2 Өнеркәсіп салаларын дамыту

Белгілі бір нәтижелерге қарамастан, индустриялық-инновациялық даму саясаты дамушы нарықтары бар елдерге тән бірқатар жүйелік әсерлердің болуына байланысты толық көлемде іске асырылған жоқ, экономиканың шикізаттық бағыты сақталып отыр. Сондықтан Министрліктің Стратегиялық жоспарының негізгі құраушысы - өнеркәсіп салаларында отандық өнімнің жаңа, жоғары технологиялық, бәсекеге қабілетті өндірістерді дамытуға ықпал елетін жағдайлар жасау болып табылады.

Тиісінше бұл үшін инновациялық қызметті ынталандыруға, қолайлы инвестициялық ахуал жасауға, техникалық реттеу және метрология саласын жетілдіруге, Қазақстандық қамтуды дамытуға, сондай-ақ шикізат ресурстарымен қамтамасыз етуге бағытталған шаралар іске асырылатын болады.

3 Экономиканың энергияны өспелі қажетсінуін қамтамасыз ету

Энергетика кешенін дамыту

Қазақстанның бірыңғай электр энергиясы жүйесі Ресейдің БЭЖ-мен және Орталық Азияның біріккен энергия жүйесімен қат-қабат жұмыс істейді.

Республиканың 2009 жылғы екінші жарты жылдықтағы электр энергиясын тұтынудың қалыптасқан серпіні 2010 жылы тұтыну өсімі 5,5%-ға; өндіріс – 8,0% дейін өседі деп болжауға мүмкіндік береді. Республика экономикасын тұрақтандыру және одан әрі дамытуға орай 2015 жылға дейін орташа есеппен жылына 4 % серпінімен электр тұтынудың тұрақты өсімі болжануда.

Негізгі проблемаларға келетін болсақ: электр энергиясы саласының күшті жақтарына мыналар жатады:

• арзан көмірді пайдаланатын жылу электр станцияларындағы электр энергиясы өндірісінің жоғары үлесі (2009 жылғы өндірістің жалпы көлемінің шамамен 74%-ы);

• 220-500-1150 кВ кернеуі бар электр берудің жүйе құраушы желілерінің дамыған схемасы;

• шұғыл диспетчерлік басқарудың орталықтандырылған жүйесі

• жаңартылатын энергияның елеулі әлеуетінің болуы;

• Қазақстанның БЭЖ-нің Орталық Азия ОЭЖ-мен және Ресей ОЭЖ-мен қосарлы жұмысы;

• электр энергиясының көтерме-бөлшек нарығының тиімді жұмыс жасауы үшін нормативтік-құқықтық база қалыптастырылды;

• электр энергиясын жақын және таяу шетелге жеткізу мүмкіндігі мен республика аумағы бойынша транзиттің болуы.

Электр энергетика саласының әлсіз жақтарына мыналарды жатқызуға болады:

• жинақтаушы жабдықтың парктік ресурстының елеулі түрде тозуы, бұл жұмыс істеп тұрған электр станцияларының электр энергиясы өндірісін шектейді (ұлттық маңызы бар ЖЭС-та қалдық парк ресурсі 18-30%-ды құрайды);

• Қазақстан Республикасының электр желілік шаруашылығының жоғары тозуы кезінде тозған жабдықты қалпына келтіруді, жаңа электр желі объектілерін салуды, электр желілерді нығайтуды нақты қалпына келтіретін ЭТҚ-лар мен тұтынушылардың тариф белгілеу және өзара іс-қимылы көрнекілік тетігінің болмауы;

• генерациялық қуаттар құрылымына гидроэлектр станцияларының төменгі үлесіне (шамамен 12%) байланысты биік жүктемелерді жабу үшін айналма қуаттардың тапшылығы;

• генерациялық қуаттардың тең бөлінбеуі (Қазақстан ТЭС 42%-дық қойылған қуаттары Павлодар облысында шоғырланған);

Сондай-ақ саланың дамуы мыналарға әсер етеді:

• электр энергия саласының инвестициялық тартымсыздығы;

• генерациялық станциялардағы орнатылған және қондырылған қуаттар арасындағы қуаттардың барынша ара жігі;

• ОА ЭСО мен РФ ЖЭС-нің белгілі бір энергия жүйесімен электр энергия импортына байланысты болуы;

• өңірлік электр желілік компаниялардың электр желілерінің тозуының жоғары дәрежесі (~ 65-70%);

• Қазақстан ЖЭС-пен электр байланысының болмауына байланысты Ресейден электр энергия жеткізуден Қазақстан ЖЭС Шығыс аймақтарының (Батыс Қазақстан, Атырау облыстары) тәуелдігі;

• Атом энергетикасы және өнеркәсібінің дамуы экономиканың өспелі қажетсінуін қамтамасыз етудің және бір көзі болып тұр.

• Атом энергетикасы басқа энергия технологияларымен салыстырғанда маңызды принципті ерекшеліктерге ие:

• ядролық отын миллиондаған есе көп энергияның шоғырлануына және іс жүзінде сарқылмас ресурстарға ие;

• атом энергетикасының қалдықтары біршама аз көлемде болады және сенімді оқшауландырылуы мүмкін, ал олардың неғўрлым қауіптілерін ядролық реакторларда «біткенше жағуға» болады;

• ядролық отын циклі қалдықтардың радиоактивтілігі мен радиоулылығы олардың уран ендірілетін рудадағы мәнінен асып түспейтіндей болып іске асырылады.

Осылайша, ядролық энергетика қазып алынатын органикалық отында энергетиканың едәуір бөлігінің біртіндеп орнын толтыру және басым энергия технологиясы ретінде қалыптасуы үшін барлық қажетті әлеуетті қасиетке ие болады.

Ұзақ мерзімді перспективада елдің кепілді энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін АЭС салу және оны іске қосу көзделуде, бўл отын цикліне уранның едәуір қорын тартуға және қолда бар көмірсутек шикізатын неғұлым ұтымды пайдалануға мұмкіндік береді.

Осы міндеттерді шешу үшін Қазақстан Республикасында АЭС құрылысын негіздеуге техникалық-экономикалық зерттеу жүргізу, АЭС орналастыру үшін алаңдар таңдау, АЭС құрылысының техникалық-экономикалық негіздемесін әзірлеу, пайдаланатын ұйымды қалыптастыру, тендер жүргізу үшін нормативтік-құқықтық базаны дайындау тәрізді дайындық іс-шараларының толық кешенін өткізу қажет.