Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Каски-ХХ.doc
Скачиваний:
3
Добавлен:
01.05.2025
Размер:
3.09 Mб
Скачать

Тёпок да бабылiньöй

Оласö да вöласö, ог и тöд, кöр куласö, пöрись гозъя. Нылöн абу вöлöмась челядьныс. Кöркö пö, томувьяс, жöникыс ёна иньсö вартлывлöма, вот и абу вермöм ваясьны сiя. Стрась эд гажтöм лоöм пöриссезлö. Тöждiсьöны, гажтöмтчöны. Кувны ни лöсьöтчöмась. А öтпырись сувтас бабыс юрбитны (а нiя öддьöн юрбитлöмась), пернапассэсö тэчö, и гымгас кымöснас джодж кузяс, а енполка вылас кинкö пильс да пильс серöмтчас.

«Мый эттшöмыс?» ― думайтö баб. Повзяс, гедыс дынö котöртас да висьталас сылö. Гед оз верит, мунас да давай тожö юрбитны, öтпырись пернапасасяс — шы абу; мöдпырись пернапас пуктас — шы не тöв; куимöтпырись кыдз мышкыртчас — кинкö тай давай дзульзьыны-серавны. Да сэтшöм гажöна — ой, умора тай и токо! Чисто менам смекö петö. А эта дзульганокыс вöлöма масiсьлöн учöтик тёпок. Торс чеччöвтас старик одзö, шуас:

— Дыр ов, айиньöй! Ме тэнат зон Тёпок-масiсёк. Ме уджавны бы мöда.

Гедытлöн радыс! А старукаыт кыдз пуксьöм джоджас, сiдз и пукалö, паськöтöм öмсö да. Токо пиньыс öтiкыс дзуз öмас видзö!

Но и вот, куим лун чулалiс ни. Тёпокыт и вершок вылö абу быдмыштöм, сё тайнö сэтшöм жö, а гозъяыт томмöмась тай!

Öтпырись Тёпок локтöм айыс дынö да шуö:

— Тятю, а тятю, козаытлö тай нем абу сёйнытö петкöтöмат. Ме сы дынö петi, а сiя кыдз звир ме вылö уськöтчис. Ештi шельö пырны, а то талис бы менö сiя.

Айыс и горöтчис:

— Нем сетны. Туруныс бырис, а вöрас ветлыны ог вермы, пöрисьми ни эд, кагу.

Тёпок и мунöма вöрас. Мунö, тарöвтчö, кыдз тшакылёк, сё ылынжык и ылынжык горт дынсис. Локтiс йöр дынö, а йöр саяс туруныс сэтшöм тайнö сук и сук да вылынся-вылын. «Но, — думайтö Тёпок, — часöт ме ытшка турунсö этö. Быдса год кежö тырмас козаокыслö». Пырис йöр пытшкас, а туруныс эд сэтшöм бур тыдалö. Пуджис соссэсö, босьтiс литовкасö да шваркйыштiс турун кузяс. Мый тайнö и лоис: бичиррез чеччалiсö литовкасис. Повзьыштiс Тёпок. Токо эшö мöдiс öтпыр öвтыштны — кылö: кинкö норöн и норöн тай горзö. Видзöтiс гöгöрас Тёпок — некин абу. Горöтчис сэтчö:

— Кин горзö?

Шы не тöв. Сыбöрын кыдз дзар керис одзас — горадзуль вылын пукалö учöтик-учöтик бабылок. И горзö. Дугдiс ытшкисьны Тёпок, локтiс матöжык. А бабылокыс оз лэбзьы. Босьтiс сiйö киас Тёпок, видзöтö — бабылокыс стрась тайнö басöк. Сэтшöм бытшöм, нельки висьтасьöмöн не висьтасьны и гижöмöн не гижны. Тёпок и юалö:

— Мыля горзан, бабылiньöй? Кин тэнö öбидитiс? Бабылокыс и висьтасис сылö сэтшöм история.

Вöлöмась пö нiя куим сой, куим нылiньöй мичаöсь. Локтöмась нiйö корасьны саревиччез. Медучöтыслö стрась абу гленитчöма жöникыс, сiя и öткажитчöм сы сайö петны. А жöникыс — туныс и вöлöма. Вот и лöгасьöма сiя саревнаыт вылö да колдуйтöма: куим год пö тэ лоан бабылöн и кулан мороззэз коста. Тёпоклö жаль лоас этö бабылоктö: сэтшöм тай норöн горзö сiя вöлi, чисто менам синваэзö петöны, кыдз думайтышта. А бабылоктö эд гортсис вашöтöмась, думайтöмась, што сiя быльнöй бабыв. Тёпок и шуö:

— Мый колö керны, мед тэ бöр мича нылöн лоин? Бабыв и висьтасьö:

— Ытшкан этö видзсö, быдöс турунсö водтöтан. Туруныс косьмас куим неделя бöртi, а куим горадзуль оз косьмö. Энö горадзуллесö колö аддзыны да нуöтны старукалö, кöда вон сiя вöрын олö. Сiя старукаыс ведьма. И эм сылöн сэтшöм зеллё, кöдö аслас синнэзся буржыка берегитö. Колö этö зеллёсö гусявны. Эта понда куим горадзульсö колö ныр увтас ведьмаыслö узикас пуктыны, сэк сiя бура и бура онмöссяс. Тёпок сiдз и керас. Чулаласö куим неделя. Гожум кончайтчыны ни пондас, август, видно, локтас. Тёпок ытшкас быдöс видзсö, аддзас куим горадзульсö и иньдöтчас ведьмаыт дынö. Бабылокыс сылö накажитас, мед Тёпок нем старукаыслiсь эз вöрöт, а то быдöс умöль лоас. Но, а локтас Тёпок ведьмаыт дынö и оз тöд, кыдз пырны керкуас. А керкуыс кыдз не керку, лешак тöдö, мый сiя и мыля бергалö. Жугдö юрсö Тёпок, оз тöд, мый керны, öтiк горадзульыс трин керас — керкуокыс торс токо сувтас. Мöдiк горадзульыс — трин да трин — ыбöс оссяс. Пырас Тёпок керкуас — некин абу, токо тöвчик гöняйтö. Тёпоклöн юрси сувтас чисто. А тöвчикыс — этö старукаыс и вöлöма — повзьöтлö Тёпоксö, да сiя абу полiсь. А сэсся мыйкö гор вывсянь бряк локтыштöм джодж кузя — этö старукаыт бöр пöртчöм мортас. Сэтшöм страшнöй пö! Сёрнитыштöм старукаыс Тёпокыскöт да тшöктöм сiйö уджалыштны ― мöссэз высьтыны.

Петас Тёпок, а мöс стадоыт — квать мöс токо. Нiя давай тай норасьны Тёпокыслö, што старука нiйö вийны мöдö да ны жылаэзiсь колдуйтчан гез кыйны мöдö. А йöвсис пö сiя зеллёсö и керö. Тёпок высьтас мöссэсö, дозирайтас, вердас да йöвсö ведьмаытлö пыртас (ведьмасö Лёкиöн шуöмась). Старукаыт гор одзын бергалö. Тёпок пыртас йöвсö да и шуö: — Öши, бабу, отсав жö ашын туй вылö петны, а талун узьтöт.

Но, Лёкиыт и соглассё сетас.

Ойыс локтас, Лёкиыт водас узьны. А Тёпок оз узь. Гусьöник локтас старукаыс дынö да пуктас горадзуллесö юр дынас. Старукаыт коркйö токо узьö. Тёпок квать зеллёсö да ыбöсö! Котöртас, котöртас — мыдзас. Пуксяс кöз увтö шоччисьны да и ланьтас. А сы коста старукаыт саймас. Тёпокыт куим лун узьöма вöрас, абу и саймöма. Старукаыт давай сы сьöрын тöвчикöн вöтчыны. А мöссэс пышшöмась Лёкиыс дынiсь и неылын вöрас вöлöмась. Кылöны — му зэгалö, да и дуксö кылöмась, мыйкö умöль пö, тыдалö, шогмис. Пондöмась гöнитны-котöртны. Видзöтöны — Тёпокыс узьö, и давай боксыны. Саймöма Тёпок, пуксьöма öтiк мöс вылö и давай пышшыны. А старукаыт вöтö ни сiйö. Тöвчикнас садьыс бырöма лэбзьыны, дак давай ачыс котöртны.

Котöртас, котöртас, оз вöт и оз тöд, мый керны. Зеллёсö вунöтöма юны, а зусö абу ештöм босьтны. А зуыс вына вöлöма. Ужö, мый керны? Бертöм бöр, а зеллёытлöн дукыс абу. Зусö кватитöма — и Тёпок сьöрö. А мöссэт мыдзöмась ни да куима сразу кулöмась. А Лёкиыс вöтiс ни. Öтiк мöс и шуö:

— Резышт öтiк воть зеллётö — саридз лоас.

Резыштiс — быль эд саридз лоис. Старукаыт оз повзьы: чеччöвтас öт берегсяняс мöдлапöлас, а зуыс тульс ваас усяс. Старукаыт и этадз, и сiдз котрасьö, а нем оз вермы керны и давай юны васö. А ваыс зусяняс отравитчас, кулан ваöн лоас. Старукаыт коккесö и нюжлалас.

А Тёпок зеллёнас куим мöссö киськалас, нiя и ловзясö. И бöра гортланьö мунöны. Локтöмась эд.

Бабылок гажтöмся-гажтöм пукалö, виччисьö ассис сьöлöмшöрсö: стрась эд любöй зонкаыт лоöма сылö, вот и тöждiсьö. Сэтчö Тёпокыс и локтас, да эшö квать мöсöс вайöтас.

Юас бабылок зеллёсö — шондi кодь тай басöк нылöн лоас! Тёпок юыштас — эшö басöкжык лоас, быдмас статя да вына — стрась бытшöм зон лоас. Куртасö турунсö, доддяласö мöссэсö и гортаныс мунасö, а пöрись гозъя куласö ни. Гажтöмтчасö томмес, да мый керны? Пондасö овны, гöтрасясö. Кагаэз шогмасö, топ кыдз горадзуллез жö: югытöсь, мичаöсь, ласковöйöсь да рамöсь, кыдз шондiоккез жö. Но а менö вежайöн пуктылiсö каша костас, да ме коддзи сэтчин тайнö... Нем сэсся ог тöд, кодувьям быдöс вунöтчи.

НЁЛЬ ВОН

Эта вöлöма важся-важ кадö. Пыд вöрын коми му вылын олiсö пöрись гозъя. Нылöн вöлiсö куим зон. Зоннэзныс вöралiсö да чериалiсö — этöн и олiсö.

Öтпыр мунiсö воннэз вöравны. Мунiсö-мунiсö и локтiсö кытшöмкö тöдтöм местаö. И пантасис нылö старик. Тошыс гöгöдззас, öмас кольччöма öтiк пинь.

— Мый тiйö кошшат менам вöрись? Кин тiянöс лэдзис татчö? Ноко мунö эстiсь чожжык добром! — лöгöн горöтiс сiя.

«Мый эта эттшöмыс? Кытшöмкö старикжуг и указывайтö миянлö», — думайтöны воннэз.

— Мун тэ ачыт эстiсь, кытчöдз мийö тэнчит коскаэтö эг чеглалö, — шуисö нiя стариклö.

«Мийö эд куимöн, а сiя öтнас, да и мийö томöсь, а сiя пöрись — сёроно мийö сiйö вермам», — бöра думайтiсö воннэз. Но эз тöдö воннэз, што нiя пантасисö пöрись лёк тункöт, кöда уна ни умöльсö керис отирлö. — Дак тiйö мöдат менчим коскаэз чеглавны? Одö, бöбöтчат. Час ме тiянлö мыччала, кыдз колö баитны пöрись морттэзкöт. Тiянöс пыр кежö ме пöрта пуэзö. — Сiя мыйкö шувлiс, öвтыштiс киэзнас, и воннэз сiя жö кадö öшисö. Ны местаын пондiсö сулавны куим томыник кöзок. А ачыс туныс пöртчис кöинö и котöртiс вöрас.

Этö быдöс аддзылiс рам тун. Кöр сiя казялiс, што туныс иньдöтчис вöрлань, решитiс мунны сы сьöрö. Тун тöдiс, што тун бöра керас мыйкö умöльö. Сiя пöртчис учöтик каёкö и пондiс лэбзьыны тун сьöрö. Сэк, кöр туныс пöртiс воннэсö кöзоккезö, каёк пукалiс пожум йыв вылын. А кöр тун пöртчис кöинö и иньдöтчис вöрö, каёк лэбзис улö. Сiя пуксис му вылö и пöртчис рам тунö. Сiя сiдз жö мыйкö шувлiс и öвтiс киэзнас. Но пöртны кöззэсö куим вонö бöр эз вермы, сiдз кыдз лёк тун вöлi пöрисьжык сысся и колдуйтiс öддьöн крепыта да дыр кежö. Но сёжö рам тун керис сiдз, што воннэз кольччисö кöззэзнас не пыр кежö, а сэтчöдз, кытчöдз нiйö оз лок мездыны нылöн вон. А медбы воннэзлö эз вöв гажтöм, сiя керис сiдз, медбы воннэз вермисö баитны öтамöдкöт.

Быдöс этö керис, бöра пöртчис каёкö да лэбзис пöрись гозъя дынö. А эта коста стариккез виччисисö, виччисисö зоннэзнысö, да сiдз и эз вермö виччисьны. Нач пöрисьмисö, кувны лöсьöтчисö. Вот öтпыр локтiс ны ордö кытшöмкö морт и вайис нылö бекöртыр ягöд. Сiя шуис:

— Ме локтi воннэзныт дынсянь, ме тöда, кытöн нiя. Нiя олöны бура, но токо тiян дынö локны оз вермö. Вот нiя ыстiсö тiянлö этö чудеснöй ягöдсö гöснеч вылö. Сетiс ягöдсö пöриссезлö. Сёйисö этö ягöдсö стариккез и лоисö бöра томöсь. Эта ягöдыс вöлöм не простöй, а томмöтан ягöд. Пондiсö овны бöра бура. Год бöртi иньыс чужтiс зонöс, нимсö сылö сетiсö Иван. Иван быдмис не воэзöн, а чассэзöн. Пöрись гозъя любуйтчыны эз вермö асланыс зон вылö. Сiйö быдтiкö да сы вылö любуйтчикö нiя кыдз бытьтö вунöтiсö ыджытжык зоннэз йылiсь. Но вот öтпыр локтiс Иван вöралансянь гортас и пондiс юавны ай-мамыслiсь:

— Неужели менам сэсся öтiк вон эз вöв? Вот бы вöлiсö менам воннэз, мийö ветлiм бы öтлаын вöравны, Мамыслö некытчö вöлi воштiсьны, и сiя быдöс висьтасис. Сэк жö Иван пондiс лöсьöтчыны туйö. Кыдз ай-мамыс эз лэдзö мунны, тэ пö юртö öштан, но Иван мунiс. Мунiс, мунiс и локтiс кытшöмкö керкуок дынö. Пырис керкуок пытшкас, видзöтö — пукалö пöрись слепöй старушка пызан сайын и мыйкö сёйö. Иван гусьöник локтiс пызан дынö, пуксис, кыскис пань и пондiс öтлаын сёйны. Старушка сёйис жагöник: Иван сизимись паньыштас, а сiя — öтпырись.

— Мыйкö öддьöн ни чожа сёянö сёйсис. Или кинкö ме дынын эм? Ежели зонiньöй — ло меным нучокöн, ежели нылiньöй — нучаткаöн, — шуис старука.

— Этö ме, баб, тэнат нучокыт, — шуö Иван. Иван быдöс и висьтасис. А старушка тöдiс ни эта йылiсь воныссянь, рам тунсянь. Ыстiс сiя сы дынö Ивансö. А туйсö мыччавны сетiс каёкöс.

Дыр мунiс Иван туй кузя каёк сьöрын. Медбöрын локтiс басöк керку дынö. Керку гöгöр — пуэз, ны вылын быдкодь кайез ассиныс писняэз сьылöны. Радöн панталiс Иванöс рам тун, висьтасис сылö, кыдз вердiс ай-мамсö вына ягöдöн, мед шогмис нылöн зон, кöда бы вермис аддзыны пöрисьжык воннэсö. И велöтiс, мый эта понда колö керны.

А лöг тун тöдiс ни, што Иван мунiс мездыны воннэсö и, мед падтыны сiйö, садитiс воннэс-кöззэс гöгöр мöдiк пуэз. А рам тун тожö эз сунась: пöртiс кöзö асьсö тунсö, да дзир куим лун кежö. — Тэныт колö, — баитiс тун Иванлö, — аддзыны мöдiк кöззэз коласiсь кöз-тунöс, сылöн боккес вевттисьöмась нитшöн. Ежели сорасян — ачыт лоан кöзöн, а аддзан — керав этö пусö, да сiдз, медбы куимись черöн сöтöм бöрын пуыс пöрис. Ме ог вермы тэныт отсавны. Этö тэныт колö керны öтнатлö. Да тэрмась! Кольччö дзир öтiк лун. И мунiс Иван, и бöра каёкыс туйсö мыччалiс, и вайöтiс сiйö тшöк пемыт вöрö, кытöн сулалiсö уна öткодь кöззэз. Ветлöтiс, ветлöтiс ны коласын Иван, кошшис кöз-тунöс, но некыдз эз вермы аддзыны сiйö. Öшöтiс юрсö, тöждiсьны пондiс. Друг аддзö: каёк пуксис öтiк кöз вылö, чеччалö сы вылын да сьылö:

— Эта, эта, эта!

Локтiс Иван матöжык, а кöзлöн боккес и быль вевттисьöмöсь нитшöн, сiдзкö, эта сiя и эм. Иван чожажык кыскис чер. Сöтiс öтпыр — пуыс пондiс дзуртны, мöдöтпыр сöтiс — пуыс пöлiньтчис; сöтiс куимöтпырись — пуыс усис. И сэк жö куим том кöз чапкисö вывсиныс уввез, пондiсö чинны и пöртчисö куим вонö. Нёльнан воныс чожажык мунiсö гортаныс, басöк нывкаэз вылын гöтрасисö и пондiсö овны бура, натьтö, и öнöдз олöны.