- •Пытшкöс
- •Вöрпи да пода йылiсь
- •Шыр да пышкай
- •Вельмöм шыр
- •Панöм нинкöм
- •Кöин-лекар
- •Кыдз старукаöс ош лечитiс
- •Баля баран да коза баран
- •Ош да мужык
- •Палитöм мыр
- •Ош ордын срокын
- •Бöжись ви
- •Руч да кöчпияннэз
- •Туран ырöш
- •Кимось йылiсь
- •Старик да вöрись
- •Сяпарись ваней
- •Бишедтан да чуддэз
- •Ваня - бöб зон
- •Кама иван
- •Куим зарниовöй юрси тылöп
- •Кабморт
- •Рытко, ойко да асывко
- •Иван мужыкпиян
- •Сар адмон, сылöн зон да оров зарниборд
- •Иван саревич (1)
- •Иван саревич (2)
- •Мича марпида
- •Лёгостай
- •Зонка читкыля юр
- •Шыр да кеня
- •Кам ордö била
- •Гусялöм сойез
- •Куим сой
- •Зарни яблоня
- •Иван саревич да мича ныв
- •Илля муромеч да шатёр-богатыр
- •Вежöм челядь
- •Савдатлöн инь да сылöн зарни челядь
- •Обороника
- •Рака козиннэз
- •Тёпок да бабылiньöй
- •Кöртовöй вöлок
- •Ошвердас
- •Бöб öмель
- •Сунис моток
- •Нылочка да еги-баба
- •Гона да öмека
- •Легонтай, легонтай
- •Певрунь
- •Вöралiсьлöн диво
- •Быдса чудо
- •Повзьöтчан керку
- •Кум да кума
- •Зарни сюр
- •Зарни кöш
- •Кыдз вöрдядь мыжйис инькаöс
- •Вöрись кульлöн отсöт
- •Мыйсянь китöмлöн киыс быдмис
- •Лёк туннэз йылiсь
- •Ленсювко
- •Богатыр да кулан
- •Умöлик мерин
- •Чöвтöтовöй дубаса ныв
- •Анькытш иванко
- •Шуд кошшиссез
- •Нывкаэз йылiсь каски
- •Иван да пров
- •Петра-сар, савдат да розбойниккез
- •Озыр жöник сайын
- •Мортсёйись инь
- •Грек шедтiссез
- •Яньки, паньки да ваньки
- •Мывкыда воннэз да бöб иван
- •Бöб зонпиян
- •Ай да сылöн куим зон
- •Тöдiсь доктор
- •Озыр корасись
- •Дышкучик
- •Кыдз данько бурлачитiс
- •Сизимок
- •Мывкыда митей
- •Кыдз мужык дзодзоггезöс янсöтiс
- •Китрöй мужык
- •Кытчö ветлiн да мый аддзылiн
- •Куим вон
- •Кыдз зонка би кошшис
- •Не поп, не чорт
- •Горш попаддя
- •Поп да срошнöй
- •Тыра курöг
- •Кöчкыйись да поп
- •Бöбсялöм поп
- •Кöбыла кольттез
- •Вöралiсь опонь да барин
- •Зимогор
- •Дыш олёнушка
- •«Ёгортан курöтан...»
- •Асныррез
- •Некывзiсь сапоггез
- •Юкмöсын тэсь
- •Мöдiк кудымкар
- •Туй вылын öшынок
- •Гузи да мези
- •Кыдз овдя пиканалiс
- •Потя да потика
- •Дзирыт пельняннез
- •Чочком колпака морт
- •Кыдз епаöс кöч велöтiс
- •Донтöмик пятаккез
- •Атрапей
- •Кыдз сёйис, сiдз и уджалiс
- •Таратайкаын поп
- •Елесько
- •Нёль вон да пишаль
- •«Эн керась ― усян!»
- •Нинйöм чаркиэз
- •Старик да старука
- •Нинкöм да налевка
- •Пöв нинкöма мужык
- •Комиöн буржык
- •Вежа висьттэз
- •Кысянь светас лоис му
- •Кыдз шогмис му
- •Шогмöма вöв коколись
- •Кыдз шогмöм кама му
- •Пера да зарань
- •Шондi да тöлiсь
- •Мыйсянь сюыс öтiк роза, öтiк шепа
- •Мыля ид шепыс дженыт
- •Мыля ошыс дженыт бöжа
- •Кыдз коми йöзсö пыртöмась
- •Кыдз шогмöмась антипина да паршакова деревняэз
- •Кыдз шогмöма кама ю
- •Вына отир, атаманнэз
- •Матрёна - вына инь
- •Кудым ош
- •Пера-богатыр
- •Кыдз пера да мизя олöмась лупъя дорын
- •Пера-богатыр да вöрись
- •Пера-богатыр да вакуль
- •Кыдз пера-богатыр вермасьöма змейкöт
- •Кыдз пера-богатыр отсалöма роч войсколö вермыны идолишшоöс
- •Кыдз пера-богатыр пессьöма грап строгановкöт
- •Пера да мизя йылiсь
- •Полюд да колчим
- •Юкся, пукся, чадз да бач
- •Богатыррес вольвылын вöлöмась
- •Онтип богатыр йылiсь
- •Чучкарской богатыррез
- •Майко да кудымко
- •Богатырка
- •Кыдз дзуздя розбойниккёзöс вашöтöм
- •Войсколöн атаман
- •Ермак атаман
- •Ермаклöн медодзза бой
- •Пугачов йылiсь
- •Камид атаман йылiсь
- •Воддя кузя бунт
- •Куим вон-богатыр
- •Чудь, важ отир
- •Чудляна
- •Чуддэз да чарла
- •Тшак увтiсь морток
- •Учöтик мортоккез
- •Медодзза отир
- •Важжес — ыджыт отир
- •Асьнысö вийöмась
- •Мунасö мöдлаö
- •Пуста деревня
- •Сьöд чукча
- •Медыджыт ен
- •Чучкöйлöн аслас сёрни
- •Быдöс дозмукöн торксьöмась
- •Важжес мыжйисьöны
- •Мыжйöм морт
- •Коми чуддэз
- •Одзза мортлöн коктуй
- •Чучкöйез пышшöмась розбойниккез шогъя
- •Тöдтöм йöзлöн горт
- •Розбойниккез, кладдэз
- •Ыджыт керкуись розбойниккез
- •Виясö бичулиöн
- •Розбойниклöн сьöлöмыс сьöд
- •Костымчи
- •Кык ыджыт клад
- •Розбойниккезлöн пыж
- •Иньва дорись клад
- •Пыжтыр зарни
- •Кладыс кöчöн мыччасис
- •Петöма ачыс
- •Лöз вöла караульшик
- •Кладыс не быдöнлö сюрö
- •Сказзэз
- •Бытшöм морт
- •Кин пармаö вайис бур олан
- •Чудвисьттэз
- •Суседкоэз
- •Суседко
- •Печкись суседко
- •Гидйись суседко
- •Кинкö мыччасис
- •Мешайтчöма чернильнича
- •Курöггезöн шупкасьö
- •Öтöрись чуддэз. Боболлез
- •Баняын блазнитiс
- •Пукалiкö
- •Сiсь чурка
- •Вежöм зонка
- •Пывсянiсь чуд
- •Мöс картаись чуд
- •Öвин васька
- •Кутор чуд
- •Умöль места
- •Чуд дозыляйтiс
- •Кöрт кокаэс мырддясö
- •Чоморлöн стан
- •«Мун чомору!»
- •Луншöрика
- •Луншöрика-обороника
- •Ваись, нюрись куллез
- •Кульпиян
- •Шулькун
- •Сакасикö
- •Куллезлöн свадьба
- •Тыись вакуль
- •Васö оз лэдз босьтны
- •Ва дорись нывка
- •Калян рöдiсь нывка
- •Вöрись чуддэз
- •Биа öма тупыль
- •Сотчан турунъюр
- •Лешачика дюттьöтöма
- •Тшакъявтöн чудитчис
- •Вöрисьлöн керкуын
- •Вöр кöзяин
- •«Вöр дорын олöм сторож…»
- •Вöрись дядько
- •Лешак да лешачика
- •Синкымтöм матшка
- •Вöрись инька
- •Абу вермöм диктыны
- •Вöрисьыс кежöтлöма
- •Пон сёйись
- •Лешак нуöтлöм
- •Ыджытжык
- •Бедьыс мöдлаö нуöтiс
- •Лешачика кыскалöма
- •Вöрын олiсь инька
- •То ыджыт, то учöт
- •Пон кучика вöрись
- •Гитлерка
- •Вöрисьлöн инь кодь
- •Вöрись ордын
- •Дядькалöн пестуння
- •Пугырнюрись кöзяин
- •Митрофан митрофановичлöн тётка
- •Дявлöн туй
- •Мыйсянь чегис кок
- •Тöдiссез, тшыкöтчиссез
- •Петя-балаган
- •Мужык мунöма турунла
- •Тшыкöтöм свадьба
- •Тöдiсь тшыкöтö свадьба
- •Кинас аддзö
- •Мöдiк висьтассэз
- •Мам кай вештiсьöма
- •Ошлöн инька
- •Микайыв пиян икота
- •Икотаэз
- •Еннэз риксьöны
- •Оз лэдз чилькöтчыны
- •Кулöммес ловъяэслö отсалöны
- •Змея нимасис
- •Мырыв да кöкöв
- •Торокан пышшö
- •Югыт турун
- •Курöг празьник
- •Öшмöссэз
Шуд кошшиссез
Стариклöн вöлöмась куим зон: Гриша, Миша да Иванок — учöт мыгöрок.
Пöрисьмас старик, оз понды вермыны уджавны, да и висьталас зоннэслö:
— Кытчöдз ме ловъя, колö янсöтчыны тiянлö, медбы сыбöрын кöзяйствоыс понда тышкасьны эд пондö. Куимнаннытлö öтмымдаöн сета, аслым нем ог коль.
Гриша горöтчас:
— Янсöт. Миша горöтчас:
— Янсöт. Иванок висьталас:
— Тэ, ая, быдöс зоннэтлö мöдан сетны, а нiя босьтасö пайсö да вунöтасö тэ йылiсь. Сэк мыйöн пондан овны? Эн на миянöс янсöт.
Старик кывзас Иваноксö да оз понды торйöтны ас дынсис зоннэсö.
Год я, кыкö я оласö, и старик кулас. Зоннэс дзебасö сiйö, касьтiсян луннэсö бура чулöтасö да пируйтны лэдзчисясö — öтiк годöн быдöс сьöмнысö юыштасö, а сэсся айныслiсь быдöс наживитöмсö тöв ньылат лэдзасö.
Овны лоас немöн, и нiя чапкасö гортнысö да мунасö зимогоритны. Мунасö лун, мунасö кыкö — сё вöр да вöр, некытшöм оланiн абу. Куимöт лунас сёянныс бырсяс, асьныс сiдз мыдзасö — коккезныс оз кöстасьö, вот-вот ныр выланыс усясö. Вöлись сувтчасö, керыштасö биок да водасö сы бокö узьны.
Гриша да Миша ныргорнаныс узьöны, а Иваноклöн кынöмыс мидзöвтö-сималö, и сiя некыдз оз вермы ланьтны. Куйлас, куйлас му вылас да мунас кынöмпöтсö кошшыны — кöть пö тшак аддза да пöжала. Ветлöтас, ветлöтас — матi гöгöр нем оз аддзись. Мунас ылöжык — сiдзжö не тшак, не ягöд абу. Öддьöн мыдзас да сувтыштас коккесö шоччöтны и горöтчас ас пондасис:
— Овсис, тыдалö, этчö и ковсяс кувны. А сылö кинкö шуö:
— Мыля, Иванок, кулан бы? Тэныт эшö овны да овны! Иванок дзарнитас öтлань, дзарнитас мöдлань — некин абу.
— Тэ, Иванок, кöз увтас видзöт, а эн дзаръясь, — шуö кинкöыс.
Видзöтас Иванок кöз увтас — сэтчин морт пукалö — чочком, дзик юсь, — тошнас уввес коласö кышасьöм.
— Кысянь локтiн, Иванок, да кытчö мунан?
— Карöдз бы кыссям, да сёянным бырсис. Абу я тэнат мыйкö сёйыштны?
— Сёян менам абу, а эм трубка. Кыдз мездöтан тошöс, ме трубкасö сета тэныт, а тэ сiйö дзеб и некинлö эн висьтав сы йылiсь. Сiя отсалас тэныт сьöкыт кадö, токо пöльышт чубукас.
Иванок мездöтас мортлiсь тошсö, босьтас трубкасö киас, ачыс думайтö: «Кыдз нö ме суська трубкасö Гриша вонöсянь? Сiя куритö, а ме ог, и трубка унажык сылö колö».
Токо думайтас сiдз, и трубкаыс кисис пышшас. Мый лоис, некыдз оз вежöрт.
Чочком морт юалö:
— Оз гленитчы трубкаыт?
— А сiя кисим кытчöкö усис и абу ни.
Морт видыштас зонкасö да сетас сылö шапка-невидимка, нырас и öмас тшупас:
— Некинлö эн мыччав, некинлö эн висьтась сы йылiсь сэтчöдз, кытчöдз оз отсав тэныт. Сiя шапкаыс сьöкыт кадö бура тэныт ковсяс.
«Но кыдз ме сiйö суська Мишасянь, кöр сыкöт одзжык быдöс öтувъя керлывлiм?»
Токо думайтас сiдз — и шапкаыс мезмас кисис да кытчö и лоас.
Сулалö Иванок, тöждö, а чочком морт юалö сылiсь:
— Мый нö дзöран, Иванок?
— Шапкаö тай кытчö и пышшис, да думайта. Чочком морт сiйö видö-велöтö:
— Колiс пиат чожжык дзебны и нем эз ков думайтны... Жаль тэ меным, сiйöн эшö öтпыр пондыла отсавны. То тэныт гумажник, дзеб сiйö пиат и некинлö эн висьтав сы йылiсь сэтчöдз, кытчöдз сiя оз отсав тэныт. Кöр ковсяс сьöм, осьт гумажниктö да кыскы сэтiсь. Вежöртан?
— Бура ни вежöртi.
Воннэс дынö мунтöн Иванок аддзас ыжман, мымдакö ачыс сёяс да и воннэслö нуöтас. Нiя какраз саймöмась да нюжласьöны — ки-кокнысö туй одзын позьöтöны да Иванокöс виччисьöны.
— Кытöн шатласин бöра, дзимшыр? — видчö Гриша. — Эн шоччись, дак эн норась, што мыдзин!
— Ме ягöд готти, — шуö Иванок. — Нате сёйö. Мало-дело миссьыштасö, шöма ягöдоксö сёйыштасö да и мунöны ляшмасьöмöн карлань. Дыр и дыр мунасö, сэсся вöрсис петасö, а карыс сэтöн и эм ни. Медбöръя выннысö öктасö да пырасö карас.
Иванок виш-виш керас нырнас да шуас:
— Кытöнкö нянь пöжалöны. Миша вишкайтас, горöтчас:
— Кытöнкö яй жаритöны.
Гриша видзöтас-керас да öтiк керку вылiсь вывеска казялас (зонкаыт, видзöт, грамотнöй вöлöма): «Вердам и юкталам».
Сэтчö и пырасö. Кöть пö няньтор корам да ваок дзирытö, поди озö пö откажитö. А нiйö сэк жö пызан сайö пуксьöтасö, ваясö небыт нянь, яя шыд да ырöш. Юасö-сёясö воннэз — кынöм дрин-дрин кызас — пызан вылö öшöтчö. И вöлись повзясö: эстöн эд весь оз вердö, а мыйöн вештiсьны?
Гриша шуас:
— Ме ноко куритны петала, тiйö виччисьö. Петас да бöр оз ни пыр.
Миша шуас:
— Ме ноко ыркöтчыштны петала, тэ виччись, Иванок, Петас посöдзас да шымырöн-шымырöн — и пышшас воныс дынiсь: ась пö аслас кучикöн Иванокыс вештiсяс, сылöн сiя кыз.
Иванок дынö вердiссеслöн ыджытжыкныс локтас, висьтыштас :
— Сёйöм-юöм понда — дасвит руб.
А зонкаытлöн важын ни тöдвылас гумажникыс, сiя и кыскас сiйö да осьтас, а сэтöн — десятка да пятёрка.
Вештiсяс Иванок, виччисьö воннэсö. А нiя абу и абу! Петас керкусис, смекайтö, кытöн Гриша куритö, кытöн Миша ыркöтчö. А нiя улича мöдöрас керку пельöс сайсянь вöджжöны, кыдз Иванокöс пондасö посöдз понсянь лэдзны. Но аддзöны, што Иванокöс некин оз вартлы, петасö сылö паныт:
— Тэ кыдз нö кöзяиныскöт керсин?
— Сьöм вештi.
— Кысь сьöмтö?
— Кыськö тай нинкöм пытшынам кышасьöм.
— А-а... Но, ладно сэк.
Кыссьöны куим вон карöт, дзаръясьöны. Кынöм — пöт, горш — оз косьмы, кытчö тэрмасьны?
Иванок казялас забор вылiсь кытшöмкö гижöт, юалö Гришалiсь:
— Сэтöн мый гижöма? Гриша лыддьöтö:
— Лизавета Саревна кошшö жöникöс, кöдалöн сьöмыс унажык саревнася. Позьö локны луннас кöть кöр дворечö.
— Ноко ме ветла жö сэтчин, — шуас Иванок. А Гриша сералö:
— Ветлы, ветлы! Поди тэнат пытшын саят саревнаысся унажык сибдiс.
И Миша отсалö Гришалö:
— Тэ ылöса али нач ылöстöм? Эд нинкöмасö двореч дынас матö оз лэдзö!
Иванок оз кывзы нiйö, ас мознас керас. Двореч ворота одзын сылiсь юалöны:
— Сьöмыт уна?
— Мымдакö эм.
— Саревнаысся унажык?
— Ме эд ог тöд, мымда сылöн.
Висьталасö сарлö, што локтiс нинкöма жöник. Лэдзны пö али сивъяс тэчны да ылöжык иньдöтны? Сар думыш керас да шуас:
— Ась пырас. Кöть и нинкöма, да поди уна сьöма.
Лэдзасö Иванокöс дворечö, нуöтасö саревна дынö. Саревна бытшöма панталас зонкасö, небыт стув вылö пуксьöтас да тöдö бы:
— Тэнат мымда сьöмыт, Иванок?
— Менам сьöмö гумажниктыр. Лизавета Саревна пызан вылö пуктас сюрс руб да шыннялö:
— Эта мымдасö аддзан?
Иванок осьтас гумажниксö, кыскас быдöс, мымда сэтöн эм, пуктас пызан вылö.
Лизавета лыддяс — Иваноклöн тожö сюрс руб, и пуктас пызан вылö виль сюрс. Иванок — мöдiк сюрс жö. Лизавета пуктас куим сюрс, Иванок — куим сюрс жö.
Мымда бы Лизавета эз тэч сьöмсö, Иваноклöн сымда жö лоö. И вот саревналöн бырсяс сьöмыс, а Иванок эшö мымдакö аддзас. И петö, што нинкöма зонка лоас Лизаветалöн жöник. А саревналö сэтшöмыс оз жö бы ков — йöзыс серавны пондасö.
Вежöртас Лизавета: Иванокыслöн гумажникыс колдуйтчан, сiйö сылiсь кыдзкö бöбöтны колö. А кыдз?
— Тэ, Иванок, öнi менам жöник, — шуас Лизавета. — Дак лок жö керам сарскöй завтрак.
И керасö сарскöй завтрак — сёй да ю, мый тэныт окота. Иванок сёйны вермö, юны вермö. Сёяс-юас зэрк, öдва вöрöтчö. А саревна леститчö сы дынö:
— Мийö тэкöт жöник да невеста и öнi öта-мöд дынiсь нем ог пондö сайлавны да суськыны. Висьтав, кысь тэнат сымда сьöмыт, ежели нинкöмöн-шабурöн олан?
Иванок думайтас: «Лизавета менам инька лоас, дак мыйлö меным бöбöтлыны мортсö?» И висьталас:
— Менам эм сэтшöм гумажник.
— Ноко мыччав, — корас Лизавета.
— На, видзöт, — Иванок кыскас писис гумажниксö. Лизавета босьтас сiйö, кытсöвтас слугаэсö да тшöктас:
— Нуöтö ме дынiсь öр кынöмсö, мед сылöн дукыс дворечас эз вöв!
Слугаэс тойлаласö Иваноксö дворечсис. Сiя мунö уличаöт да Лизаветасö и асьсö видö: «То тай кульпияныс мый керис! Мыля ме, бöбöв, веритi сылö?»
Пантасьöны воннэс, тöдöны бы, аддзылiс я Иванок саревнасö.
— Вöлiн дворечас?
— Вöлi.
— Аддзылiн Лизаветасö?
— Аддзылi, да бöбöтiс менö.
Воннэс видасö, видасö Иваноксö да сэтчö и колясö. Сiя сулалö да думайтö: «Вот бы чочком мортыслiсь трубкасö этчö, дак сiя бура бы отсалiс». И сэтчö кылас, што пиас дзик мыйкö зэлöтö. Пешлас — а пиас трубка куйлö. Кыскас, пöльыштас чубукас и ачыс оз казяв, кыдз генералöн лоас.
Вайöтасö сы дынö чочком вöв, пуксьöтасö сы вылö, и вöв нöбöтас сiйö сар двореч дынö.
Лизавета казялас генеравсö да корас дынас пырны и тöдас:
— О, да этö тай менам жöникö! Кыдзкö и локтiн, Иванок! А меным тэтöг сэтшöм гажтöм, сэтшöм гажтöм лоис, што мöдi ни тэ сьöрö слугаэзöс иньдöтны... Вай-ко пажнайтны пондам.
Керасö сарскöй павжун, Иванок дрин-дрин сёяс-юас да шоччисьны тупыльтчас. Лизавета бокас пуксяс, леститчö:
— Мийö тэкöт жöник да невеста. Эсся öта-мöдсянь нем ог пондö суськыны. Висьтав жö, Иванок, кысь тэ генерал вöвсö да паськöмсö?
А кöр Иваноклöн кынöмыс зэлыт, дак юрас личыт. Сiя и шуас:
— Менам эм сэтшöм трубка. Кыдз пöльыштан чубукас — нето генерав, нето барин лоан.
— Ноко мыччав!
Иванок мыччас трубкасö, Лизавета босьтас сiйö, корас слугаэсö да тшöктас вашöтны Иваноксö, кöда вились шабура да нинкöма лоас.
Шатласьö Иванок карöт, оз тöд, мый керны. Видö Лизаветасö, асьсö, осьтаöмöс, видö: «Эд эз жö ни ков меным мöдпырсясö бöбасьны! Кыдз öнi руч кодь саревналö вештiсьны? Кöбы шапка-невидимка, дак ме бы вештiси сыкöт!» Думайтас сiдз, и ки увтас шарк пырас шапка. Вежöртас Иванок: этö сiя, мый колö. Сэк жö шапкасö юр вылас кышалас, мунас сар двореч одзö, пырас саревна дынö — некин сiйö оз сувтöт, некин оз казяв.
Лизавета кылас Иваноклiсь кок шысö да бöра баитö ласкова, дзик виа бордöн мавтö:
— О, да эта эд менам донаö кылö локтiс! Кыдз ме гажтöмтчи, кыдз ме гажтöмтчи тэтöг, Иванок! Сымда каитчи ни, што вашöтi тэнö ас дынсим! Мыччись жö, менам дона, да лок пуксьышт бокам.
Иваноклö тожö окота саревнакöт олыштны, и сiя вунöтас одззася уроксö — чöвтас шапкасö да Лизавета бокö пуксяс. А сэтчö и сарскöй ужун лöсьöтасö, гöсьсö сёйны пуксьöтасö. А гöсьыс буракодь тшыгъялöма ни и давай лотошитны-сёйны да польдыны-юны — шапка йылiсь вунöтас.
Саревна гусь кань моз босьтас шапкасö, дзебас, сэсся слугаэсö кытсöвтас, а слугаэс тöдöны ни ассиныс уджнысö — Иванокöс öтöрö чапкасö.
Видас, видас Иванок асьсö, да видöмнат важсö он эд бергöт.
Öтöрын рыт, колö думайтны, кытöн ойсö чулöтны. Ветлöтö уличаись уличаö, а быдлаын озыр керкуэз, и сiйö некин оз лэдз ой кежас. Видзöтö: Гриша да Миша пантасьöны — тожö шуднысö абу на панталöмась. Корасö Иванокöс воннэс сьöраныс, и Иванок мунас ныкöт.
Петасö нiя кар сайö, и одзаныс оссясö куим туй. Кöда кузя мунны — оз тöдö, и кольччасö эта туйвеж дорын узьны.
Долыта я, не я сэтöн ойясö, но ашынас решитасö сiдз: ась быд воныс ассис шудсö торйöн кошшö. И мунасö: Гриша — веськыт туй кузя, Миша — веськытланьö кежас, а Иванок — шульгаланьö.
Янсöтчикö Гриша висьталас:
— Ветлöтам быдса год да эстöн жö и пантасям, вöлись гортö бертам. Од вунöтö?
— Огö, — горöтчасö паныт воннэс да и янсöтчасö. Иванок мунас вöрöт павжунöдз — некинöс оз пантав.
Шоччисяс невна да рытöдз мунас — некинöс оз пантав. Шоччисяс-керас да одзлань иньдöтчас и пемдандорас петас паськыт ыб вылö, ыджыт керöс дорö. Ыб шöрас быдмö шапка-пожум, а пожум увтас сулалö меч.
«Кинлöн сiя и мыля сулалö?» — думайтö Иванок, а паныт то ли кылö мечыслiсь кыв, то ли сы юрö мечыслöн дума сидзö: «Босьт менö».
Иванок сибöтчас пу дынас, нюжöтас кисö, а мечыс ачыс сы киö чеччöвтас да дзик нуöтö ки пöлöттяс Иваноксö. И сiдз Иванок локтас ыджытся-ыджыт керку одзö. Сэтöн сы вылö уськöтчасö куим морт, лöсьöтчöны юрсö керавны. А Иваноклöн мечыс кыдз öвтыштас да öвтыштас — некин ловйöн оз кольччы.
Пырас Иванок керкуас, а сэтöн — жыр да жыр. Нёджжöвтас медодзза жырас, аддзö: пызан сайын пукалö öддьöн басöк паськöма нывка да мыйкö гижö. Иваноклöн полöмöн вöрзьыштас сьöлöмыс: «Не Лизаветаыс я?»
Нывка бергöтчас чужöмнас Иваноклань — мöдiк, тöдтöм нывка, Лизаветася унаöн басöкжык.
И юалö нывкаыс:
— Кин тэнö татчö лэдзис? Этчö и пырны оз позь, и петны эстiсь некыдз оз позь. Ме куим год ни этадз пукала и некыдз пышшыны ог вермы. Тэ вай öнi жö бöр пет. Кыдзи он пет, ойшöрнас ловъя он ло.
Иванок шуö:
— Меным бöр бертны оз туй. Ме аслым шуд кошша. Аддза кö — ловъя лоа, ог кö аддзы — и оланö абу жаль.
Жалейтас, нывкаыс Иваноксö да велöтас, кыдз ловйöн кольччыны:
— Эстöн олö лёк великан. Сiя морттэсö джагйö. Керкуас даскуим жыр. Кытшöмын сiя узьö — некин оз тöд. Кужан кö сы дынö пырны гусьöн да босьтны сы бокись тывкöрт, сэк ловйöн кольччан. Но тывкöртысся нем бердö и чуньöн эз павк. Öнi тэрмась, ойшöрнас сiя саймас.
Иванок петас жырсис мöдiк жырö. Сiя жырыс ыджыт и ыджыт да гöгрöса, а стенаас дас куим ыбöс, и быд ыбöс юр вылын масiсь сотчö. И омöн лöнься-лöнь.
Сулалö Иванок, оз и чушыкты.
Кыдз жö тöдны, кöдаын узьö лёк великаныс?
Вот казялас Иванок, што öтiк масiсьлöн биокыс дзик вöрöтчö. Видзöтас буржыка — сiдз и эм! «Не сэтöн я великаныс?»
Пöрччасяс Иванок, кыссьö стена пöлöт — чуш-паш оз кыв. Локтас сiя ыбöс дынöдз, кöда вевдöрын биокыс йывнас орсö, нырас вачкас нёжтöм дук. Вежöртана: сэтöн узьö!
Казялас Иванок, што ыбöсыс небурика осьта, а пытшкас лöз биок сотчö. Джоджас колода моз великан куйлö — коккес порогувтас, юрыс комас. Жыр шöрас, спина бердас, пызан сулалö, а пызан вылас тывкöрт свиттялö.
Думайтны сэсся нем — Иванок шыр моз пырыштас да кватитас тывкöртсö. Лёк великан зэгнитчас — быдöс керкусö вöрзьöтас, и лоас куимись учöтжык. И чеччас бы, чеччас, но оз вермы и висьталас:
— Но, Иванок, кужин кö гусявны вынöс, дак эн ни маит ачымöс — орöт юрöс. То мечыс — пызан увтас куйлö.
Иванок нюжöтас ни кисö, медбы мечсö кутны, да тöдвылас нывкалöн кыввес локтасö: «Нем бердö и чуньöн эн павк». Сэк Иванок вачкас аслас мечöн, и лёк великан местын лоас из чукöр.
Кöмасяс Иванок да петас эта керкуись, ачыс думайтö: «А кытшöм жö вын эта тывкöртлöн? Не я сэтöн менам чассё-шудö?»
Лэбтас кок увтсис из торок, чакнитас сы кузя тывкöртнас — кысянькö кык беспиян чеччöвтасö сы дынö:
— Мый тэныт колö? Öшас Иванок, нем оз кор:
— А мый меным колас?
Чеччöвтасö беспияннэс и öшасö син одзсис. Сэк вöлись вежöртас Иванок, што не сiдз керис. И эшö вежöртас: эна беспияннэзлöн эм ыджыт вын, ежели нiя сiдз юасьöны. «Озö я вермö нiя Лизаветасö ме дынö вайöтны? Ноко кора...»
Чакнитас Иванок тывкöртнас, а беспияннэс сэтöн и эмöсь:
— Мый тэныт колö?
— Мöдiк сарствоын олö Лизавета Саревна. Аддзö сiйö да вайöтö татчö!
Беспияннэс чеччöвтасö да öшасö син одзись.
Чулалас мыйкö дырна, и Иванок одзын сувтас кровать, а кроватьын нюжласьö Лизавета. Казялас сiя Иваноксö да бытьтö радуйтчö жö:
— Этö тэ, Иванок? А ме тэтöг сiдз гажтöмтчи, сiдз гажтöмтчи! Быдлаись ни тэнö кошши, а тэ то кытöн вöлöмыт. Лок жö дворечас мунам, сэтчин свадьба кежö быдöс ни лöсьöтöм, токо тэнö и виччисям.
Веритас Иванок саревналö да чакнитас тывкöртнас — и локтасö беспияннэз, юаласö:
— Мый тэныт колö?
— Нöбöтö миянöс мöдiк государствоись сар дворечö!
Оз ештö нiя и кыв горöтчыны, а лоасö дворечын. Лизавета шуас:
— Но, Иванок, паськöмтö лок веж да свадьба вылö мунам.
Иванок пондас пасьтасьны мöдiк паськöмö, а сэтчö сарлöн слугаэс локтасö, босьтасö Иваноклiсь тывкöртсö да сетасö Лизаветалö. Сiя чакнитас тывкöртнас из бердö, и сы одзö сувтасö кык беспиян:
— Мый тэныт колö?
— Нöбöтö Иваноксö ыджыт ты шöрö да чапкö ёся из вылö!
Оз на ешты Иванок пöв коксö пöрччавны, кыдз лоас ты шöрын, ёся из вылын, öдва öшшö из вылас, ачыс Лизаветасö ёрдö да асьсö видö: «Кин токо эттшöм вельмöм мортсö чужтöма — ылöтчытöг час оз вермы овны! А меным, осьтаöмлö, сiдз и колö!.. Тыдалö, эстöн и кувны ковсяс».
Думайтö сiдз Иванок, а кинкö шуö:
— Кöда ме бöрсянь мунас, сiя аслыс шуд аддзас.
Аддзö Иванок: старик ваöт броддьö, а ваыс сылö токо пидзöсви. Иванок пöрччасяс, пуджас вешъян коккесö — да старикыс сьöрö. И петасö нiя кöсiнас да мунöны сьöрсьöн-бöрсьöн. Мунасö, мунасö, да Иванок юалас:
— Тэнат кытöн шудыт, старик?
— Менам — ог тöд кытöн, а тэнат кытöнкö эстöн. Кошшы буржыка.
Иванок кольччас старикыс сьöрись, пуксяс шоччисьны. А кынöмыс нач пустöй, öтiк кишкаын нем абу. Мый жö бы сёйыштны?
Казялас боксис öмидз, пондас сёйны сiйö. Сёяс кырым мымда — юр вылас öмидз куст быдмас. Пукалö да видö стариксö, кöда этчö вайöтiс, и оз тöд, кöдöрö керсьыны. А пу вылын катша китшкö-сералö, сы вылын изгаляйтчö.
— Китшсян тэ, а он тöд, кытшöм бедаö мортыс сюрис. Вот кöбы велöтiн, кыдз бедасис мездiсьны!
Катша чеччöвтас öмидз куст вылö, пондас ягöдсö кокавны. Кокалöв-керас — юрвоманас улок петас. Катша сэтöр вылö чеччöвтас да сэтöрсö кокалöв-керас, и юрвоманас улокыс öшас. Иванок катшаыс моз керас — сэтöр сёйöв-керас — и öмидз кустыс юр вывсис öшас.
«То тай мый сэтöн! — дивуйтчö зонка. — А ноко ме öт ягöдсö и мöдсö öкта, поди ковсяс кытöнкö».
Думайтас сiдз, видзöтö: бокас кык корзина — öтыс öмидзöн, мöдыс — сэтöрöн. Иванок босьтас корзинаэсö да петас вöрсис. Пантасясö морттэз, юалас нылiсь, кыдз сар двореч дынö сюрны. Сылö висьталасö, и зонка иньдöтчас Лизаветаöс кошшыны, медбы вештiсьны сыкöт сы бöбöтчöм понда.
Мунас Иванок лун, мунас кыкö, куимöт лунас локтас сiя карö, кытöн Лизавета олö, да кежас базарö. Осьтас öмидз корзинасö, вöзйö товарсö. Сылiсь юалöны:
— Донöн я öмидзтö вузалан?
— Тусёксö рубöн, — шуö Иванок. Ягöдсö некин оз босьт — öддьöнöв дона.
Вот мунö Лизавета аслас слугаэзкöт. Казялас öмидзсö, юалö (а Иваноксö оз тöд):
— Донöн я вузалан?
— Корзинасö руб вылö сета.
Рубыс сарреслö разь сьöм? Лизавета быдсöн корзинасö босьтас. Гортас öмидзсö ачыс сёяс да и ай-мамсö вердас. И быдöнныслöн юр выланыс öмидз кусттэз быдмасö.
То тай бедаыс!
Корасö тöдiссезöс — некин оз тöд, кыдз öмидз кусттэзiсь мездiсьны. И быдлаö мунö юöр: «Кин вермас сарлiсь семъясö веськöтны лёк висянiсь, сылö сетасö ыджыт козин».
Иванок олöв-керас да и казьмöтчас дворечас:
— Ме кужа веськöтны.
Сiйö нуöтасö сар дынö, сар кеймисьö:
— Мымда босьтан, сымда и сета, токо ась оз быдмы юр вылам öмидз кустыс. И министрöн кера...
— Мездöта тэнö эта кустiсь. Ась ваясö татчö öр, кöдаись порссез сёйöны.
Ваясö порсь öр. Сэтчö Иванок чапкас мымдакö сэтöр ягöдсö, сорлалас öрсис лякнас, пондас юасьны:
— Висьтав, сар, мый умöльсö керин отир понда. Токо нем эн суськы.
— Ме нем умöльсö эг кер.
— Пондан бöбöтчыны — сюра и кольччан.
Сар повзяс да висьтасяс, што отирсö пыр сир-ньылöмын да нуждаын видзис.
— Ен одзын сет кыв, што сэсся отирсö он понды маитны.
Сар каитчас ен одзын да висьталас, што сэсся оз понды маитны некинöс.
— Öнi сёй порсь öрсис — и веськалан.
Сар горзö да сёйö. Токо сёяс — юрыс одззакодь лоас. Иванок вердас порсь лякнас саричасö — сiя тожö веськалас.
Вöлись саревна бердö кутчас:
— Медодз быдöс висьтав аслат олан йылiсь: кинлö мый бурсö керин, эн я кинöс öбидит?
Лизавета висьтасяс, но сы йылiсь, кыдз Иваноксö бöбöтлiс, чöлас.
— Ме тэнö ог веськöт, — шуас Иванок. — Тэ уна и суськин.
— Нем эг суськы, буди мыйкö вунöтi.
— Уна сьöма жöникöс кошшин?
— Кошши.
— Дак висьтав, мый сылiсь мырддин да кыдз сiйö вашöтiн... Гумажник эн я босьт?
— Босьтi.
— А трубка? А шапка? А тывкöрт?
— Босьтi.
— Дак öнi жö вай меным.
Лизавета сэтчö вежöртас, кин сы одзын, да эшö мöдас ылöтчыны, но нем сылöн оз пет: Иванок вöлi бура ни велöтöм.
Саревна быдöс бергöтас Иваноклö, мый сылiсь гусявлiс да мырддьылiс, но Иванок висьталас сылö сiдз:
— Тэ кытчöдз öмидз кустнас чатрась, а сэсся видзöтам.
Лизавета — горзыны, а Иванок чакнитас тывкöртнас, сы одзö сувтасö кык беспиян, синнэзас видзöтöны:
— Мый тэныт колö?
— Нöбöтö менö ыджыт керкуö, кытöн олiс лёк великан.
Беспияннэс чеччöвтасö да оз лоö, а Иванок токо ештас öрсö босьтны, и сэк жö лоас ыджыт керку одзын. Чапкас сэтчö öрсö, пырас медодзза жырас, панталас нывкасö да и висьталас сылö:
— Ме локтi тэнö корасьны. Петан я ме сайö?
— Пета, Иванушко, тэ сайö, ежели нуöтан менö айö дын, — шуас нывка да висьталас, кыдз сэтчин шедны.
А Иваноклö дыр я сiйö керны? Кыскас писис тывкöртсö, кок увтсис из торок аддзас, чак-чак керас тывкöртнас — и одзас кык беспиян сувтасö, дзик тувдасö:
— Мый тэныт колö?
— Нöбöтö миянöс мöдiк сарствоö — бытшöм государствоö!
Беспияннэс чеччöвтасö да кытчö и öшасö, а Иванок да нывка басöк садын лоасö. Одзаныс сар да сарича сулалöны и ны вылö видзöтöны. Видзöтасö, видзöтасö да и шуасö:
— Маръя, этö тэ? Нывка отвечайтö:
— Этö ме, ая-мама!
Сар да сарича уськöтчасö нывныс дынö, горзöны и сералöны, што нывныс ловъя бертiс. Эд куим год ни кыдз сiйö гусялöмась, и быдöнныс сiйö кулöмöн ни лыддьöмась.
Маръя сувтöтас ай-мамыс одзö Иванокöс да висьталас:
— Менö мездiс то эта зонкаыс. Ме кöсйи лоны сылö иньöн.
Сар да сарича согласитчасö, и ашынас жö керасö свадьба.
Гöтрасяс Иванок Маръя вылын, и сар сетас томмеслö джын сарствосö. Но эм кö джын сарство, дак мыйлö нылö тывкöртсö, шапка-невидимкасö, трубкасö да гумажниксö? Чапкасö нiйö горö — ась некинлö оз дöнзьы.
А сэтчö сибалас кад пантасьны Иваноклö воннэскöт. Висьталас сiя эта йылiсь Маръялö, доддялас медбур тройка да мунас янсöтчан туйвежсö кошшыны. А лöсялас Иваноклö какраз сэтi мунны, кытiсь ягöднас кык корзинасö аддзис. Усяс тöдвылас Лизавета, и сылö жаль лоас мыжйöм нывкасö. И öктас Иванок сэтöр да кежöтас Лизаветалö. Сёяс вельмöм саревна сэтöрсö — öмидз кустыс юр вывсис усяс.
Вот сарретлöн гажыс!
Саревнаöс веськöтöм понда сетöны джын сарствосö — лок пö, Иванок, да ов миянкöт. Но Иванок и кывзыны нiйö оз понды, сэк жö мунас туйвеж дорö, панталас воннэсö да юалас нылiсь:
— Но, аддзит шуднытö?
Нем оз висьталö воннэс — токо ыш да ыш ловзисясö. Иванок сэк висьталас:
— Ме аддзи. Локтö ме ордö — и тiянлö сетышта. Воннэс и мунасö Иваноккöт да сё пö сэтчин олöны.
