8. Неке және отбасы түсінігі. Отбасының пайда болу түрлері

Отбасы – ежелден қалыптысып қана қойған жоқ. Сонымен бірге қоғамның әлеуметтәк құрылымының негізгі элементтерінің біріне айналды. Отбасы ерлі-зайыптылардың арасындағы, ата-ана мен балалар арасындағы, басқа да достық тұрпаттағы қарым-қатынастарды негіздей отырып, өндіргіш күштермен өндірістік қатынастардың дамуына орай қоғаммен, мемлекетпен тығыс органикалық байланыста болады.

Отбасында пайда болып, тұрақты орныққан әлеуметтік жағдайды сараптау, оның мән мазмұнын ашу, сонымен бірге сол ортадағы әке мен шешенің, олардың ұрпақтарының алатын орнын, рөлін, отбасының ішкі құрылысын, атқаратын функциясын және т.б. зерттеу әлеуметтану ғылымының алға қояр аса маңызды талаптары.

Отбасы – белгілі бір әлеуметтік нормалар, санкциялар, мінез-құлық, құқық және міндеттер үлгілерімен, ерлі-зайыптылар ата-аналар мен балалар арасындағы қарым-қатынастарды реттеушілікпен сипатталатын әлеуметтік институт болып табылады.

Сонымен қатар отбасы – некеге немесе қаны бір туыстыққа негізделген, ал оның мүшелері тұрмыстың ортақтығымен, өзара жауап кешлікпен және өзара көмек көрсетуімен байланысқан шағын топ. Неке отбасындағы қатынастарды қалыптастырушы болып саналады. Некенің маңызды принциптері бар. Олардың қатарына жар таңдау еркңндігі, сүйіспеншілік, өзара сыйластық т.б. жатады.

9. Тұлғаның әлеуметтенуі ұғымы мен көздері

Тұлғаның әлеуметтенуі топтық тәжірибенің негізінде іске асады. Шағын және ірі әлеуметтік топтардығы адамдардың әлеуметтік өзара әрекетінің нәтижесінде адам қоғамда жинақталған білім мен тәжірибиені, ол қалыптастырған құндылықтар мен нормалады меңгереді. Бұл кез келген қалыпты тұлға бейнесінің ірге тасын және сонымен қатар әлеуметтік топтардың, бүкіл қоғамның бірлігімен тұтастығын құрайды. Бірақ әлеуметтену процесінде әрбір жеке тұлғаның қайталанбайтын даралығымен бірегейлігін айқындайтын индивидуалдық тәжірибенің рөлін ескермеуге болмайды. Тұлғаның әлеуметтенуінде екі бірдей абсолютті процес болған емес және болмайды да, сондықтан екі бірдей абсолютті тұлғада болған емес және болмайды. Бір отбасында тәрбиеленген балалармен егіздердің міндетті түрде сыртқы ерекше айырмашылығы болады оның себебі де түсінікті өйткені ол әлеуметтендіру тәжірибесіндегі индивидуалдық өзгешеліктермен ғана анықталып қоймайды.

10. Девиантты және делинквенті мінез-құлық

Девианттық мінез-құлық бола алады егер де сол қоғамның белгілі бір сандарына қарама-қайшы келетін әрекет жасаса. Девиантты мінез-құлықтың пайда болуына әсер ететін факторлар:

• Биологиялық (антропологиялық) адамның бет келбеті

• Психологиялық

• Социологиялық

Егер де әлеуметтену процесінде адамның тұлғасы дамитын болса, онда ол адам үшін сәтті әлеуметтену болады. Әлеуметтену кемшілігінің көрініс табуы девианттік мінез-құлық болып табылады. “Девианттік мінез-құлық” категориясы мазмұнының үш қырын бөліп қарауға болады - біріншіден, девиация деп нормадан кез келген ауытқуды, тіпті прогрессивтік ауытқуды айтуға болады. Екіншіден, дәстүр бойынша девианттік деп әлеуметтік “жамандықтың” жағымсыз көрінісі ретіндегі девиацияны айтады. Үшіншіден, неғұрлым тар ұғымында девианттік мінез-құлық деп қылмыстық жазалауға соқтырмайтын, басқаша айтқанда құқыққа қайшы болмайтын ауытқуларды айтады [11].

Девианттік мінез-құлықтың өзіне тән белгісі мәдени релятивизм болып табылады: мәселен бір іс-әрекет бір қоғамда дұрыс саналуы, ал басқа қоғамда - әлеуметтік патология ретінде қарастырылуы мүмкін.