5. Гістарычныя змены у марфемным складзе слова, іх выяўленне і вытлумачэнне пры марфемным і этымалагічным аналізе слова.

Апрошчанне – вытворчая аснова становiцца невытворчай. Р-добры, хiтры, востры

Перараскладанне –перамяшэннемяжы памiж марфемамi пры падзел слова па марфемы.(абяздолiць, недаважыць)

Ускладненне – працэс, абратны апрошчванню; ператварэнне ранней невытворнага слова у вытворнага, Г.зн. адна марфема (акраневая) пачынае члянiцца на две.(агiт-ацыj-а*агiт-атар*агiт-ав-а-ць; тра-гедыj-а*траг-iзм*траг-iк)

Дэкарэляцыя – змены характару марфем, калi,напрыклад,словазменненая марфема набывае значэнне словаутваральнай. Д. не пыводзiць да змен у марфемн. Складзе слова(верхам-наз. АМ-канчатак; верхам-прыслоуе.АМ-суфiкс)

Прычынай змен з`яуляюцца:1.знiкненне з мовы некаторых слоу;2.страта сэнсавай сувязi памiж словамi;3.звязанымi з iнулымi словаутвар.адносiны;4.фанетычныя змены;5.страта непрадуктыуных афiксау.

Характар:На члянiмасць слоу уплывае узнiкненне новых слоу цi знi кненне з ужытку устарылых. Узнiкненне новых сэнс.сувязi, змяняюцца словаутваральныя адносiны, у выпадку чаго адбыв. Наступныя змены.

6. Сістэма зычных фанем у беларускай мове: акустычна-артыкуляцыйны і функцыянальны аспекты.

У беларускай літаратурнай мове 39 зычных гукаў: [б], [б'], [в], [в'], [г], [г'] —шчылінныя; [г], [г'] — выбухныя; [д], [дз], [дз'], [дж], [ж], [з], [з'], [й], [к], [к'], [л], [л'], [м], [м'], [н], [н'], п, [п'], [р], [с], [С'], [Т], [ў], [ф], [ф'], [X], [х'], [ц], [ц'], [ч], [ш]. Зычныя гукі складаюцца з шуму або з голасу і шуму, што ўзнікае ў час вымаўлення ў выніку сутыкнення струменю выдыхаемага паветра з перашкодай у поласці рота. Яны класіфікуюцца паводле:

1. удзелу голасу і шуму, 2 цвёрдасці і мяккасці, 3 спосабу ўтварэння, 4 органаў вымаўлення і месца ўтварэння. Паводле ўдзелу голасу і шуму адрозніваюць санорныя і шумныя зычныя. Пры вымаўленні санорных пераважае голас: [в]> [Ў]> [й], [л], [л'], [м], [м'], [н], [н'], [р]. Шумныя зычныя падзяляюцца на звонкія і глухія. Звонкія вымаўляюцца з перавагай шуму над голасам, глухія ўтвараюцца толькі пры ўдзеле шуму.

Зычны [й], які на пісьме перадаецца літарамі е, ё, ю, я, і, й, заўсёды мяккі: ехаць [йэхац'], юнак [йунак], яблык [йаблык], іней [йін'эй]. Паводле спосабу ўтварэння зычныя падзяляюцца на змычныя (выбухныя), шчылінныя (фрыкатыўныя), змычна­шчылінныя (афрыкаты), змычна-праходныя і дрыжачы (вібрант). Змычныя, або выбухныя, гукі ўтвараюцца ў выніку імгненнага, падобнага да выбуху размыкання пад уздзеяннем струменю паветра моўных органаў — губ ці зубоў і языка: [б], [б'], [п], [п'], [д], [т], [к], [к'], [г], [г']. Змычныя [г], [г'] ужываюцца ў некаторых запазычаных словах: гонта, гарнец, гільза. Шчылінныя, або фрыкатыўныя зычныя ўтвараюцца ў выніку трэння выдыхаемага паветра аб краі няпоўна збліжаных актыўных і пасіўных органаў артыкуляцыі: [в], [в'], [г], [г'], [ж], [з], [з'], [с], [с'], [ў], [ф], [ф'], [х], [х'], [ш], [й]. Шчылінныя зычныя вымаўляюцца больш плаўна і працяжна ў параўнанні са змычнымі. Змычна-шчылінныя, або афрыкаты, да якіх належаць [дж], [дз], [дз'], [ц], [ц'], [ч], утвараюцца ў выніку паступовага, плаўнага размыкання першапачаткова збліжаных органаў артыкуляцыі. Змычна-праходныя гукі [л], [л'], [м], [м'], [н], [н'] утвараюцца пры поўным змыканні моўных органаў у адным месцы і пры няпоўным збліжэнні ў другім. Гукі [м], [м'] пачынаюць вымаўляцца пры поўнасцю самкнутых губах, а [н], [н'] з прыціснутым да зубоў языком, і струмень паветра выходзіць праз насавую поласць. Таму іх называюць яшчэ і насавымі. Праз шчыліны паміж зубамі і бакамі языка праходзіць струмень паветра пры вымаўленні гукаў [л], [л'], таму іх яшчэ называюць бакавымі. Дрыжачы гук [р] утвараецца ў выніку вібрацыі кончыка языка, набліжанага да дзяснаў верхніх зубоў. Таму яго і называюць вібрантам. Паводле месца ўтварэння і ўдзелу органаў маўлення зычныя гукі падзяляюцца на губныя і язычныя. Губныя, або лабіялізаваныя, утвараюцца пры поўным ці няпоўным збліжэнні ніжняй губы з верхняй губой ці верхнімі зубамі ў выніку рэзкага іх размыкання струменем выдыхаемага паветра. Зычныя [б], [б'], [п], [п'], [м], [м'], [ў] называюць губна-губнымі, а зычныя [в], [в'], [ф], [ф'] — губна-зубнымі. Язычныя гукі ўзнікаюць пры самым актыўным удзеле языка, які, артыкулюючы да паднябення, пярэдняй ці сярэдняй або задняй часткай утварае адпаведна пярэднеязычныя зычныя: [д], [дз], [дз'], [дж], [ж], [з], [з'], [л], [л'], [н], [н'], [р], [с], [с'], [т], [ц], [ц'], [ч], [ш]: сярэднеязычны [й] і заднеязычныя: [§], [§ '], [г], [г'], [к], [к'], [х], [х']. Спецыфічнае шыпенне пры вымаўленні гукаў [ж], [ш], [ч] дало ім назву шыпячыя, а паводле свісцячага адцення [з], [з'], [с], [с'], [ц], [ц'], [дз'] называюць свісцячымі. Санорны [ў] — губна-губны, шчылінны зычны гук, спецыфічны для фанетычнай сістэмы беларускай мовы, з'явіўся на месцы былых спалучэнняў [вь], [вь] у выніку страты рэдукаваных галосных [ь] і [ь], калі апынуўся на канцы слова або перад наступным зычным: крьвь — кров — кроў, травька — травка — траўка.Гук [у] ўзнік на месцы былых спалучэнняў рэдукаваных з [л],.[ьл], [ьл], калі яны знаходзіліся паміж зычнымі: вьлна — воўна, жьлна — жаўна, дьлгь — доўг. У беларускай мове гук [ў] ужываецца пасля галосных у канцы дзеяслоааў мужчынскага роду прошлага часу: напісаў, рашыў, а таксама пасля галосных перад зычнымі ў сярэдзіне слова: поўны, маўчанне, доўгі, поўнач, шаўковы. Пераход [л] у [ў] не адбываецца:

1. калі пасля [л] узнікае беглы галосны: стрэлка — стрэлак, галка — галак, сажалка — сажалак; 2 у запазычаных словах: алгебра, албанец, алмаз, Балканы, балтыйскі, валторна; 3 у канцы назоўнікаў: квартал, метал, вал, фінал, персанал, скандал, запал, сокал. Гук [ў] узнікае: 1)на месцы [у] ў пачатку слова; 2) у прыназоўніках, калі папярэдняе слова канчаецца на галосны: гуляла ў садзе, прыгожае ўбранне, вялікая ўвага,на ўзбалоцці, плавалі ўюны.