Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Каски-ХХ.doc
Скачиваний:
3
Добавлен:
01.05.2025
Размер:
3.09 Mб
Скачать

Сяпарись ваней

Олас да вöлас старик. Сылöн вöласö куим зон. Стариклöн оланыс сьöкыт лоас, и сiя зоннэсö уджавны мöдöтö бы, да ыджытжыккес озö мунö, а бöръяыс, Ваней, и мыгöрнас, и воэзнас учöтöв. Но кöть и учöтöв, да кывзiсь, вежöра зон.

Сiя и шуö:

— Ме, тятю, уджавнытö муна. Понда деревняэзöт ветлöтны, нинкöм панны да мый да, сё ни мыйкö заробита.

— Ачыт тöдан, Ваней, — шуас старик. — Мунан, дак мун. А мый шедтан — копейка бокö эн лэдз, быдöс гортö вай.

— Сiдз и кера, тятю.

Зон босьтас куим сукарок, сьöктан да пурток и мунас уджжез кошшыны. Ветлöтас, ветлöтас — нем оз шедты, токо мымдакö сьывны да йöктыны велалас да эшö тальянкаöн орсны. Но эд сiя кöсйисис айыслö сьöм вайны!

Думайтас-керас Ваней да оз берт гортас, а карö мунас, — батi сэтчин пö лöсялас сьöмсö шедтыны.

Локтас кар шöрöдз, базар аддзас, сьывны пондöтас. Сы гöгöр отир чукöртчас, кывзö да баитö:

— Кытшöм бур сьылiсь! Кытшöм бур!

Базарас купеч бергалö, гармоньшикöс кошшö: нимлун пö талун, гажöтчыны колö. Гармоння пö эм, а орсны некинлö. Батi орсны кужан пö, зонка?

Ваней шуö:

— Мыля нö ог? Орса.

— Сэк мунам миянö, — висьталас купеч. — Бура сьылöтан да йöктöтан гöссезöс — уна сьöм сета.

Ваней согласитчас, и купеч нуöтас сiйö сьöрас, вердас, юкталас, сöстöм выввежöт сетас, торъя жырö нуöтас:

— То тэныт гармоння, велав сы дынö, а рытнас орсны пондан.

Ваней орсыштас — гармоння бур: чиння голоса, гора базана, и кокнита орсö. Час орсас, кыкö орсас, куимö орсас — дас сьылöтан, дас йöктöтан велалас, вöлись узьны водас.

Рытнас локтасö гöссез, пöттöдз юасö-сёясö, шуöны:

— Быдöс эд бур, да öтiк умöль: музыка абу. Купеч сэтчö горöтчас:

— Кыдз этö абу? — и кытсöвтас орсiсьсö.

Ваней петас аслас жырись, пуксяс небыт джек вылö и давай орсны, давай орсны! Быдöнныс ошкöны сiйö:

— Кытшöм бур орсiсь! Кытшöм бур!

Гармоньшик сэтчöдз орсас — йöктiссез сулавны ни оз вермö. Вöлись сёяс-юас пöттöдз да узьны мунас. Ашынас купеч шуö:

— Но, Ваней, гажöтiн дак гажöтiн менчим гöссезöс! Босьт эта понда сто руб да этö гармоннясö. Лоа кö ловъя, мöдiк нимлун вылö тэнö жö кора.

Ваней босьтас и сьöмсö, и гармоннясö — сетöны кö, мыля не босьтны? Аслас кужöмöн эд шедтiс, честнöя.

Сьöм эм, öнi колö гортö мунны, айыс дынö.

Мунас, мунас, керöс дорöдз локтас, шоччисьны пуксяс. Пукалас-керас да онмöссяс — ойбыт эд орсiс, а узьыштiс öтiк чир.

Сы вылö шпана уськöтчас, сьöмсö да гармоннясö мырддяс, асьсö ёна вартлас. И кольччас Ваней немтöг да тшыг, и гöгöр некытшöм деревня оз тыдав — сё вöр да керöс. Бöра мунас, мунас, локтас вöр дорö, аддзö: нюжалö кузь грань, а сiя сё ни кытчöкö вайöтас.

Мунас, мунас эта грань кузя, куим туй оссясö: дориссес оттöмöсь и абу волькытöсь, а шöрисьыс ота да юж. Сiдзкö, колö мунны шöрисьыс кузя, сiя отир дынö петкöтас, а отирыс ой кежö узьны лэдзасö да мыйкö удасö. Но вöтас ой, а некин оз пантась, некытшöм оланiн оз мыччись. И водас кöз увтö, небыт нитш вылö, да сэтöн и чулöтас ойсö.

Ашынас лунтыр мунас — не морт, не керку оз пантась. И этö ойсö кöз увтын чулöтас да одзлань юж туй кузяс оськалö — сё гортланяс бы кыссьö, но гортыс некыдз оз мыччись.

Ойшöрöн ю дорö локтас, сэтöн ыджыт пос сулалö, а пос шöрас — кытшöмкö морт. Ваней радмас, чожжык сы дынö:

— Ме öши да öддьöн и мыдзи. Вердыштiн бы менö да гортлань туйдöтiн.

Мортыс шуö:

— Верда, ежели согласитчан ме ордын уджавны.

— Уджала. Дыр я колö?

― Ассит вектö.

Сы дырасö Ванейлö некыдз оз туй: сiйö айыс сьöмöн виччисьö. Кöбы недыр, токо мымдакö сьöм шедтны, сэк позяс. И шуö:

— Гожум кежас верма кутчывны.

— Сэк мунам ме ордö, — шуас мортыс да пыртас пос увтас.

— Тэ кытчö менö нуöтан? — повзьыштас Ваней.

— Синнэтö кунь, вöлись висьтала.

Ваней куняс синнэсö, и сэк жö — бууз! — ваö усяс. Эшö буржыка повзяс, осьтас синнэсö — некытшöм ва абу, кок увтас кöс му, а одзас — стеклоись забор, заборас — паськыт ыбöс. Дзарнитас бöрлань — чуть кок йылiсь оз усь: сы дынын не морт сулалö, а ваись куль! Юр сылöн кузьмöса, волькыт, синнэс кватя — юр гöгöрас быдлаын, йöрнöс-вешъяныс — чери кучикись, киэс квать чуняöсь.

— Но, казялiн ни, кытчö вайöтi? — юалiс Вакуль. — Эта — ваись йöзлöн горт, а ме — сэтiсь кöзяин.

Ваней лöгасяс, што сiйö бöбöтiсö, мöдас видчыны, да öвсяс: куллесö лöгнат он дойд, ныкöт кыдзкö мöднёж колö керсьыны.

Стеклоись забор оссяс, и нiя петасö деревняö. А деревняыс гажася-гажа: муыс виж, керкуэс чочкомöсь, луныс югытлöз.

Вакуль сувтас деревня шöрö, висьталас:

— Вот и локтiм. Удж тэнат лоас — вердны вöввез. Нiя то эта картаын, тэ ныкöт пондан овны, а сёйны — карта ыбöс одзас. Кöть öтiк вöв менчим öштан — горттö не аддзывны. А бура кö уджалан — и татiсь бура мунан... Эй, вердыштö менчим конюкöс!

Ваясö бекöр, сувтöтасö карта одзись из вылö. Тшыг Ваней — пань бердö и казявтöг ньылыштас сёянсö, оз и вежöрт, мый сёяс — нето черива, нето шöмашыд. Сёяс, асьсö лöньсьöтас: «Но и мед сiдз лоас, гожумсö кыдзкö чулöта, ог жö батi кув».

И лоас зонка конюкöн. Лун-лун турун ваялö, вердö, весöтö вöввесö да картасö, доддялö да юскö, и некöр син вылiсь оз лэдз Вакульлiсь подасö.

Вакульлöн квать вöв, быдöнныс лöзöсь и тожö, кыдз и кöзяиныс, квать синаöсь. А котöртöны — кокныс му бердас оз сибав, дзик руöттяс уйöны. И дивуйтчö Ваней: «Гортö бы сэтшöм вöввесö — айö ёна ошкис бы!»

Öтчид Вакуль лунтыр кежö кытчöкö мунiс, и Ваней гöгöртiс сылiсь быдöс кöзяйствосö, видзöтiс, мый сылöн эм. Керкуыс керöма стеклоись жö, сiя ыджытся-ыджыт да унася-уна жыра. Жыррезас квать ныв олöны — квать невеста, и быдöнныс басöкöсь, бур паськöмаöсь. Торъя керкужугын олö старик, öдва ни вöрöтчö. Ваней сылiсь юасьö:

— Тэ мыля кык сина? Разь абу куль?

Старик висьталö:

— Ме морттэз коласiсь.

Ванейлö жаль стариксö:

— Ме тэнö мездöта татiсь.

— Эн и кутчы, он вермы. Уна ни пондылiсö, да ловйöн некин эз кольччы. Ме татöн сюрс год ни ола. Петкöтiн бы нывкаöс, кöда татчö мöйму шедiс.

— А кыдз сiйö петкöтны?

— Кöр уджассяс, Вакуль юалас: «Уна я сьöм босьтан?». А тэ висьтав: «Тэнат сизим ныв, öтiкö меным сет — вот и быдöс». Сiя öтiкö пондас суськыны, а тэ эн сетчы. Сэк одзат петкöтас сизим нывкаöс, тшöктас бöрйыны. Сизимнанныс öткодьöсь, токо öтiклöн ны коласiсь синнэс ловъяöсь, абу тувдöмöсь — сiя и эм му вылiсь нывкаыс. Но верман я керны сiдз, медбы эз пышшö вöввет?

— Понда старайтчыны дак, батi оз пышшö.

— Гожум помас вöввес сiдз дикмöны, што и видзны оз позь. Но эм видзан выныс. Тэ быд вöвлiсь бöжсиныс нетшкöвт öтiк сиöн да дзеб карта порог увтас. Сэк кöть и кöдакö пышшылас, да сёроно бöр бертас, ежели сисö сы стойлоö пыртны.

Ваней висьталас стариклö аттьö да мунас нывка дынö, кöда олö иган сайын и лун-лун вурун печкö. Пырны сы дынö оз вермы, токо ыбöс коласокöт и баитас:

— Тэ кыдз татчö шедiн?

— Ме мамöс эг кывзы, и сiя менö ёрдiс. Семик лунö мунi вала, и менö татчö кыскисö. Он я менö мезды?

— Мезда, токо пет керкусит, кöр тшöктасö. Ме тэнö босьта сьöм местö, кöдö Вакуль менам удж понда сетас.

Сiя жö лунö Ваней быд вöв бöжись босьтас сиэз да дзебас нiйö карта порог увтö. Сэсся ветлас турунла, бертас, а öтiк вöв пышшöма.

Порог увтiсь кыскас си, пуктас пуста йöртанö — вöв оз лок. Вежас сисö мöдiк вылö — вöв оз лок. Вежас куимöт вылö — вöв аслас местаö шука моз уйыштас. Игналас вöвсö, шуас: «Но, вöввес дикмыны пондöны, — тыдалö, гожумыс чулалiс. Локтiс кад мунны гортö».

Рытнас мунас Вакуль дынö: вот срокö пö бырсис, лэдз гортö.

Вакуль шуас:

— Но, зонка, бура уджалiн, дак и татiсь бура мунан. Уна я сьöм уджыт понда босьтан?

Ваней шуö:

— Тэнат сизим ныв, öтiкö сет ме сайö — вот и быдöс.

— Менам абу сизим, менам ныввезö кватя.

— Тэнат сизим.

— Менам кватя.

— Ачым лыдди — сизим ныв тэнат.

Вакуль оз понды споритны: мед босьтас пö öтiк нылöс, а му вылiсь нывкасö сёроно пö эд ог сет.

— Нуöт, Ваней, öтiк нылöс. Ашын бöръян, кöда любо, — висьталас Вакуль. — Кöдö куимись тöдмалан, сiя и лоас тэныт.

Ашынас вайöтасö Ваней одзö сизим нывкаöс. Быдöнныс лöз сарапанаöсь, веж юраöсь, öтыждаöсь. Рудзöг сюись кокнитжык мöдкодь тусь аддзыны, нежели ны коласiсь мöдкодь нывкаöс. Но зонка казялас ловъя синасö да корас сiйö. Вакуль шуас:

— Ладно инö, олам ашынöдз.

Рытнас Ваней водас узьны, сы дынö локтö нывка, бокас водö.

— Тэ кин? — юалö зонка.

— Ме сiя, кöдö бöрйин. Ыжмит менö бердат.

Кылö Ванейлöн сьöлöмыс: абу сiя нывкаыс, — и шуö.

— Мун эстiсь, тэ меным он ков! Нывка мунас.

Ашынас Ваней одзö вайöтасö сизим нывкаöс, и сiя бöръяс ловъя синасö жö. Вакуль шуас:

— Ладно инö, олам ашынöдз.

Ойнас Ваней дынö бöра локтö нывка да бокас водö.

— Тэ кин? — юалö зонка.

— Ме сiя, кöдö бöрйин. Ыжмит менö бердат.

Кылö Ванейлöн сьöлöмыс: абу сiя нывкаыс, — и шуö:

— Мун эстiсь, тэ меным он ков!

Нывка мунас, сэсся Ванейöс некин оз вöрöт.

Асывнас Вакуль вились сувтöтас нывкаэсö Ваней одзö, и сiя бöра мыччалас ловъя сина вылö. Вакуль шуас:

— Ладно инö, босьт сiйö сьöрат. Мун доддяв пара вöв.

Аддзан, бöр керсьыны оз туй, кöсъясис дак.

Ваней доддялас пара вöв, а нывкасö коляс гидъяс, кытöн олiс, игналас гидсö. Локтö нывка, шуö:

— Ваней, кут менö да чожжык пуксьöт телегаас, кытчöдз Вакульыс керкужугас бöр эз йöрт!

Зонка видзöтö сы вылö — ловъя синаыс локтöм. Но сьöлöмыс кылö: абу сiя. Котöртас гидъяс — нывкаыс сэтчин.

Локтас Вакуль, пуксьöтас Ванейсö да нывкасö коробокö, ачыс телега козла вылö каяс. Стекляннöй забор оссяс, и вöввес уйыштöмöн чеччöвтасö забор сайö. Вакуль шуас:

— Петат бы му вылö, дак куньö синнэзнытö.

Ваней да нывка ыжмитчасö оча пельпон да кунясö синнэзнысö.

Бууз! — и пара вöв петкöтасö нiйö ва пытшкись, асьныс öшасö. Зонка да нывка осьтасö синнэзнысö, аддзöны: пукалöны ю берег вылын.

Зонка видзöтöв-керас нывка вылö и тöдас сiйö:

— Тэ тай Сяпарись Öльöн!

Нывка видзöтöв-керас зонка вылö и тожö тöдас сiйö:

— Тэ тай Сяпарись Ваней!

Чеччасö да мунасö Сяпарö, Ваней керкуö. А керку пуста: айыс кулöма, воннэс гортнысö чапкöмась. Ваней да Öльöн венчайтчасö и пондасö овны Сяпарын. Батi и час олöны.