Inni poszli za tym głosem.

Goworek też radził umiarkowanie, a rozdrażniać nie życzył.

Spytek i Dersław mocno skłopotani, widząc, że za sobą większości nie mają, musieli, burcząc, zamilczeć.

Postanowiono, ponieważ to do niczego nie zobowiązywało, iść jutro do biskupa.

Tu dopiero postrzegli Spytek i Dersław, jak wielki błąd popełnili, biskupa nie prosząc na zgromadzenie ogólne, gdzie by za sobą tłum mieli.

Do biskupa zaś mieli iść wybrani przedniejsi, i ci, co już skłonni byli mu się pokłonić i posłuchać go, a potem oni mogli za sobą pociągnąć resztę.

Błąd był nie do poprawienia.

Dersław wnosił po oddaleniu się Goworka, aby oni ze Spytkiem i Straszem nie szli do biskupa.

- To by znaczyło, żeśmy się go zlękli i dali mu za wygrane - odparł Spytek.

- Nie może to być.

Ja idę.

Jakkolwiek Dersławowi przykrym to było, i on iść musiał.

Strasz zapowiedział, że do klechy nie pójdzie.

Dano mu pokój.

Inni wszyscy w obawie, aby starego Goworka I innych stateczniejszych ludzi nie przewiódł na swą stronę, oświadczali się, że pójdą.

Przez cały jednak wieczór, jakby przewidywali, że zostaną pobici, Spytek z Dersławem jeden na drugiego winę zrzucali, iż biskupa nie wezwali.

Goworek, chodząc wieczorem po namiotach i domach, zaciągał co najwięcej starszych ludzi, aby mu towarzyszyli.

Nazajutrz rano, gdy zebrawszy się wszyscy pod wodzą starego Goworka, wyruszyli ku dworowi, w którym biskup przy kolegiacie przebywał, milczenie kwaśne panowało między nimi, a na twarzach niepokój był widoczny...

Spytek i Dersław chcieli być przytomni i szli z innymi, ale umyślnie w tłumie się skryli, nie chcąc występować naprzód.

Spora izba i przedsień w biskupim dworze, połączone otwartymi na oścież drzwiami, ledwie mogły przybywających pomieścić.

Biskup przyjmował ich w szatach uroczystych, z całą powagą swojego dostojeństwa, lecz zarazem wesoło, uprzejmie i bez najmniejszej troski.

Spytek, który się zaczynał lękać starego Goworka, aby zbyt powolnym nie był, na pierwszego oratora wyznaczył Jana Działoszę Nadobnego z Rogowa.

Nie był on tak wymownym jak Goworek, ale gorętszym i śmielszym od niego.

Wystąpił wprost w imieniu szlachty z tym, że ona postanowiła uchwałę koronacji odwołać i zniweczyć.

- Nam - rzekł - potrzeba monarchy dzielnego, mogącego nieprzyjaciołom stawić czoło, a nie dziecka.

Wiemy, co to małoletnich rządy!

Dostaną się one w babskie ręce albo faworytom i wielkorządcom, z których łaski my już dosyć cierpieliśmy.

Głośno mu potakiwać zaczęto.

Biskup milczał.

Odezwał się i Jan Mężyk z Dąbrowy w tej samej myśli ukazując, jak niebezpieczna była chwila, na którą nieprzyjaciele czyhali.

Inni też domagali się głośno, aby nie dopuścić koronacji dziesięcioletniego wyrostka.

Słuchał Oleśnicki bardzo cierpliwie tych wywnętrzań.

Nie mógł przepuścić i Goworek tak dobrej zręczności popisu z wymową i odchrząknąwszy począł długi wywód historyczny o bezkrólewiach, o rokoszach, o niepokojach, jakich się za panowania małoletniego spodziewać było można.

Dano mu mówić, a Oleśnicki nie przerwał i teraz jeszcze.

Po kilku tych mówcach, gdy się już argumentów nowych przebrało, a powtarzano jedno, zabrał głos w końcu.

- Niebezpieczne są może rządy małoletnich, to prawda - rzekł - ale opieka starszych a wiernych synów Korony tej czuwać będzie nad niedorosłym monarchą.

Stokroć niebezpieczniejsze są spiski, sprzysiężenia, pokątne zabiegi, które rozrywają jedność i zgodę i gotują wojnę domową.

Stoimy na skraju, może ta chwila albo długie lata pokoju i pomyślności nam dać, albo zgubę nieochybną sprowadzić.

Do was należy wybierać, i na ramiona wasze spadnie odpowiedzialność cała...

O koronacji nam dziś mówić się już nie godzi ani ją podawać w wątpliwość, bo jest rzeczą postanowioną.

Za życia nieboszczyka króla uroczyście mu zaręczyliśmy w Brześciu, że syna weźmiemy po nim.

Winniśmy jego pamięci a własnej czci naszej, słowa dotrzymać.

Szemrać zaczęto.

Sędzia poznański Abram Zbąski zawołał z kąta: - Salus republicae supiema lex!

- Ale tu właśnie zbawieniem kraju jest dotrzymanie słowa!

- zawołał biskup.

- Wiarołomstwo kala, a nigdy do celu nie prowadzi.

Godziż się nam szukać obcych bogów, mając po panu dziedzica, który już wybranym został?

Dersław syknął żartobliwie na dziedzica, ale go zahukano.

Zmilczeć musiał.

- Nie co innego grozi, jeżeli część narodu się odszczepi od nas wiernych słowu i uchwale, jak wojna domowa.

Uważcie więc, co ona za sobą prowadzi, gdy do niej się Krzyżacy i Zygmunt Luksemburski wmiesza, gdy i Ruś, i Litwa oderwać się mogą.

Używaliście długo spokoju i bezpieczeństwa, chcecie więc znów powrotu tych czasów, gdy po śmierci Loisa na łup bratniej wojnie wydany był kraj?

Jagiełło złamany wiekiem sam przez się w ostatniej wojnie występować nie mógł, bezwładnym był, a kraj się przecież bronił i ostał cały.

Przede wszystkim słowa dotrzymać należy, a na zapasy pretendentów do korony kraju nie wystawiać.

To, co tu uchwalicie, pomnijcie dobrze, będzie uchwałą życia lub śmierci rodzin waszych, bezpieczeństwa majętności, spokoju.

Jutro wojna się zapalić może.

Z wrogiem obcym rozprawa niestraszna, z domowym i grzeszna w oczach Boga, i zgubna a nieskończona.

Mówił, a głębokie milczenie panowało w izbie.

Spoglądano po sobie.

Powaga i namaszczenie jego słowa, pewność, z jaką je wygłaszał, działały na umysły, potrząsano głowami.

Goworek pierwszy, nie przeciwiąc się i niemal potakując, rozłożył ręce, podniósł je, westchnął.

Pomiędzy sobą zgromadzeni zaczęli z cicha rozprawiać, ale Oleśnickiemu nie odpowiadali.

Biskup gdziekolwiek dosłyszał coś takiego, przeciw czemu by mógł protestować, zabierał głos.

Tak pojedynczo ludzi sobie jednał, przystępując do nich i nie wahając się z każdym na nowo poczynać dysputy.

Spytek i Dersław stojący z dala, sami nie chcąc się odzywać, na próżno popychali innych naprzód.

Widocznym było, że biskup sprawę wygrywał.

Przypominano walkę Nałęczów z Grzymałami, spustoszenie kraju...

Wszyscy powoli godzili się na to, iż lepiej zgodnie ukoronować małoletniego niż wojnę prowadzić o koronę, a kraj na pożogę i zniszczenie wystawiać.

Z wolna mniej śmieli a strudzeni wymykać się zaczęli z biskupiego dworu.

Została mała kupka, z którą biskup swobodnie już rozmawiał jako z przekonanymi i przeciągniętymi na swą stronę.

- Jedźcie do domów, nie dajcie się opanować warchołom, którzy kraj gotowi poświęcić, aby do najazdów mieć dogodną porę i sakwy naładować, a na rozpustę je opróżniać.

Kilkodniowymi próżnymi rozprawami znużona szlachta radę tę przyjmowała wdzięcznie.

Wychodzili z dworu biskupiego, powtarzając sobie, iż czas do domów było, a tu już nie ma co robić.

Spytek i Dersław spostrzegli się w końcu, że nie mieli już na co czekać.

Pobici byli na głowę, prawie bez walki.

Z szaloną zaciętością przeciwko biskupowi Spytek się wyrwał ze dworni.

Dersław spieszył za nim.

Chcieli łapać rozpływającą się szlachtę, ale głosy ich nie miały już znaczenia, nie słuchano, rozjeżdżali się wszyscy.

We trzech ze Straszem, prawie opuszczeni, dopadli do gospody Dersława, który klął klechów, nie wyjmując stryja.

- Podszedł nas!

Zdrajca!

Strasz na szlachtę wymyślał, że lada komu się daje za nos wodzić, że doma żony, a za domem klechy czynią z nią, co chcą.

Ale wszystkie te krzyki i łajania do niczego nie służyły.

Zgromadzenie w oczach się już rozpraszało, niepodobna go było powstrzymać.

Spytek i Dersław poczęli pytać się, co począć dalej.

Strasz jeden nie stracił głowy.

- Nie ma tu co myśleć - krzyczał.

- Koronacja na świętego Jakuba ogłoszona.

Trzeba hurmem, ciżbą jechać na nią i nie dopuścić.

Nie może to być, aby mimo krzyków i przeciwienia się tylu szlachty gwałtem pędraka koronowali...

Na zamek pójdziemy, do kościoła...