Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Каски-ХХ.doc
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.05.2025
Размер:
3.09 Mб
Скачать

Пера-богатыр да вöрись

Пемыт вöррез кытшöвтлöмась Мöдгорт пармасö. И олöма эна вöррезын быдöс звир-пöткалöн кöзяин — Вöрись. Олöма Вöрисьыс аслас семъяöн вöрын, Кай волокын, вылын керöс йылын, куим пельöса керкуын.

Мыгöрнас вöрись вöлöма вöрысся вылынжык, коккес майöг кузяöсь, нинкöммес — топ пестеррез.

Мунö вöрöттяс — ризя-вопка чегöны пуэс, йыввезныс му бердöдз куснясьöны, мöдралö-кажйö вековöй вöрсö, пуэсö вужжезнас нетшкö. Пöртчас тöвчикö Вöрись, ой тöлöн летö-вотö, мунiссесö кок йывсис пöрöтö. Öддзас гардны, нöбöтö-чышкö быдöс туй вывсис. Кыдз горöтас: «Ах-хай! Ах-хай!», кыдз шутньöвтас да пуэз бердö пондас вартны, быдöс вöрыс зэгалö, юрси кышöпöн сувтö. Шуас отир: «Вöрись локтö» — и дзебсисьö аслас оланiнö.

Öддьöн öбидитлöма чудь отирсö Вöрись, уна дикуйтчöма сы вылын. Гусялас, вöралiссезлiсь звир-пöтка дынö туйнысö: ветлöтасö-ветлöтасö вöралiссез, не пöтка, не звир оз вийö — сы сорöн и гортö локтасö. Вöрись уджсянь вöралiссезлöн юрныс дикмывлöма. Кöр разь кытшöмкö вöралiсь ештас аскадö шульга поласö гунясис мöдöртны, стелькасö кыскыны да туй вылö чапкыны нето шапкасö бöрöн пуктыны, — сiйöн токо и бöбöтас Вöрисьсö да орддяс сiйö.

Унажыксö дöнзьывлöма сылö, кин пантасьлöма Вöрисьыскöт. Сiя абу ни ештывлöма пышшыны. Казялас сэтшöмсö Вöрисьыс, пöртчас тöвчикö. Дикмöтас, нöбöтас мортсö, аслас кöзяйствоын тшöктас уджавны. А уджавны сы дынын, висьтасьöны, вöлöм не кокнит: вит год сьöрна томмес дзормылöмась.

Асныраэз не сетчыны пондыласö. Но кытчö тэ — весись. Лэбтас Вöрисьыс ыджыт кöз вылö сэтшöммесö, кöрталас пу бердас да сiдз и коляс сэтчин.

Рамсьöтны мöдöмась сiйö чудь отир. Керасö ёкышшезiсь черинянь, виясö понöс, сьöдкайлiсь кольттез босьтасö (висьтасьöны, öддьöн ни пö Вöрисьыт радейтöма энö сёяннэсö), виччисясö, кöр шондiыс пуксяс, нöбöтасö вöрö, пуктасö пипу мыр вылö, горöтасö куимись:

— Вöрись! Гöснеччез тэныт вайим — сёй, да миянöс эн вöрöт!

Да кытчö тэ! Локтас, быдöс пруддяс-сёяс да эшö öддьöнжык лёкасьö. Мöдiк козиннэз корö.

Сьöкыт лоöма овны чудь отирлö Вöрись насиллёсянь. Бöръясö стариккезöс да ыстасö Пера-богатыр дынö, ась пö сiя отсалас Вöрисьсö вермыны.

Лöгасяс Пера-богатыр, лоас сьöджык, нежели непогодь коста Кама ва.

Пасьталас шоныт пась, босьтас зэлыт ньöвсö да йыла ньöвъёссесö, кышалас куим сажень кузя лямпаэз да мунас кошшыны Вöрисьлiсь туйсö.

Сылöн, шуöны, аслас туй вöлöма вöрас, веськыт, кыдз линейка. Урал вöррез пыр нюжалöма Из сайöдз, Сибирö.

Вöрисьыс абу лэдзлöма отирсö аслас туй вылö. Кин оз кывзы, петас сы туй вылö — ловйöн абу кольччывлöма. Пöрись отир томмесö велöтлöмась: «Аддзан кö вöрас Вöрисьлiсь туй, эн кер бисö, эн енöвтчы узьны. Локтас — вияс тэнö».

Тöдлöма этö и Пера-богатыр, да пантавны Вöрисьсö сылö öддьöн колöма. Петас сiя Вöрисьыс туй вылö, шедтас би, да пондас виччисьны. Горттэзаныс мунтöн вöралiссез казяласö Пера-богатырöс, горöтлöны:

— Мый тэ керан, Пера-богатыр? Эз ков эта грань вылын бисö шедтыны, вияс тэнö Вöрисьыс.

Зэгнитас Пера-богатыр кудриа юрнас, шуас:

— А ме кера.

Дзебсисяс кöз йыввез сайö шондiыс, лэбтiсяс тöвчик, унньöвтас ой тöв, сувтас Пера-богатыр одзын Вöрись, синкымтöм рожаа, юрыс вöр вевдöрас чуй видзö. Горöтас — пуэз вывсянь листыс киссьö.

— Вешшы туй вывсис, морт! — горöтас Вöрись. Пожум кодь статя да крепыт сувтас Пера-богатыр. Муыс зэгалö сы коккез увтын. Висьталас Вöрисьлö:

— Менам он петö, и ме некытчö ог мун. Тырмас тэ понда туйыс.

— Кылан, Пера: туйыс менам, — баитö Вöрисьыт, — он кö мун, вай вермасьны. Верман менö — тэнат туйыс.

Сiдз и керасö: вермасьны кутчасö. Нетшкöвтас Вöрись дас вершок кыза пу, керас сыись быгрöтчан кодьö. Пуксясö Пера-богатыр да Вöрись öта-мöдлö паныт, кутчисясö быгрöтчаныс бердö, пондасö вермасьны. Китрöй да вына вöлöма Пера-богатыр. Кöрталас сiя ассис ременьсö сыспу мыр бердö. Вынсьöтчö, кыскö Вöрись асланяс Перасö — мырыс ризьöтö, вужжезнас мусис шедö. Эшö невна — и вермис бы Пера-богатырöс Вöрись. Кылас ризьöтöмсö Вöрисьыс, повзяс, юалö Пералiсь:

— Мый этö, Пера, тэ бöрын ризьöтö?

Бöбöтас Пера, шуö сылö:

— Ыджыт вын ме пытшкö ризьöтö-пырö. Уна ни öксис, зэв уна.

Сэк шуас Вöрись:

— Уф! А менам быдöс ни петiс вынö. Тэ, Пера, вермин. Прокажык месся вöлöмыт. Ло, Пера-богатыр, менам пöрисьжык вонöн. Вöр пöткасö тэ кипод увтö сета.

Мунасö одзлань Пера-богатыр да Вöрись. Звиррез да кайез пантасиканыс поклон пуктöны нылö. Ошшасьö Вöрись:

— Аддзан, Пера-богатыр, быдöс звир-пöткаыс менам. Мымда колö босьт сьöлаэсö, тарресö, урресö, туаннэсö, кöрресö да вöрмöссэсö.

А сэтчö и ой сибалас. Решитасö Пера да Вöрись лöсьöтны аслыныс узянiн, пожумовöй нодья керны. Пöрöтасö кöс пуэз, пуктасö öта-мöд вылö, öзтасö. Нодья бокас ньыв лыссэз ольсаласö да водасö. Пера-богатыр öтланяс, Вöрись — мöдланяс.

Лöгыс петö Вöрисьлöн, решитас вийны Пера-богатырсö. Онмöссикас юалö:

— Тэ, Пера-богатыр, кыдз узян?

Казялас богатыр сылiсь китросьсö, но оз мыччав, висьталас:

— Узя ме, кыдз колода, öмсим тшын петö. А тэ кыдз узян?

— Кöр ме узя, пуэз вылiсь лыс киссьö, — шуас паныт Вöрись.

Ачыс чожа онмöссяс и пондас ныргорöн узьны, а пуэз вывсянь лыс öддзас киссьыны. Оз ланьт Пера-богатыр. Кылас Вöрисьлiсь ныргора шыэсö, чеччас, местаас кыз краж пуктас, пасьöн сiйö вевттяс. Юрöдз дынас тшына говня пуктас да дзебсисяс стовося сыспу сайö, кöдö кык мортлö не сывъявны. Виччисьö Пера-богатыр, мый мöдыт пондас уджавны.

Быдöс лысыс матiсь пуэз вылiсь киссяс Вöрись корöтöмсянь, кытчöдз Пера виччисяс. Вöрись ойшöрнас саймас. Видзöтö сыланьö, кытöн Пера-богатыр узьö. Аддзö: куйлö пась увтын морт, а юрöдз увтсис тшынок петö. «Узьö, тыдалö, Пера-богатыр», — решитас Вöрись.

Босьтас пика (лэчыт вöлöма сылöн кöртовöй пикаыс), сюйыштас биö. Кыскас калитчöм пикасö, чеччöвтыштас пуэс сувда да мый вын порскас биа пикасö кражас.

— Овсис тэнат, Пера-богатыр! — горöтчас радувъяс.

А Пера видзöтö сыспу сайсянь Вöрисьыт удж вылö. «Норовит, лёкшöр», — думайтö сiя, ачыс зэлöтö ньöвлiсь тетивасö.

Метока лыйсьöма Пера-богатыр: Вöрисьлö сьöлöм шöрас дарсасяс сылöн ньöвъёсьыс. Горöтас вöрись: «Ой, Ой! Ой!» Руыс ковйыштас сы горöтлöмсянь, лэбтiсяс тöвчик. Бытьтö нёбоыс усяс, кажйыштас стовося пуэсö. Куснясьны пондас Вöрись, кутчас морос бердас кинас да уськöтчас вугравны-котöртны майöг коккезнас. Öдва-öдва вöтчö Пера-богатыр. Вöрись локтас Кай волокись куим пельöса керку дынас, осьтас ыбöссö, вуджас порогсö да кыдз колода пöрас. Кыскас Пера-богатыр сiйö сэтiсь, чапкас ямаö, кöда вöлi гарйöма вöрмöссэз кыйöм понда.

Сэсся Пера пырас керкуö. Сэтöн кык вöрисьпиян да кытшöмкö пöрись морт вöлöмась. Пельöсын сулалöны, полöны Пера-богатырись. Зэлыта нiйö Вöрисьыт видзöма, повзьöтлöма. Пöрись мортыс — старука вöлöма. Вöрисьыс сiйö отир дынiсь нöбöтлöма.

— Петö! — ыкöстас Пера-богатыр.

Старука петас, сюгсьö-дрöжитö. Висьтасьö Пера-богатырлö:

— Сiя, Вöрисьыс, дзикöдз менö мучитiс. Вит год ни ме татöн ола. Кыдз тэ сiйö вийин?

Юалö сылiсь Пера-богатыр:

— Тэ, старука, миян увтырись разь?

— Кыдз инö, — шуö старука, — тiян коласiсь. Томöн менö Вöрисьыс пышшöтiс отир дынiсь, а татöн, видзöт, кытшöм лои, пöрисьми.

— Мунам мекöт, старука, — висьталас Пера-богатыр и петкöтас сiйö вöрсис отир дынö.

А вöрисьпияннэс котöртасö öт-мöдöрö вöрас да висьталасö быдöс Вöрись пöлöслö, што Пера-богатыр вийöма нылiсь айнысö. Вöриссез сiйö сарöн лыддьöмась. Öксяс Вöрись табун: Вöрись сарлöн куим вон да иньыс локтасö. Пондасö вештiсьны Пера-богатыркöт, вот-вот öдöлейтасö сiйö.

Кылас Пера-богатырлöн мича сойыс, што Вöриссес вермöны вонсö. Доддялас нартаэзö чож кöррезöс, шакардаöн лэбзяс кöдзыт саридз дынсянь Луп ю дорö. Сойыс вöлöма Пераыс кодь жö вына. Босьтас кöзовöй полоззэз даскык гоз, чапкас нiйö Вöриссезлö. Вöрись увтыр повзяс Пералiсь да сы сойлiсь. Шуöны, Из сайись вöррезö пышшöмась, токо Вöрисьлöн иньыс кольччас гортас. Пера-богатыр ветлас сы ордö. Вöрисьлöн иньыс лöсьöтас Пералö сёян. Сёяс Пера-богатыр, а сыбöрын висьталас:

— Вöравны ветла. Вöрисьлöн иньыс и шуас:

— Гортö локтiкат пуэс кузя ньöвнат тарскöтыштлы. Кыла — павжун лöсьöта.

Сiдз и керас Пера-богатыр. Вöрисьлöн инь ласкова панталас сiйö, вердас. Ашынас Пера-богатыр бöра мунас вöравны. А бертiкас оз понды тарскöтны пуэз кузя. Сибöтчас öшын дынö, аддзö: Вöрисьлöн инь сынасьö.

Сiя туння вöлöма, уна отирöс тшыкöтлöма. И некин абу вермывлöма веськöтны сы тшыкöтöмсянь. Лöгасяс Пера-богатыр — вияс Вöрисьлiсь иньсö. Сэксянь нылöн и дукыс оз ло миян му вылын.