18. Туризмнің дамуы жəне табиғатты қорғау.

Табиғи ортаны туризм үшін пайдалану географтарды жəне басқа да ғылым өкілдерін ертеден-ақ қызықтыра бастады.

Туристік базалардың салынуы жəне туристік ағымның шамадан тыс шоғырлануы табиғи ортаның туристік құндылығын төмендетеді. Жыл сайын күшейіп отыратын туристік миграция, туристік инфрақұрылымның дамуы табиғи ортаға қауіп тигізеді, оның əсерін өнеркəсіп, көлік пен урбанизацияның дамуымен салыстыруға болады. Сондықтан да, кейде туризмнің табиғатқа, қоршаған ортаға тигізетін əсерін "агрессивті" деп те атайды.

Қоршаған ортаға тигізілетін жағымсыз əсері əр түрлі, олардың

кейбіреулері өте қауіпті. Егер де туризм нашар басқарылып, жоспарланатын болса, онда əсерлер күшейіп тереңдей түседі. Ол экологиялық жағдайды нашарлатуы мүмкін, олардың ішіндегі өте қауіптілері келесілер:

– туристік шаруашылықтың дамуы нəтижесінде табиғи ортаның

урбандалуы; – көліктің жəне туризм жүйесіндегі мекемелердің жұмыс істеу нəтижесінде қоршаған ортаның ауасының ластануы;

– туристік мекемелердің пайдаланған суларынан, туристік су көлігінен, машина жуудан жəне т.б. сулардың ластануы;

– туристердің көп шоғырлануынан, радионың қатты сөйлеуінен жəне көлік құралдарының шоғырлануынан да шумен ластануы;

– ландшафт эстетикасының нашарлануы, мүлдем жойылып кетуі бірқатар факторлардың əсерінен болады: туристік құрылыстың шамадан тыс шоғырлануы, олардың жобасыз жəне тиімсіз орналасуы, көрікті ландшафтарды жауып тұратын жарқыраған жарнама плакаттардың болуы;

– табиғи орындардағы туристерден қалатын қоқыстар мен қалдықтарды тазарту мəселесі;

– табиғи зоналардың экологиясының бұзылуы, əсіресе туристер көп баратын жағажай, таулы жəне шөл дала экожүйелері;

– археологиялық жəне тарихи ескерткіштерге туристерден тиетін зиян;

– жерді дұрыс емес жоспарлау мен туристік объектілерді дұрыс

орналастырмау нəтижесінде экологиялық қауіптер мен мəселелер.

Туризмнің бұндай əсерлерін көре отырып, мамандар маңызды

рекреациялық ресурстарды "туризмнен жəне туризм үшін" қорғауды мақсат етеді. Осыған байланысты, зерттеушілердің көбісі туристік құбылыстар мен

объектілерді аумақта бірқалыпты орналастыру принципін қолдайды, ол туристер көп баратын аудандарға салмақты азайтады. Көптеген мемлекеттерде туристік қозғалыстың жоспарлы аумақты саясаты жүргізіліп отыр. Бұндай саясаттың ерекшелігі – ол туристік ықпалдың территория бойынша біркелкі таралып, табиғи ландшафтарды сақтап қалуында. Табиғи

кешендердің бірқалыптылығын сақтайтын туризм түрін "экологиялық туризм" деп атайды. Бүгінгі күнде экологиялық туризмнің басты мəселесіне табиғи ресурстарды рекреациялық мақсатта қолданғанда белгілі бір баланстың, яғни тепе-теңдіктің болуын қамтамасыз ету жатады. Экологиялық туризмнің басқа туризм түрлерінен айырмашылығы:

– экотуризм табиғатқа бағытталып, негізінен табиғи ресурстарды

пайдаланады;

– бұл туризм түрі қоршаған ортаға зиян келтірмейтін, яғни экологиялық жағынан тұрақты;

– экотуризм экологиялық білім деңгейін жəне адам мен табиғат

арасындағы үйлесімділікке бағытталған; – экологиялық туризм жергілікті əлеуметтік-мəдени ортаның сақталуын қамтамасыз етеді;

– туризмнің бұл түрі экономика жағынан əсерлі болып, жүзеге асатын жерлердің, аудандардың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді.