Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Каски-ХХ.doc
Скачиваний:
3
Добавлен:
01.05.2025
Размер:
3.09 Mб
Скачать

Илля муромеч да шатёр-богатыр

Илля Муромеч мунöма ассис вын пешлыны. Локтöм сiя поп дынö, а поп шуö:

— Нёльдас öвин гöгöр эм сю вартны. Кутчан?

— А мыйöн вештiсян?

— Мымда верман, сымда и нуан сюсö — вот и вештiся.

Сiдз и керас богатыр: кыдз вартас, босьтас коленкор да вурас кузьö и кузьö мешöк, гуна сувдас, тыр куралас сэтчö сюсö, лэбтыштас пельпон вылас — и гортас. Поплö сюыс етша и кольччас.

Поп токо синваэсö чышкыштас, да нем он кер.

Ваяс богатыр горт дынас мешöксö, а кыдз керкуас пыртны, оз тöд: мешöкыс ыбöсас оз тöр. Каяс крыша вылö, разяс сiйö да потолокöттяс и кисьтас сюсö керкуас.

— Вот тэныт, мама, нянь, а ме муна вын пешлыны. Мунас, мунас, локтас саридз дорöдз. Аддзö: вуграсьö кинкö, тожö богатыр. Юалö сылiсь:

— Эм ли, дона морт, выныт? Мöдыс отвечайтö:

— Абу, абу.

Мунас Илля Муромеч сы дынiсь:

— Нем и кутчыны, сiя меным и вонö оз лöсяв.

Аддзö: мельнича сулалö, сэтöн мельник — тожö богатыр. Кутчасö вын пешлыны. Мельнича гиль-голь киссяс — павкасö вермасикас сыö.

Мельник шуö:

— Вай шоччисям да эшö вермасьыштам. Ю вина тэ эстiсь, а ме эстiсь.

Шоччисьöны. Пондас юны богатыр сiя бочкаись, кытiсь тшöктас мельник. Невна пешлыштас, аддзö: выныс чинö (сылöн вöлöм вын чинтан да вын содтан вина). Эз сiйö понды юны, вежис бочкаэсö местаэзнас.

— Вай, пермяк, юыштам, — корö Мельничнöй богатыр.

Юасö, бöра вын пешлöны. Кыкнанныслöн вынныс уна, а Илля Муромечыс сё жö вынажык.

— Ладно, ме лоа тэнат томжык вонöн, — сетчас Мельничнöй богатыр.

Мельничасö тэчасö и мунасö одзлань. Локтасö паськыт ыб вылö чочком шатёр дынö. Бöра сэтöн богатыр — Шатёр-богатыр.

— А-а, вот эта меным и колiс, вын дак вын, натьтö, сылöн, — шуö Илля.

Узьö богатыр, оз и вишнит. Öт бокас сё пуд сьöкыта палича, мöдас — кыксё пуд сьöкыта меч.

— Кутчисьлам, — шуöны мельник да Илля Муромеч, öтiк мортыслö огö сетчö, а перво шоччисьны колö. Водасö кык богатыр узьны, крепыта онмöссясö. А сы коста тыр войско локтас, сьöд вöр кыдз.

Шатёр-богатыр чеччас и гладь войскосö вияс.

Саймасö мöддэт, дивуйтчöны, сыкöт кутчисьöм йылiсь оз и лысьтö думайтны, а токо шуöны: мыля миянöс пö эн саймöт? Мöдыт и нырпыснас оз вишнит, сапнитчас-водас му вылö, вын öктö.

Ойнас кысянь и локтас куим юра чудовишшо — эта ачыс Кöвшаыс. Шатёр-богатырлö бокас кыдз чушкыштас мыйöнкö, чепöссяс да онзiльувьяс öтпырись öвтыштöмöн öтiк юрсö чудовишшолiсь орöтас. Веськöтчыштас да кыдз öвтыштас — мöд юрыс абу, и куимöтыс, кыдз мячок, таралас. Телоыс му пытшкö пырас.

Бöр локтас Шатёр-богатыр и шуö:

— Мунiс эд, совсем пышшис, му пытшкас пырис, а сэтчин нывка сылö вын öктö.

— Мыля эн саймöт, öтнат мунiн? — юалöны локтiссез.

— Эг тай, аслам вын вылö надейтчи. Öтнас бы вöлi эта Кöвшаыс, дак мый не вермыны, а вот отсалiссез сылöн уна эмöсь — эта умöль.

Илля Муромеч шуö:

— Ме муна страшшайта этö Кöвшасö да и сылiсь отсалiссесö. Мед тöдöны, кинкöт кутчисьны. Босьтас Илля Муромеч вöв да и мунас. Мунас, мунас, аддзö: нывка западня дын пукалö.

— Тэ Кöвшалö отсалан? — юалö Илля Муромеч.

— Кöвшалö. А тэныт мый? — отвечайтö нывка. А ачыс западня пытшкас кушак чапкыштас, и сэтчинiсь савдат пишальöн чеччöвтас. Илля Муромеч нывкасö вияс, ачыс кушаксö нывкаыс туйö пондас чапкавны да савдаттэсö кыскавны. Павка вылö öт помсяняс да мöдсяняс кышавлас савдаттэсö и мунö одзлань.

Дыркодь ни мунас, аддзö: кузнеч вöввез дорö.

— Тэ кинлiсь вöввесö доран?

— Кöвшалiсь. А тэныт мый?

— Ак, тэ Кöвшалö!? — лöгасяс Илля Муромеч и вияс сiйö. Кузнеч Кöвшалöн тожö оз ло. Одзлань мунас, локтас керкуö. Сэтöн нывка Кöвшалö павжун пуö. Мöдыт лöгасяс: вия, шуö, ме тiянöс, Кöвша павжуннэзöс!

— Эн вий менö, а то ачыт татчö ендан, — кеймисьö нывка. — На вот тэныт чочком чышъян, сiя не простöй, отсалас тэныт кöр ковсяс.

Илля Муромеч öддьöн бур сьöлöма вöлöм. Сiя эз вий нывкасö. Нiя öтлаын петiсö керкусис и мунiсö одзлань.

А Шатёр-богатыр эта коста чочком шатёр дын Илля понда тöждiсьö: вöв абу, отсалiсь абу, вияс, шуö, Кöвшаыс.

А нывка шуö Илля Муромечыслö:

— Менам вын оз тырмы Кöвшасö вермыны, а öддьöн ни сы вылö лöг петö, уна ни кешитчис ме вылын. А вот сойö дынö бы кыдзкö ветлыны, сiя, натьтö, сё ни вермас Кöвшакöт вештiсьны, сiя месся би, сё ни сылöн петас мыйкö, а олö сiя Ыджыт Синкыма сар дынын.

— Ладно, — шуö Илля Муромеч, — мунам сойтö судзöтам, а Кöвшалiсь ме öнi ог пов, сы понда öнi некинлö вынсö керны.

Мунасö нывкакöт Шатёр-богатыр дынö. Илля Муромеч тшöктö сiйö:

— Вай тэ гöтрась нывкаыс вылын, öддьöн ни басöк сiя.

Гöтралас Шатёр-богатырсö, а ачыс мунас Ыджыт Синкыма сар дынiсь би кодь нывсö судзöтны. Мунас, мунас, кулöм баля казялас.

Друг кысянь и кöиннэз пантасясö: тшыгöсь, пиннезнаныс гырчигтöны. Мыйöн жö нылö отсавны? Кулöм балясö кутас, трекнитас, а сыись — кыным вурун тылöп, сыным и баля лоасö. Вот нiйöн и пöтасö кöиннэз, аттьö висьталасö.

Мунö Илля Муромеч одзлань, паныт дудiэз, öддьöн ни бы юöны, а ва гöпок токо учöтик да нятьöсь. Илля Муромеч гöпокас бедьнас вачкас, и лоас быдса ты. Дудiэс уськöтчасö сэтчö, юасö да ыджыт аттьö богатырыслö висьталасö.

Мунö одзлань и аддзö: мошшез öтiк дзоридз вылö пуксьöны, чупкöны бы масö, а сэсся дзоридззес абуöсь. Öвтыштас бедьнас Илля Муромеч — дзоридззес быдса видз лоасö. Мошшез чупкасö масö, аттьö шуасö.

Дыр я, недыр я Илля Муромеч мунас — локтас Баба-Яга дынö. Баба-Ягалöн вöввез тыр, некин оз вермы пастучитны нiйö.

— А, шедiн! — шуö Баба-Яга. — Ужо, лок татчö. Пондан вöввез пастучитны. Верман — öтiк вöв сета, он — юртö керала.

— А мый, пастучита, кутчися, — шуö богатыр. Кутчисяс. Пуксьöтас Баба-Яга пажнайтны Илля Муромечсö, а ачыс карта вылö петас, кöрталас ки долонь бердас плетьсö да вартлас да вартлас вöввесö, а сэсся прикажитас:

— Пöртчö кöиннэзö да пышшö вöррезö.

Мунас Илля Муромеч караулитны. Джын лунöдз оз ланьт, а сэсся оз и казяв — онмöссяс. Рытъявнас саймас — некин абу. Мый керны? «Вот бы кöиннэз локтiсö!» — думайтыштас богатыр. Кысянь и кöиннэз локтасö, юалöны:

— Отсавны колö? Этö ми вермам.

Унньöвтасö кöиннэс и пöртчасö вöввезö. Пастукыс вайöтас нiйö Баба-Яга ордö.

— Вот эта пастук! — шуö Баба-Яга.

— Этö вöввет тэнат бурöсь, некытчö оз мунö,— висьталас Илля Муромеч, — а ме пастук кыдз пастук. Ашынас Баба-Яга вердас-юкталас пастуксö, а ачыс — карта вылö да плетьнас бöра и велöтö вöввесö:

— Пöртчö дудiэзö да лэбзьö, а то видзöтлö менам! Пастуклö Баба-Яга сетас сьöрас черинянь да вина.

Мунас Илля Муромеч, павжунöдз караулитчö, кыдз нем абу и вöлöма. Павжнайтас да водас шоччисьны.

Оз и казяв — онмöссяс. Рытъявнас саймас — вöввез абу. Мый керны? А дудiэс кысянь и пырк токо лэбзясö, пуксясö и вöввезö пöртчасö. Вайöтас вöввесö пастук чесьпочесси.

— Но и пастук! — ошкö сiйö Баба-Яга, а аслас вир оз тырмы, лöгувьяс оз тöд, кытчö воштiсьны. Ашынас Баба-Яга чöскыта-чöскыта вердас пастуксö, сьöрас мыйсö токо оз сет павжун вылас, и табак сетас да онмöсьтан воттезöн киськалас. А карта вылас вöввесö велöтö:

— Тi мошшезö пöртчö да пышшö, одö кö кывзö, дак шедлат меным.

Мунас пастук аслас вöввезöн, вердö нiйö, караулитö. Павжун кад локтас, сiя сёяс, юас, куритыштас и кар токо онмöссяс. Саймас, видзöтö: шондi лэдзчöма ни, а вöввез абу.

«Ок, кöбы этчö мошшез», — думайтыштiс Илля Муромеч.

А мошшес сэтöн и эмöсь: дзингыштасö и вöввезö пöртчасö. Вашöтас вöввесö пастук чесьпочесси Баба-Яга ордö.

— Вот эта пастук! — пиннесö гырчигтöмöн шуö Баба-Яга, ― сета тэныт вöв, бöрйы ачыт.

Ашынас петас Баба-Яга карта вылас: öтiк вöв вылiсь кучиксö кульыштас — мöдiклö пуктö. Быдöс сiдз керас, быдöс сорас. А вöлöма Баба-Ягаыслöн строшнича. Сiя и гусьöник висьталас Илля Муромечлö: босьт пö медрукйöсь вöвсö.

Петас пастук карта вылö Баба-Ягакöт: вöввес чисто бурся-бурöсь, угöлокас токо рукйöсь и рукйöсь вöвжуг сулалö, топ кыдз кувны ни лöсьöтчöм, сэтшöм умöль. Казялас сiйö Илля Муромеч и тöдвылас усяс строшничаыслöн наказыс.

— Эта вот, — шуö пастук, — меным колö. А Баба-Яга дивуйтчö:

— Мый тэ сiйö босьтан, рукйöсь бöрсö, эттшöм бур тэ менам пастук вöлiн, эз на сэтшöмыс вöвлы. Босьт буржыкö, видзöт, мымда бур вöввес.

— Ог, оз колö нiя меным, ме этö босьта, — баитö Илля Муромеч.

Сякö старайтчö Баба-Яга ылöтны богатырсö, а мöдыт некыдз оз сетчы. Вöлись öдва-öдва Баба-Яга сетас умöлик вöвсö, а ачыс думайтö: «Да мый эта эттшöмыс, кытшöм эта роботник меным шедiс? Да ась, ме сiйö велöта эшö!»

А богатыр пуксяс рукйöсь вöв вылö и мунö Ыджыт Синкыма сар дынö.

Мунiкас сой ордö, мам ордö таралас, вичку дынöт мунас — пернапассэз тэчас. Дыр я мунас — локтас сар дынöдз, кытсалö сарлiсь слугаэсö. Петасö слугаэс, сизим вожа вилаöн сарлiсь синкыммез лэбтасö: видзöт пö, кин локтiс, да тшöкты, мый колö керны. Нем туйö сарлöн слугаэс Илля Муромечлö: сеталас лёнаныс, иньдалас, дасöс пöрлалас да би кодь нывсö судзöтас. Мунö богатыр нывканас аслас вöв вылын, а Баба-Яга эта коста пиннесö кесло, лöсьöтчö вештiсьны вына да китрöй пастуккöт: шогдi кöдзас, вундас, вартас, виль нянь пöжалас, сёяс ачыс да и вöвсö вердас и давай вöтчыны пастук сьöрö. Сетас вöвлö наказ: вöт кыдз-некыдз, сёроно вöт!

А Баба-Ягалöн вöлыс зон сiя вöвлöн, кöда вылын богатырыс пукалö. Вöтöны ни богатырсö, вöтöны. Бергöтчас рукйöсь вöлокыс паныт аслас зонланьö и юалö:

— Неужели виян?

— Неволя тшöктö сiдз. Мый кöзяйка приказывайтö, сiдз и ковсяс керны, — паныт шуö мам вöвлö.

— А тэ вий кöзяйкатö, — велöтö вöв-мам, — Лэбтiсь пемыт вöрся вылынжыка и бергöтчы юр вевдöрöт.

Вöв-зон сiйö и керас. Кык кок йылö ордчас, пемыт вöрся вылöжык чеччöвтас да юр вевдöрöт бергöтчас. Быгыльтчас Баба-Ягаыс улö да и вийсяс. Оз вермы Илля Муромечсö Баба-Яга. Богатыр да би кодь нывка пуксясö и мунасö Шатёр-богатыр ордö паськыт ыб вылö. Сразу кык свадьба керасö, кык богатыр кык сойöс босьтасö. Дыр и дыр пируйтасö öтлаын.

ЗОН-БОГАТЫР

Вöлöмась стариклöн да старукалöн квать зон и öтiк ныв. Пашняыс нылöн ылын вöлöма, Асывнас одз чеччасö воннэз и мунöны пашня вылö уджавны, öтпыр асывнас чеччöмась и абу ештöмась сёйны. Шуöйы мамныслö, ась пö сойным миянлö сёйны ваяс.

Мийö пö горт дынсяняным пас колям — гöрыштам пашняöдззас.

А змейыс кылас нылiсь баснисö (Вот эд öнi таланьын абу змейес, а сэк вöлöмась, да сэтшöм страшнöйöсь!) и керас бороздасö аслас керку дынöдз. Сойныс мунас, мунас да и локтас змейыс дынöдз.

Локтасö рытнас воннэз и шуöны:

— Мыля нö эдö ыстö сойнымöс? А мамыс повзяс:

— Ыстiм эд мийö. Видно, змейыс дынас бöбöтiс. Решитасö воннэз мунны змей дынö, мырддьыны сылiсь сойнысö.

Мунасö, мунасö — пантасьö нылö порсь пастук.

— Кытчö тiйö мунат, зоннэз? — юалö.

— Мунамö сойнымöс змей дынiсь мездöтны.

— Вот кутö медыджыт порсьсö, начкылö и сёйö,— тшöктö пастук.

Кутасö воннэз порсьсö, начкыласö, но сёйны вермасö токо öтiк торöн. Пастук и шуö:

— Абу тiян вынныт. Весь мунат. Но воннэз оз кывзö пастуксö и мунасö одзлань.

Мунасö, мунасö — пантасьö нылö мöс пастук. Висьтасясö да юасясö, а пастук и шуö:

— Вот кутö порозсö, начкылö да сёйö. Начкыласö воннэз порозсö, сёясö неыджыт торöн и сэсся оз вермö. Пастук и шуö:

— Абу тiян вынныт. Весь мунат.

Но воннэз оз кывзö пастуксö и мунасö одзлань. Мунасö, мунасö — пантасьö нылö вöв пастук. Баитасö-керасö и пастук тшöктас кутны медбур жеребечсö. А воннэз оз вермö и матö локны.

— Весь тiйö мунат, бертiт бы лутшö бöр, — шуö пастук.

Но воннэз мунасö одзлань. Мунасö, мунасö — локтасö змей керку дынöдз.

А сэтöн сойныс ва пыртö.

— Мун, сойным, да юав змейыслiсь, мый бы сiя керис, если бы сылöн шуриннэз локтiсö, — тшöктöны воннэз сойныслö. Сойныс пырас, юалас. Змей и шуас:

— Ась локтöны, нiйö верда, юктала.

Сэк воннэс и пырасö. Змей пондас нiйö вердны, юктавны, ваяс берся сёян да бочка вина. Сёясö невна воннэз и сэсся оз вермö. А змейыс тутшкас-сёяс яй быдса баран туша да юас бочка вина и шуö:

— Абу, батя, тiян вынныт. Локтö петалам öтöрас. Петасö öтöрас, и змейыс тшöктас шедтыны дуб. Воннэз трек оз вермö керны. Змейыс нiйö быдöннысö ямаö сюяс. Пöрись гозъя тöждöны гортаныс, зоннэзнысö жалейтöны. Баитöны öтамöд коласын.

Абу колöма пö лэдзны нiйö.

Öтпыр старука лэдзчöм вала. Гумыштöм васö, и сылö ведраас сюрас анькытш тусь. Босьтас старука сiйö, кайöтас гортас, пöлатьö чапкас. Анькытш тусьыс пондас син одзын быдмыны-нюжавны. Быдмас, быдмас — лоас морт, быдса богатыр. Вот сiя и юалö старик-старукалiсь:

— Тiйö век сiдз öтнаныт и олiт?

Сэк пöрись гозъя висьтасясö быдöс асланыс челядь йылiсь.

Зон-богатыр тшöктас керны крепытжык меч. Айыс керöтас дас пуд сьöкытаö. Зоныс босьтас да и чегöтас сiйö. Сэк айыс керöтас кыкдас пуд сьöкытаö, а зоныс бöра жугдас сiйö. Вöлись старик керöтас сылö нёльдас пуд сьöкытаö. Эта мечöн мунас зонка-богатыр кошшыны сойсö да воннэсö. Мунас, мунас, панталас порсь пастукöс. Тшöктас пастук начкывны порсьсö да сёйны. Богатыр начкылас порсьсö да сёяс сiйö. Пастук и шуö:

— Вот тэ вына, верман мунны змейкöт вермасьны. Сiдз жö пантасьласö зон-богатырлö мöс пастук да вöв пастук. Сёяс богатыр мöсöс, кутас жеребечöс и сiйö сёяс. Ошкасö пастуккез зонка богатырöс. Зонка локтас змейыс керку дынö. Аддзас: нывка ва пыртö. Зонка дыровайтчас сыкöт и висьталас нывкалö, што сiя сылöн вон и локтiс мездыны сiйö змей дынiсь. Сойыс пырас керкуас и шуö змейлö:

— Мый бы тэ керин, если бы тэ дынö локтiс шурин? Змей ответитiс:

— Нем бы эг кер, удi-вердi бы.

Сiдз и висьталас нывкаыс воныслö. Пырас керкуö зонка-богатыр. Змей пуксьöтас сiйö пызан сайö, пондасö сёйны. Ачыс змейыс сёяс уна и уна, юас кык бочка вина, а зонкаыс сёяс и юас кыкись сысся унажык.

— Но, — шуö змей, — тэ вынажык месся. Бурасям али тышкасьны пондам?

— Ме локтi тышкасьны. Мун пет да öшын увтас кер эзысёвöй плошшадка.

Петас змей, кисьтас эзысьöн плошшадка. А эта коста зонка и шуö сойыслö:

— Кöр ме мыдза, тэ петкöт меным стокан вина, сэк менам вынö содас витiсь.

Петасö змей да богатыр тышкасьны. Змейыс вартас — зонка вонясянвиöдззас пырас муас.

Зонкаыс вартас — змейыс косвиöдззас пырас. Змей и шуö:

— Шоччисьыштам невна.

Эта коста богатырлö сойыс петкöтас вина стокан. Зонка юас, выныс витiсь содас. Бöра пондасö тышкасьны. Сöтас змей — зонка косви муас пырас. Сöтас зонкаыс — змейыс голяви муас пырас. Пессясö-пессясö, мыдзасö. Змей бöра корö:

— Шоччисьыштам невна.

Пондасö шоччисьны. Богатырлö сойыс бöра вина удас. Вились кутчасö тышкасьны. Сöтас змей — богатыр моросви муас мöртчас. Сöтас зон-богатыр — змейыс юрнас быдсöн му пытшкас пырас.

Сэтöн и пом сылöн лоас. Зон-богатыр сойыскöт аддзасö воннэзнысö, лэдзасö нiйö ямасис, и быдöнныс мунасö гортаныс. Бура пö пондöмась овны.