Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Каски-ХХ.doc
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.05.2025
Размер:
3.09 Mб
Скачать

Сар адмон, сылöн зон да оров зарниборд

Вöлi я, эз я сiдз-ту, а сар Адмон олöм-вöлöм да государствоöн веськöтлöм. Вöлöм сылöн и сарича да зон Иван, а суседыслöн, купечлöн, — зон Лёня.

Мунö öтпыр сар Адмон гöститны купеч ордö. Казялас туй весьтiсь оровöс да не кытшöмöкö, а зарни бордаö. Лыяс Адмон — веськыт бордас инмас. Усяс кайыс, сар босьтас сiйö да гортас нуöтас, жын-жын торъя жырö игналас, нырас и öмас Иванлö тшупас:

— Бура видзöт сы сьöрын, эн лэдз öтöрас. Ачыс гöститны мунас.

Лёня да Иван дзульöн кутчасö орсны да и öштасö кытчöкö дзульнысö. Омöн соровтасö-кошшасö — некысь оз аддзö. А оров горöтлö öшынö:

— Лэдзö менö татiсь, ме аддза дзульсö.

— Мийö ог вермö, жырыс игана.

— Босьтö ключчесö сарыс подушка увтiсь.

Иван пырас палатаö, аддзас ключчез да и лэдзас оровсö. А сiя сетас зонкаэслö дзульсö, шевкнитас борддэзнас да висьталас:

— Эн вунöт, Иван, орол Зарни Бордöс, а ме тэнö ог вунöт.

Сар Адмон ошшасьö купеччезлö, што вийис Зарни Бордöс. Мöддэс оз веритö: уна ни пö пондылiсö, да некин эз вермы.

Сэк сар нуöтас купеччесö гортас, мöдö нiйö нырнаныс оров гыжжез бердö тюкöтны. Локтасö, а оров абу. Адмон — зоныс бердö:

— Кытöн Зарни Бордыс?! Винитчасö зонкаэс, што нiя лэдзисö,

Лöгасяс сар Адмон, ыстас зонкаэсö кыкдас вит год кежö мöдiк муэзö.

Мунöны Иван да Лёня туй кузяс, а матi гöгöр — некытшöм деревня, некытшöм ва. Шондi сотöмöн-сотö, горшын пакмöтö.

Уна я, не я оськалсö, локтас öшмöс. А ваыс сэтöн пыдöсокас токо, топ кырымын видзсьö.

Пöрччаласö волыссэзнысö, оча йитасö. Кöртасяс Лёня, лэдзчас, юас, а Иван сiйö бöр лэбтас. Сэсся Иван Саревич пырö, а Лёня волыссэсö видзö. Иван кöтöтас öмсö, тшöктö лэбтыны асьсö. А Лёня баитö:

— Вежшам ниммезнаным: тэ лоан Лёняöн, а ме Иванöн — сэки лэбта.

— Ладно, — кöсйисьö Иван.

Лёня кыскас ёртсö öшмöссис, вачкасö оча ки, вежсясö ниммезнаныс и бöра одзлань тальöны и оз тальö. Да и кытчö тэрмасьнытö: не блиннэз сёйны тёшша ордö мунöны, а кыкдас вит годсö колö кыдзкö джендöтнытö.

Кыссясö, кыссясö сiдз-ту да и локтасö рыт кежас купеч ордö, медасясö сылö уджавны. А сылöн ныв — невеста, волькыт каджа мича син. Кин токо эз корась ни сiйö — некин сайö оз пет. Бöрйö бы сэтшöмö, кöда кужас сылiсь серöм петкöтны. А Лёнялö, виль саревичлö, гленитчö нывкаыс. Мый жö керны?

Петас öтöрö, аддзö: окаречын обороника сулалö. Локтас сы дынö и ножö сiйö любитны-лапкöтны, рызы-бызысö да тассэсö бердас ыжмитлыны, быдкодь ласков кывсö висьтавлыны. Казялас этö нывкаыт, давай нюжласьны-серавны:

— Ылöстöм тэ, бöбöв! Сiя не нывка, а рака повзьöтлан! Виль саревич сэтчö и горöтiс:

— Лоан, нывка, менам невестаöн.

Кватитчас нывкаыт: быль эд сiдз петö. Соглассё сетас.

Да эд купеч увтырсö пон жö тöдас, кытшöм сiя. Талун окыштас, а ашынас сивилёнат капкас.

Кыдз казялiс нывкаыс не быльнöй Лёня чунь вылiсь чунькытш и шуö аслыс: «То кöда саревичыс». Сэсся кутiс да откажитчис мöдыс сайö мунны. Локтiс Иван дынö, юалö:

— Тэ Иван Саревичыс?

— Абу. Ме — Лёня.

А виль саревич кошшö, кыдз бы вештiсьны бöбöтчукакöт да кидтыны сы дынiсь ассис ёртсö — быльнöй саревичсö. Мунас тöдiсь морт дынö, юасьö. Тöдiсь и шуö:

— То кыдз панам: ылын-ылын тасянь эм Сьöд саридз. Колö иньдыны Ивансö сэтчин вöввезöн. Ва сарыс и ньылыштас сiйö вöввезнас. А ловйöн бертас — купечыс сылiсь кучиксö кульыштас.

Сiдз и керас купеч: Иванöс вöввезнас иньдöтас.

Эз на ешты зонка локны Сьöд саридз дорас, сразу ю дынö сибöтчис, а вöввес абу ни: быдöс ва сарыс жорскöма.

Пуксис зонка ыджыт галя вылö, горзö, нырнас вирскö.

— Мый инö лоас, кысь вöввесö вая? Вот бы оров Зарни Бордсö аддзыны, сiя отсалiс бы, натьтö.

Токо горöтчис этадз — шутнялö-лэбзьö оров Зарни Борд.

— Эн горзы, Иван. Эта абу беда, бедаыс одзланьын. Пуксьы ме вылö, мунам татiсь.

Саревич кышасис оров мышкö, лэбзьöны. Да уськöтiс Иван шапкасö, чирзö Зарни Бордлö:

— Норовитышт, шапкаöс öштi.

— Ог бертö, — паныт шыасис оров. — Витсё верста ни сысянь мунiмö.

Но, ладно. Лэбзьöны одзлань.

Дыр я, не я лэбзисö, токо керöс вылö пуксисö. Зарни Бордöс оров-старик панталö, кыксотня да витдас год сылö.

— Уф-фу-фу! Морт дукöн тай нырам вачкö. Кысянь сiя? Зарни Борд паныт шуö:

— Сьöд саридз сайын вöлi, вот и босси морт дукнас. Сэтöн оров казялiс Иванöс, оча ки зыртö, дульсö ньылалö: чöсмасьыштам пö невночка,

Зарни Борд берездасис юр вевдöрöттяс — нывкаö пöртчис. Вöлись баитö:

— Эта зонкаыс менö бедаись мездiс, эн вöрöт сiйö. Öнi ачыс бедаö сюрис, — и нывка висьталiс Иванлiсь горёсö.

— Эн тöждiсь, — öлö Иванöс пöрись оров, — быдöс бöр бергöтан.

Куим лун гöститiс саревич, юис-сёйис, мый колö, мый любо. Сэсся пöрись оров шуö:

— Но, кад локтiс мунны. Не куим лун чулалiс, а куим мисеч. Босьт сьöрат этö кöртовöй бедьсö да видзöт, зонка, эн коль некытчö. Водан — бокат видз, сайман — киат. Öнi мунан Зарни Бордкöт ю дорас, пуксян галя вылас да вачкан сы кузя бедьнас куимись. Петасö куим савдат. Токо тшöкты — быдöс керасö.

Бергöтчис юр вевдöрöттяс нывка — оровö пöртчис. Пуксис Иван сы вылö, лэбзис саридз дорö, кытöн вöввес травитчисö. Пуксис галя вылас да вачкис бедьнас куимись. Петiсö куим савдат, оча каблук чак керисö:

— Мый тшöктан?

— Вайö дас вöв. Дасöтсö седлоöн, седлосö зарниовöй наборöн. И кыдз понда локны купеч ордö, ась музыка орсö.

Сэк жö буля-боля петiсö ваись дас вöв, а Иван вашöтiс нiйö купеч ордö.

Локтiс посадас — музыка косьöвтö-орсö, отир синтырнас видзöтö Иван вылö. Кылiс и купеч этö орсöмсö, казялiс ассис вöввесö, паныт котöртö:

— Ловъя? И вöввет дзоньöсь?

— Ловъя, — шыннялö саревич. — И вöввезö дзоньöсь.

— И музыкаыс тэнат?

— Кысь поди менам?

Нем эз пет Лёнялöн, кыдз мöдiс петкöтны: Иван бöр бертiс. Öнi оз мун Лёня сайö невестаыс. Мый то сэтöн керан? А нывка бöра пастук дынö:

— Тэ эд саревичыс?

— Ме Лёня, — шуö саревич.

— Тэ — Иван!

Лёня бöра мунö тöдiсь дынö, юасьö, кыдз мездiсьны Ивансянь.

Тöдiсь велöтö:

— То кыдз керам: сетö сылö порссез, вились иньдöтö саридз дорас. Öнi сё ни ва сарыс ньылыштас Ивансö.

Мунас Лёня кöзяиныс дынö, баитö:

— Иньды öнi пастуктö порссезöн. Аддзан, кыдз подаыс сэтчин вочмö.

Купеч иньдiс Иванöс порссезöн. А кытчö сылö, коньöрлö, воштiсьны? Вашöтiс. Сибöтчис саридз дорас — ва сарыс быдöс порссесö öмас дарсалiс.

Пуксис галя вылö Иван, тöждiсьö:

— Мый нö öнi керны, кысь порссесö вайны? Вот локтiс бы Зарни Борд, отсалiс.

Сэтчö тюк токо галя вылас Зарни Борд мыччисис, да и баитö Иваныслö:

— Эн тöждiсь, Иван, эта абу беда, бедаыс одзланьын. Ветлам гöститны, а порссетö сыбöрын бергöтан.

Куим лун чулöтiс Зарни Борд ордын пастук, а сы коста куим мисеч чулалöма.

Вайöтiс Иванöс Зарни Борд важ местаас, ачыс бöр лэбзис. Пастук вачкис бедьнас куимись — куим савдат петiсö, оча каблук чак керисö, юалöны:

— Мый тшöктан?

— Сетö меным порсь табунсö, да мед вöлiсö ош кодьöсь. Порссез буля-боля петiсö васис, ёнся-ёнöсь да кузь тушааöсь. Вайöтiс порсь табунсö Иван, киись киö купечлö сетiс. Купеч ошкö зонкасö, а нылыс лёк синöн бытшкö, бöра юасьö:

— Тэ Иван?

— Ме Лёня.

— А чунькытшыт кысь?

— Кыськö шедöма тай.

Нывка норасьö айыслö, мыля пастук сыкöт не ласков. А Лёня бöра мунö тöдiсь дынö.

— Сетö сылö, — шуö тöдiсь, — куим пöрт и куш ваись тшöктö пуны куим сёян.

Сiдз и керасö.

Иван мырсьö-пуö, ваыс ключöн варкйö-бергöтö, а котёввезын нем оз сукмы. Усис тöдвылас: сылöн эд бедь-отсалiсь эм!

Сэки косьöвтiс бедьнас öтпырисьöн быд пöрт кузя и каждöй дынын öтiк савдатöн лоис, öтiк öмись юалiсö:

— Мый тшöктан?

— Пуö меным, — шуö Иван, — куим сёян öнi жö. Да сэтшöм чöскыттэзö, медбы купеч аслас гöссезкöт кыввезнысö ньылалiсö.

Каски тэрмасьö-висьтассьö, топ тшакыль путшалö, каша — варкйö-пусьö, а делоыт сё öддьöнжык гардсьö.

Вот и павжун готов. Купеч локтас, пешлас: диво да и токо! Ачыс ныръясьö: эта не сiдз да сiя мöднёж. Эд колö мыйкö бердö кутчыны!

Купеч да Лёня быдöс сорлаласö-видзöтасö да и шуасö: «Эстöн мыйкö неладно: либо зонкаыт кузь киа, либо каляннэзкöт тöдчö». И пуксьöтасö Иванöс тюрмаö.

Лун пукалö, ой пукалö, а Иванöс оз лэдзö тюрмасис. «Вай-ко, — шуö, — кöть рестанттэсö гажöтышта». Вачкис бедьнас куимись — куим савдат сы одзö сувтiсö, оча кок чак керисö, юалiсö:

— Мый тшöктан?

― Осьтö быдöс ыбöссэсö, корö татчö пукалiссесö да вайö юан-сёян, медбы пöттöдз быдöнлö тырмис.

Ыбöссэз гурк оссисö, пукалiссез Иван дынö чукöртчисö, а пызан — сёянсянь чегö. Сёйисö пöттöдз, юисö коддзытöдз, сэсся шум-гам лэбис, йöктыны пондiсö — стенаэс зэгалöны.

Котрасьö стража, оз вежöрт мый лоис. Казялiсö, тожно сеталiсö гöстинечсö кинлö юрвоманас, кинлö синнэз коласас — бöр татшкисö-сюйисö торъя жыррезö.

Ашынас — бöра катавасия: тюрма стенаэс, сiйö и видзöт, киссясö.

Кылiсö, кин этö уджалö. Вайöтiсö кыкпöвса стража. И саревичöс вийны лöсьöтчöны.

«Неладно эд петö, — думайтö Иван. — Колö пышшыны». И бедьнас куимись вачкис стена кузяас — одзас куим савдат сувтiсö, оча каблук чак керисö, юалiсö:

— Мый тшöктан?

— Нуöтö менö татiсь.

Шырк оссис öшын. Сэтчö лабичок, топ воробей, пыркнитiс. Иван чеччöвтiс лабичок вылас и — юав, кыдз шуисö, кин сьöртi величайтiсö.

Лэбзис, лэбзис Иван, туйвеж локтiс. Пуксис му вылас, колис лабичоксö и подöн одзлань мунö.

Дыр я, не я сiдз оськалiс, да нывкаöс панталiс:

— Тэ кытöн, нылiньöй, олан?

— То эстöн, вöр дорас.

— Ло меным инькаöн, мунам мекöт.

— Рад бы мунi, да тэныт не босьтны менö. Видзö менö старик Громин, сы дынсянь оз пышшы некин. Кола кö ме тэныт — вермы сiйö.

Нуöтiс гортас Иванöс нывка. Старик примитiс зонкасö кыдз гöсьöс:

— Но, зон, — шуö Громин, — юам вина кöньöсок, сэсся пешламö прок: кин вынажык, сылö дöнзяс унажык.

Старик вайис кык бочка вина. Громин чатыртiс öтсö кымöс вылас и чурскö мöс моз. А Иван сы коста корис савдаттэсö, юкталiс нiйö да тшöктiс кошшыны витвына турун. Сетiсö Иванлö этö турунсö, саревич сёйис сiйö, и мунiсö стариккöт ыбö.

Кыскис старик витдас пуд сьöкыта меччез. Иван лэбтiс мечсö чалёкнас да швыргис кытчöкö вöр саяс.

— Этöн, — шуö, — челядьлö орсны. Вай меным мöдiкö. Повзьыштiс Громин, отвечайтö:

— Сэсся абуöсь заптöммес. Вай сэки тышкасьны.

— Вай, — шуö Иван. — Ме и сэтiсь ог пов!

— Он пов, дак вачкы меным. А Иван оз бы перво-ту вачкы.

— Не, — шуö, — тэ пондöт.

Споритiсö, споритiсö да Громин кыдз сöтас Иваныслö юргöпас — саревич кок дзулляви муас пырас.

Иван дуллялас кисö да кыдз паздернитас — старик пидзöсви мöртчас.

— Тэ вермин, Иван, — дыр мыйись горöтчис Громин. — Ковсяс сетны нывкасö. Токо лок шоччисьыштам невна. Да видзöт, дыржык часся эн узь.

Водiс Иван да крепытöла онмöссис. Вот и час чулалiс, а сiя сё саркйö. Кватитчис нывкаыс, саймöтö бы саревичсö, а мöдыт нем оз кыв. Öнi куим сутки пондас узьны, и Громин вияс сiйö узисьсö.

Нывка казялiс жöникыс киись чунькытш, а чунькытш вылас сар печать. И мый диво, дак чунькытшыс сэтшöм жö, кыдз и сылöн. Вежöртiс сэк: эта эд воныс узьö одзас, и норöн пондiс горзыны. Вотьыштiс Иван чужöм вылö курыт синваыс, курöтiс саревичлiсь синнэсö. Саймис Иван, иньдöтчисö нывкакöт туйö.

Мунiсö, мунiсö да шоччисьны пуксисö. Нывкаыс быдöс и висьтасис вöлись:

— Ме тэныт не невеста, тэ меным не жöник. Мийö — соя-вона.

Эз вежöрт Иван: кыдз сiдз?! А нывка чунькытш мыччис: видзöт пö, он верит дак. Казялiс Иван, што эта сылöн роднöй сой, кöдö злодей кöркö гусялiс.

Иван — раз, да раз, да раз — вурыштiс бедьнас му кузяс. Петiсö куим савдат, Иван одзö сувтiсö, оча каблук чак керисö да юалiсö:

— Мый тшöктан?

— Нуöтö миянöс сар Адмон дынö.

Савдаттэз бöра лэбалан лабичок сетiсö. Соя-вона пуксисö сы вылö и некой пору ай-мамныс дынö локтiсö: сiдз и сiдз пö, мийö тiян челядь, примитö миянöс. А сэксянь, кыдз Иван мунiс, кыкдас вит год ни чулалiс.

Сарича и горзö и сералö радувъяс, а Адмон сё лöгалö зоныс вылö, оз примит бы сiйö. Дыр чушкайтiс да вöлись тшöктiс:

— Но, ладно. Мун ов карта понiсь керкуокас.

— Государ, а поди сетан меным аслым муок? Ме бы двореч сэтчö сувтöтi.

Окота лоис сералыштны Адмонлö зоныс вылын и шуö:

— Коли сiдз, сувтöт дворечтö вон сiя кöджö. Да менамся буржыкö кер. Сэк ме тэныт быдсöн сарствоöс сета.

— Аттьö тэныт, государ, — висьталiс Иван да мунiс кöджас.

Кытсалiс ойнас оров Зарни Бордöс, висьталiс, мый колö. А эшö корис, мед Зарни Борд петiс Иван сайö, лоис саричаöн.

Быдöс кöсйис оров:

— Лоас тэнат, Иван, аслат двореч, кыкись буржык айыт дворечся. Лоасö тэнат му вылын зарни саддэз и ныын быдкодь кай пондас дзульзьыны.

Токо шуис сiдз — кöджын двореч быдмис, чистöй зарниöн да дона иззэзöн баситöма; омöн зарни сад паськалöма, и кайез быдкодь голосöн сьылöны. Да Иванöс не öддьöн гажöтö эта: абу сыкöт Зарни Бордыс, тыдалö, оз мöд лоны саричанас. А Иванлö сысся некинöс оз ков.

Öшöтiс юрсö, думайтö Иван. Друг кылö тöдса голос:

— Босьт, Иван, бöрсит мечсö да керав менчим юрöс. Повзис саревич, кеймисьö:

— Ме абу мортвийись, ме ог керав тэнчит юртö. А тэ пöртчы нывкаö, ло меным инькаöн.

— Эн пов, Иван, орöт юрöс. Он кö сiдз кер — менö он аддзыв сэсся.

Думайтiс, думайтiс Иван, лэдзис смевсö, босьтiс мечсö да жабаркнитiс кайлiсь юрсö. Зэгнитчис кок увтас муыс, тшын мунiс сьöд кымöрöн и одзас зарни нывка сувтiс.

— Тэ мездiн менö лёк тöдiссянь, но эта эшö не быдöс. Босьт кöртовöй бедьтö да варт му кузяас, кытчöдз он мыдз. Сэсся мöртан бедьтö муас и сы весьтö тшöктан керöс керны. Керöс йылас ась сувтöтасö кык зарни öр. Öтас тшöктан кулан ва кисьтны, мöдас кулан ягöд тэчны. Мый лоас — ачыт аддзылан.

Кылiс Иван этö и ножö мусö бедьнас шовкöтны — токо кöджыс зэгалö. А ваись петö войско бöрсянь войско. Вартiс, вартiс сувтсöн — косыс мыдзис. Сувтiс пидзöс вылас. Вартiс, вартiс — пидзöссэс дубалiсö. Пуксис му вылас. Вартiс, вартiс — киэс орисö. Öдва-öдва мöртiс бедьсö муас да сетiс приказ:

— Öнi жö керö сизим сажень сувда изовöй керöс. Йылас пуктö кык зарни öр. Öтас кисьтö кулан ва, мöдас тэчö кулан ягöд.

Уськöтчисö бедь дынас савдаттэз и минутаöн капкисö-тэчисö сизим сажень сувда керöс. Сэтчö нёбосянь из моз оров уськöтчис и давай резны керöс боксис иззэсö. Резiс, резiс, чеччöвтiс керöс йылас. Юис, юис васö да уськöтчис мöд öр дынас и ножö ягöдсö кокавны. Сёйис, сёйис да чер-бар сэтчö и таралiс.

Саймис асъяпоннас сар Адмон, синнэсö гуддьö:

— Мый эта? Вöтася я мый я? — баитö аскöттяс. Чепöльтiс нырсö — оз узь. А кöджын двореч сулалö. Сэтчö пырöны сар да сарича, а нылö кайез быдкодь голосöн сьылöны.

Вежöртiс сэк сар Адмон, што эта зоныслöн уджыс. Гыж-гыж керис юрбöрсö да токо и шуис:

— Ме сэсся не сар. Сарствуйтны öнiсянь Иванлö.

Вот и каски быдöс. Кин кывзiс, сылö куд пыдöс, кин висьтасис — öреккез кöньöс.