11.3. Бюджетті басқару ааж құрылымы

Бюджетті басқару үлестірілген инфраструктура-бюджеттік торап ауқымында іске асырылады. Сондықтан жеке қаржылық органдар мен қазынашылық құрылымдар қарекетін автоматтандыру сыртында бюджет сферасының кей деңгейлеріндегі барлық БП субъектілерінің мәселелері және аймақ қала мен ауданның бірыңғай ақпараттық кеңістігін құру тұр. Барлық БП-нің қатысушылары орнындалатын қызметтер тізіміне сәйкес және қатысушылардың арасында өзара әрекеттесу тәртібіне сай электрондық мәлметтер алмасуды қамтамасыз ететін программалық жүйелермен автаматтандырылуы керек. Сондықтан жасақталатын ААЖ бір техналогиялық негізде орындалуы, мәліметтер алмасу каналы болуы және негізінде бірыңғай көпдеңгейлі үлестірімді қаржылық басқару жүйесінің құрылуы мүмкін бірлескен программалық кешенді ұсынуы керек. Тек ортақ үйлескен бюджеттік органдардың ААТ, банк аралық есеп айырысу-төлем жүйелері мен қаржы-қазынашылық бюджет орындалуы бақылау мен жеделдігін арттыруға, кіріс жинаудың қолдағы сұлбасы бойынша нақты уақыт тәртібінде есеп жүргізуге, әртүрлі денгейдегі бюжеттерді құруға жене МБ құралдарын бюджет қабылдаушыларына мақсатты жеткізуге мүмкіндік береді.

Кешенді автоматтандыруға белгіленген барлық кемелденген программалық өнімдер модульдік әдісті (қағиданы) қолданумен құрылады. Деректі қарағанда бұл әдісті балалар конструкторымен салыстыруға болады. Әрбір жеке модуль нақты санаулы мәселелерді шешуге жасақталады және соның ішінде модульдер арасында мәліметтер мен алмасу мүмкіншілігі қарастырлады(олардың түйіндесуі). Алынған модульдерді араластыра отырып, нақты жұмыскердің, құрылымдық бөлімшенің, тұтас кәсіпорынның, салалардың т.т. кешенді мәселелерін шешу үшін прогрммалық өнім құруға болады.

ААЖ модульдары (құрылым негізі)-бұл қолданушының нақты мәселесін шешетін программалық өнім. Нақты модульдардың қолданылуы, өзіне артылған қызметтерді орындауға жауап беретін шаманың АЖО-да іске асырылады.

Модульдерді былай бөлуге болады:

• Негізгі жеке жұмыс істеуге бейім және өзіне тән қолданушы интерфейісі бар(бюджет жобасын құрастыратын модуль);

• Қосымша, негізгі модульдық мүмкіншіліктерін кеңейтетін және оның интерфейісінің басқаруымен жұмыс істейді (есптеме және құжат баспа нысандарын құрастыратын модуль; мәліметтерді түрлендіру модулі).

Технологиялық процес шешілетін мәселелер технологиялары бойынша модульдардың бірігуінен тұрады. Бұл деңгейде ұжым мәселелеріне сәйкес АЖО маманымен оның іске асыратын қызметтеріменен және маман құзырындағы өкілеттіктеріне байланысты құрылады. Модульдер түйісуіне және бірыңғай жүйе интерфейісін қолдануға орай, бюджет сферасындағы жұмыскердің АЖО-ның еркін күйге келтіру және оны кемелді өзгертумен нақты сұранысқа бейімдеу мүмкін. Мысалы, жүйе әкімгері, АЖО-сы, қазынашы АЖО-сы, салық жұмыскері АЖО-сы, т.т.

Атқарымдық ішкі жүйе-бұл өзара ақпараттарды беру бағдарлы ағымдар мен өзара байланысқан және бюджеттік органның белгіленген мәселелерін (мысалы, бюджеттің кіріс бөлігін құру, бюджет құралдарын шығындауды бақылау, т.т.) шешуге арналған АЖО жиынтықтары. Атқарымдық ішкі жүйелер бөлімдер (бөлімшелер) деңгейінде істейді. Бұл деңгей қолданбалары белгіленген атқарымдық мәселелер бойынша және есептемелермен жұмыс істеуге болады.

Қаржыларды басқарудың біртұтас көпдеңгейлі үлестірілген жүйесі - бұл бюджеттік процестегі мемелекеттік билік органының басқармасының жоғарғы деңгейі. Ол біртұтас байланысқан функциональдық ішкі жүйелер жиынтығын береді. Бұл деңгейде қолданбалар деректер қорындағы есптеме ақпарттарын сақтауды іске асырады, шығарылатын есеп беру стандартты құрастырады, талдау өткізуге және статистикалық зерттеуге мүмкіндік береді, жоғарғы органдарға беру үшін деректер жиынын құрады және т.т.

Келтірілген құрылымдылық элементтердің БП мемелекеттік билік органдарының құрылымдық әр деңгейінде (мемелекеттік, аумақтық, аймақтық, жергілікті) іскерлік қолданысы болу керек. Бюджет процесінің әрбір субъектісі үшін программалық өнімдерді тәжірибелік қолданғанда, оларды архитектуралық ұйымдастыру мүмкіншіліктері - ашық және жабық архитектура (сәулет) туралы ұмытпау керек.

Бірінші топ программаларында тіркеу процедурасын іске асыру алгоритмдері, шығыс құжаттарының нысандары мен құрамы программа алгоритіміне қысаң «телінген». Дегенмен сыртқы параметрлерді ыңғайлау арқылы осы түр өнімнің икемділігіне қол жеткізіледі. Мұндай программаларды таңдағанда оның одан әрі әзірлеуші ұйымның қолдауы қажет.

Екінші топтың программалық өнімдері ашық алгоритмдерде және оның ыңғайлау құралдарынан тұрады. Ақырғы қолданушы өзі есептеу процедураларын іске асыруды ыңғайлай алады, енгізілетін құжат және есептемелер нысаны мен құрамын жасап, өзгерте алады. Бұл топ өнімдері әмбебап және шұғыл өзгерістерге жақсы бейімделеді бірақ оларды қолдану қызымет көрсететін қызметкердің жоғарғы кәсіби біліктілігін және бюджеттік саланың басқа деңгейлерінің программалық өнімдерімен үйлесімді есебі болуын қажет етеді.