I w powietrzu krzyżem go przeżegnała drżąca.

W rynku stały tłumy tak gęste, iż cały wydawał się usypany głowami ludzkimi.

Pełne były okna, okryte dachy.

Dzień słoneczny oblewał złocistym światłem obraz ten różnobarwny, ożywiony i wesoły.

Bo choć wpośród mnogiego tego natłoku była gromadka niechętnych i zwyciężonych, z zawiścią w sercu patrzących na to, co się mimo nich stało, mniejszość ta ginęła wśród niezmiernie większej liczby narodu rozweselonego, szczęśliwego tym, że znowu miała swojego pana, swą głowę ukoronowaną, swego widomego wodza.

Spytek, Strasz, Abram Zbąski i ci, co z nimi trzymali, starali się dostać jak najbliżej tronu i wschodów suknem szkarłatnym obitych, prowadzących do niego.

Obrachowali oni miejsce, w którym młody król ma zsiąść z konia.

Tu spodziewana była kłótnia, którą oni rozżarzyć i krzykiem rozdmuchać chcieli.

Lecz w rynku oczekiwać musiano długo.

Senatorowie poważniejsi, Jan z Tęczyna, kasztelan biedzki, Spytek z Tarnowa, Klemens Wątróbka starali się po drodze do rynku jeszcze książąt mazowieckich do ustępstwa skłonić.

Przeciągnięto umyślnie triumfalny pochód młodego pana, wstępując z nim do kościołów, aby zyskać czas i z pomocą pośredników księcia Ziemowita ubłagać.

Dumny pan jednak okazał się niewzruszonym.

Zbyt wiele oczów patrzyłoby na jego upokorzenie.

Stał więc przy swoim, że jemu z braćmi prawica należy.

Z wolna, o ile możności przeciągając nadejście stanowczej chwili, jechał król ku rynkowi, tu jeszcze wprowadzono go do Panny Marii, gdzie duchowieństwo ze święconą wodą, krzyżem i pieśniami nań czekało.

U drzwi jej siadł na koń zmierzając ku tronowi, który z dala przed ratuszem widać było.

Powiewały nad nim chorągwie państwa, ziemi krakowskiej i miasta.

U stóp z darami widać było stojących mieszczan.

Młody król na przemiany zwracając się to do biskupa, to do książąt, badał ich twarze i rad był odgadnąć usposobienia.

Oleśnicki jechał tak spokojny jak zawsze, mazowieccy z oczyma zaiskrzonymi i skrzywionymi twarzami.

Zdawało się jednak Władysławowi, że bądź co bądź spór musiał być już zażegnany.

Chciał bardzo zasiąść na tym tronie wśród rynku, w swej koronie i płaszczu, dając się widzieć tysiącom i z tej wyżyny usłyszeć okrzyk powitalny ludu, prawdziwego ludu.

Dotąd tylko dostojne piersi panów i rycerstwa obwoływały imię jego, tu w rynku pierwszy raz miał uszu jego dojść głos tego mnóstwa, tej ćmy wielkiej, złożonej z maluczkich, biednych i podrosłych zaledwie, ludzi od pługa i rzemiosła, z chat i dworków...

W chwili, gdy koń się zatrzymał, a młody pan zsiadł z niego, książę Ziemowit, milczący dotąd, odezwał się głosem stanowczym : - Prawica się nam należy.

Chwilę trwało milczenie.

Oleśnicki rzekł powoli: - Tylko arcybiskup może zasiąść przy królu po prawej, a ja dziś go tu zastępuję.

Mierzyli się oczyma.

Młody król krótką chwilę stał, jakby oczekując rozstrzygnięcia, lecz napastnicy milczeli, jakby je zdali na niego.

W tej chwili Władysław pieszo kilka kroków podszedł do oczekujących nań mieszczan, z twarzą pogodną i wesołą, przemówił do nich kilka słów nie dosłyszanych, zwrÓcił się do konia, którego sobie podać kazał, i nie wstępując na tron, w dalszą po mieście puścił się drogę.

Milczenie oczekiwania trwało czas jakiś.

Lud sądził, że ujrzy króla na wysokościach.

Gdy siadł na koń, na dany znak przez mieszczan naprzód cichszy, potem stutysięczny zabrzmiał okrzyk: - Niech żywię!

Niech żywię!

Rozdział XVIII.

Przy ulicy Świętej Anny, w kamienicy, która się stykała z jednym z kolegiów wskrzeszonej przez Jagiełłę Akademii, mieszkał naówczas sławny z nauki mistrz Henryk, Czechem zwany.

Był om w istocie na pół Polakiem, półCzechem, po ojcu i matce, a nadane mu nazwisko odnosiło się do tego, że za młodu w Pradze się uczył, mieszkał tam czas jakiś, później dopiero przeniósłszy się do Krakowa.

Należał on do tych umysłów ciekawych a prawdy żądnych, jakie prawie każdy wiek wydaje, chociaż nie każdy czas, nie każdy grunt dozwala im po sobie pamięć wielkich pracowników na wiekuistym polu trudu ludzkiego zostawić.

Ginie wielu zapomnianych, co jałowe jeszcze pola trzebią, co drogi nieznane prostują, a lada ognikiem dają się z nich sprowadzić.

Nie kości ich, ale umysłowa spuścizna użyźnia rolę, staje się nawozem dla przyszłych pokoleń.

W lat wiele na potem ich przesiąkłej ziemi wschodzą plony, rozwijają się kwiaty.

Był swojego czasu mężem wielkiego trudu i nauki mistrz Henryk, ale trafił na epokę, która następnej plac oczyszczać była przeznaczoną.

Zwiastowało się już nauk odrodzenie, w umysłach budziło się to życie, które jutrzenkę zapowiada, wszyscy mieli żądzę wiedzy, ale mało z nich mogło podnieść się ponad rumowiska i schwycić nić zerwaną pracy ludów starożytnych.

Nie był to jednak wiek tak bezpłodny, jakim go później nierozważne sądy uczynić chciały.

Cała ta scholastyka, to szermowanie i stylizowanie pojęć a słów, znaków i rzeczy, rozróżnianie, zabawianie się pozornymi drobnostkami, przygotowywało i usposabiało umysły, rodzajem gimnastyki ducha wyrabiało siły do wielkich walk i zdobyczy w przyszłości.

Żadne z tych uderzeń motyki, która rozbijała stwardniałą ziemię, nie zostało stracone.

Ziarno, choć miało leżeć wieki zamarłe, nie zginęło.

W piętnastym wieku gotowało się odrodzenie szesnastego.

Mistrz Henryk Czech, na którego z wyżyny czasów naszych patrząc, możemy go nazwać marzycielem w obłędzie, tak był potrzebnym w tych latach trudów przygotowawczych, jak najuczeńsi mężowie dzisiejsi.

Był on astrologiem, a astrologia drogi torowała astronomii, tak jak alchemia gotowała chemii pole jej przyszłych zdobyczy.

W oczach ludzi tamtych czasów, mających wiarę głęboką, nie było najmniejszej istoty na ziemi, która by w wielkiej całości wagi i znaczenia nie miała.

Wszystkie one były z sobą w związku ścisłym, a zatem wierzono, że gwiazdy i ciała niebieskie wpływają na losy wszelkich stworzeń i ludzi.

Wedle tej prastarej nauki, przez Arabów wznowionej, dzień i godzina narodzin stanowiła o przyszłości.

Wiara w Opatrzność łączyła się tu z fatalizmem, w którego głębi tkwi ta idea praw niezłomnych, nieuniknionych, rządzących światem.

Mistrz Henryk był astrologiem, ale był zarazem lekarzem, matematykiem i badaczem tajemnic przyrody, na które jeszcze przez oczy Arystotelesa i Pliniusza patrzano.

Nade wszystko był to człowiek, wedle naszego właściwego wyrażenia, ciekawy, żądny pochwycenia tajemnic natury na wszystkich drogach znanych i nie znanych.

Ale w epoce tej do samej natury nie zwracano się jeszcze dopytując o jej tajemnice; chciano naprzód wiedzieć to, co o niej starożytni dobadali się i pozostawili.

Badanie tonęło w księgach, a to, co one podawały, przyjmowano z poszanowaniem nie poddając krytyce.