көрсетеді (карма теориясы). Буддистер карманы адамның өмірін ең басты бақылаушы деп есептемегенімен. адамдарды карманың бар екендігін ұмытпауға шақырады, сол арқылы ізгілікке жетелейді. Нирвана – адамдардың көпшілігі үстіртін түсініп жүргендей жәй ғана рахатқа бөлену емес, зұлымдық пен нәпсіні тыю жолымен жансыз, сезімсіз абсолютке айналу, сананы өшіру. бір сөзбен айтқанда, абсолюттік тыныш күйге жету. Буддизм нирванаға жетуге көмектесетін белсенді әрекет жасау емес, көп ойлап, пайымдауға негізделген медитация – йога деп көрсетеді. Тұлға элементтер мен сана ағынынан тұрады, ал элементтердің арасында адамның өз ойларын бір нүктеге жинақтау қабілеті – йога аса құнды. Буддизм бұл қабілет әр адамның бойында бар, мәселе оны дамыта білуде деп есептеиді, яғни, көп нәрсе адамның өзіне байланысты. Осы факторды ерекше атап көрсету керек, себебі буддизм адамның жетілуі оның өз қолында, адам бейнет-қасіреттен өз күшшен, сыртқы күштердің, қоғамның әсерінсіз, өзіндік моральдық және интеллектуальдік жетілудің негізінде құтылуға қабілетті деп пайымдайды. Нирвана теориясы адам рухының еркіндігінің, оның материалдық дүниеден, қоғамдағы касталарға бөлінуден тәуелсіздігінің жақсы дәлелі. Осы себепті Будда философиясы өзінен кейінгі көптеген философиялық ағымдарға, әсіресе Батыс философиясына қатты әсер етті, ал буддизм діні әлемде қазіргі кезде де кең тарап отыр.