Банк қызметін ақпараттық қамтамасыз ету
Ақпараттың негізгі көлемінің өңделуін жүзеге асыра отырып, біріктірілген автоматтандырылған банктік жүйе (АБЖ) бүгінгі күнгі банктердің технологиялық базасы болып табылады. Біріктірілген АБЖ - ге барлық процесстердің әрекеттесуі, деректердің бірегей моделі, өңдеудің бірегей технологиясы, ортақ программалық ядро және т.б. тән. Банктің барлық бөлімшелері бірегей ақпараттық кеңістікте әрекет етуі қажет. Бұл, әдетте, аймақты үлестірілген құрылымды, көптеген клиенттермен, ұйымдармен, халықпен түрлі әрекетке түсетін банк басқарымын тиімдірек етеді. Бірегей ақпараттық кеңістік ақпараттың барлық түрлерін ашық, қолжетімділігін, мөлдірлігін, біріктірмелілігін қамтиды.
Ақпараттық қамтамасыздандырудың келесі құрама бөліктері: ақпараттық модель, көрсеткіштер жүйесі, сыныптау мен кодтау жүйесі және мәліметтер базасы, ақпаратты ұйымдастыру тәсілі ретінде.
Ақпараттық модель пәндік аймақ объектілерін сипаттап, байланыстырып қызмет етеді. Банкте мұндай объектілер болып, құжаттар, шоттар, клиенттер, келісімшарттар мен операциялар саналады.
Пәндік аймақ объектілерін жүзеге асыру, жүйенің көрсеткіштер мен есептердің, қаржылық құжаттар жиынтығын, түрлі валюталарды жүргізу мүмкіндігін қамту керек. Клиент, келісімішарт, шот, өткізбе, шот жоспары, олардың қасиеттері, қатынастары, ақпарат көлемі, көмекші мінездемелер, әрбір объекті үшін операциялар тізімі секілді объектілерге сипаттама мен демеу болуы қажет.
Бұлардың ішінен технологиялық деңгейлер мен операцияларды жүзеге асырудың бірқатар маңызды факторларын атап өтуге болады:
құжаттардың қозғалу бағыты және олардың сызбанұсқасы;
құжаттар мен келісімшарттарды өңдеу логикасы мен алгоритмдері;
ұйымдастырушылық құрылым элементтері мен объектілері (бөлімшелер, орындаушылар, банктік өнімдер, клиенттер) бойынша шоттар мен лимиттерді қалыптастыру мен қадағалау.
Пәндік аймақтың ақпараттық моделі қолданушылардың жұмыс орындарын ұйымдастырушылық құрылымға жатуына байланысты, атқаратын қызметіне қарай, жауапкершілік дәрежесіне қарай, банктің ішінде қалай болса, онда тыс та, қызмет көрсете алады.
Көрсеткіштер жүйесі банк әрекетінің нақты процесстерін ақпарат ретінде көрсетіп қана қоймай, даму стратегиясын құру, болжау анализінің құралы да болып табылады. Барлығы бірігіп, көрсеткіштер ақпараттық модель сөздігін құрайды. Мамандырылған терминдер мен түсініктер сөздігі мәліметтер базасында көрсеткіштер жүйесін ұйымдастырудың жоғары дәрежесін мінездейді. Сөздік терминологиясы қолдану аймағына жақын әрі түсінікті болуы керек (менеджерлер, специалисттер, төменгі буынғы қолданушылар). Көрсеткіштер құрамында оперативті деректер, есепті, аналитикалық, болжамалық деректер ажыратылады.
Банктік әрекетте, көбінде стратегиялық рөл атқаратын аналитикалық және болжамалық деректерге, әзірше банктік іс мамандарының біліктілігінің төмендігіне байланысты, қол жеткізу мүмкін емес болып отыр.
Банктік әрекет объектілерін кодтау мен классификациялау жүйесі объекттерді, олардың белгілері мен байланыстарын ережеге сай сипаттауға мүмкіндік береді. Жүйе қажетті классификациялық топтамаларды қалыптастырып, классификацияланатын және кодталатын объектілер көлеміне сай болуы керек. Банктер үшін кодтау мен классификациялау жүйесінің маңызды мінездемесі, иілгіштік - классификация құрылымын бұзбай жаңа объектілер мен белгілерді қоса алуы.
Мәліметтер базасы дегеніміз бір-бірімен байланысты деректер топтарының шоғыры. Оның құрылымы мен жұмыс істеуінен АБЖ-нің жұмысы мен банкті басқару тәуелді. Модельдеудің басты мақсаты болып, объектілердің барлық қасиеттерін толық ашып көрсететін, барлық типті қолданушыларға арналған ақпараттық қамтамасыздандыруды құру. Пәндік аймақ спецификациясының болашақта даму мүмкіншілігі жүйенің ақпараттық базасын модельдеу әдістерінің жетілдірілгендігіне байланысты. Мұндай мәселелерді шешу актуальды, толық және сенімді деректермен жұмыс істейтін көп атқарымды жүйелік программаларға негізделеді. Мәліметтер базасында ақпараттық модель пәндік аймақ объектілерінің әрекеттесуін, олардың файлдар, құжаттар, көрсеткіштер, деректемелер деңгейінде құрамы мен құрылымын көрсетеді.
Қолжеткізім
9.1-сурет. Негізгі банк объектілерінің құрамы және байланысы
Деректер қоры үлгісінің мысалы ретінде негізгі банк объектілерінің құрамы және байланысы көрсетілген 9.1-сурет.
Объектілердің әртүрлі процесстерде жұмыс істеуі және олармен жасалатын операциялар есепті шешу алгоритмдері ретінде көрсетіледі. Банктік әрекеттің ерекшелігі болып, бірнеше типті – оперативті, аналитикалық, болжамдық деректерді өңдеуі саналады. АБЖ шеңберінде түрлі мәселелер шешіледі: нақты уақыт тәртібінде үлкен көлемді мәліметтерді өңдеу (процесстердің жүру барысында), аналитикалық жұмыс және келешекте дамуды болжау бойынша мәліметтермен жұмыс істеу. Қолдану мақсатына қарай ақпарат мәліметтер базасы ретінде және сақтаулы мәліметтер ретінде құрылымданады.
Ағымдағы мәліметтерді оперативті өңдеу үшін OLTP (On - Line Translation Processing – процессы транзакций в линий связи) жүйесіндегі мәліметтер базасы қолданылады. Олар базадағы ақпараттың әрдайым жаңартылуына негізделеді, мәліметтер әрдайым қосылып, жойылып, түзетіледі. Маңызды мақсаты болып транзакцияны сенімді қамтамасыздандыру болып табылады. Транзакция дегеніміз базадағы мәліметтер құрамының қысқа уақыт ішінде өзгеруі мен байланыс линияларымен (сұраныс – орындау – жауап) әрекеттесуі.
Сақтау орны (хранилище) – пәндік аймаққа бағдарланған, мәліметтерді теру хронологиясы демейтін, өзгермейтін, біріктірілген. Ол мәліметтер базасымен салыстырғанда мәліметтердің неғұрлым үлкен көлемімен жұмыс істейді де, ұйымдардың күрделірек жүйесіне ие. Сақтау орны технологиясы, ең алдымен, банк әрекетін жан-жақты, терең анализдеу.
Аналитикалық мәселелерді шешу кезінде жоғары деңгей қолданушыларына есептерді (әкімшілік, менеджерлер, мамандар) бірқатар сипаттар бойынша орталықтандырылған мәліметтер қажет болады. Мұндай талаптарға мәліметтерді аналитикалық өңдеу жүйелері OLТP (On-Line Analitic Processing – процессы анализа в линии связи) сай келеді.
OLAP жүйесі келесідей базалық принциптер негізінде:
шешім қабылдауға қажет мәліметтер;
ақпараттық ұйым оған қолжетімділіктің тез болуын қамтамасыз етеді;
мәліметтерді манипулирлеу тілі бизнес-түсінікті қолдануға негізделген.
Олар қолданушыға таныс. Мысалы, ақпарат бизнес-процесс бойынша таңдалады және банктегі нақтылы бағыттары бойынша анализдеріне мамандардың нақтылы көрсеткіштерін алуға мүмкіндік береді.
Бизнесті жүргізу шарттарының өзгеруі, ақпараттық технологияларда өзгерістерге әкеледі, ең алдымен ақпараттық қамтамасыздандыруда. Ақпараттық қамсыздандырудың эволюциялық дамуының шекарасы бизнес - процесстің адаптивті қасиеттері мен ақпараттық базаға тәуелді. Базаның жаңа жағдайға адаптациялану және даму қабілеті база моделіне жаңа объектілерді, сонымен бірге қасиеттер мен байланыстар еңгізу мүмкіндігін білдіреді.
Мәліметтер базасын пайдалану кезіндегі ең басты қиыншылық, қолданушылардың ақпараттық талаптарының өзгеруі, ол өз кезегінде концептуалды негіздің өзгеруіне әкеледі, оның салдарынан модельдің өзгеруінің қажеттілігі пайда болады. Мұндай жағдайда бизнес - логиканы қайта құрып, база файлдарын қайта құрылымдау, алгоритмдерді жаңарту, интерфейсті қайта күйге келтіру және т.б. қажеттілігі пайда болады.
Жаңа немесе өзгеріп отыратын бизнес - процессті автоматизациялау барысында, бар мәліметтердің мәселелерін шешу қажет, яғни енгізу, өңдеу, сақтау және шығару. Мәліметтер құрылымын жобалау және қортындылау АБЖ-ның құрылу баптарындағана емес, жұмыстың жаңа талаптарына мәліметтердің бейімделуі ақпараттық қамсыздандырудың қілттік кезеңі болып табылады. Сонымен, банк жүйесінде қызмет көрсету үшін АЖ, АТ-ның қамтылуы қажет және олардың іске асырылуы мәліметтер қорындағы объектілер құрамы ғана емес олардың кеңейтілуі мен өзгертулері болуы тиіс.
Банк қызметінің моделі мен бизнес – процессті құраған кезде қарыз алушылар жөнінде ақпарат жинайды (банктен кредит алатын клиенттер). Кредит беретін ұйымдарда осындай ақпараттар ала алады. Сондықтанда жаңа технолгияларды өндіру мен енгізу банк өнімдерінің жаңа түрлерінің пайда болуына ықпал етеді, банктер үшін оны жинау мен қолдануға мүмкіндік туады. Ақпаратты жинаудың шығымы технолгиялық өзгерудің өңделуімен таратылуына байланысты төмендеп отырады. Жаңа база мен технологияларға өту қызметтердің, клиенттердің, контрагенттердің, келісім - шарттармен операциялардың көбею барысында жүзеге асады. Ақпараттық қамтамасыз ету барысында, қазіргі кездегі технологиялар негізінен көптеген, күрделі жүйелер өнеркәсібін көптеген мамандардың арқасында жүзеге асады. Корпаративті АБЖ ірі арнайы фирмаларда, яғни банктік ақпараттық технологияларды өндірушілер, ғылыми базасы мен жоғары квалификациядағы мамандар жаңа ақпараттық технологияларды өндіріеді.