ВОПРОС№1.. Гісторыя як навука. Прадмет і задачы гістарычнай навукі. Крыніцы гістарычных ведаў і метады даследавання.Гісторыя (грэч. historia – апавяданне аб мінулых падзеях, аб тым, што пазнана, даследавана) навука аб заканамернасцях разгортвання ў прасторы і часе сусветна-гістарычнага працэсу як раўнадзейнных унутрыструктурных і міжструктурных узаемадзеянняў этнапалітычных супольнасцей, якія з’яўляюцца носьбітамі своеасаблівасці гэтага развіцця. Унутраная аснова гістарычнай навукі – гэта збіранне фактаў, іх сістэматызацыя і разгляд у сувязі аднаго з другім.Аб’ект гісторычнага аналізу – уся сукупнасць з’яў грамадскага жыцця на працягу ўсёй гісторыі грамадства, гэта эканамічныя, сацыяльныя, культурныя мадэлі (тыпы), у якія арганізуецца дзейнасць людзей, механізмы функцыянавання, узаемадзеяння і ўзаемаўздзеяння гэтых сістэм. Гістарычная навука – навука комплексная, інтэгральная. Функцыі гісторыі як навукі: прагматычная, цэнасная, культурная, фундаментальная і светапоглядная.Прагматычная функцыя ўключае ў сябе акумуляцыю, прапаганду і практычную перадачу вопыту гістарычнага развіцця, дазваляе даследаваць розныя, часта супрацьлеглыя шляхі развіцця грамадства ў перспектыве.Каштоўнасная функцыя заключаецца ў аналізе і тэарэтычным абагульненні фактаў з улічам маральнай ацэнкі мэт, шляхоў, сродкаў і вынікаў грамадскага развіцця з боку даследчыка. З дапамогай гэтай функцыі ў чалавека фарміруюцца грамадзянскія якасці, ен можа ўбачыць хібы грамадства, суаднесці класавыя і сацыяльныя інтарэсы з агульначалавечымі.Культурная функцыя вызначаецца сацыяльнай памяццю. Гэта дазваляе зберагчы пераемнасць у гістарычным працэсе. Фундаментальная функцыя ўключае ў сябе акумуляцыю, аналіз і першасную тэарэтычную апрацоўку шматбаковай гістарычнай інфармацыі. Новыя гістарычныя веды спрыяюць навуковаму абгрунтаванню новых і канструктыўнай крытыцы існуючых гістарычных тэорый.Светапоглядная функцыя. Сутнасць гэтай функцыі ў тым, што гісторыя ў спалучэнні з гістарычнымі тэорыямі ўяўляе сабой філасофію гістарычнага развіцця, а на аснове гістарычных ведаў фарміруецца логіка і стыль мыслення канкрэтнай асобы. Заканадаўчыя помнікі ўяўляюць сабой каштоўны комплекс крыніц, у якіх у юрыдычных нормах адлюстравалася гісторыя нашай Айчыны за тысячагадовы перыяд яе існавання.

ВОПРОС№2. Фармацыйны і цывілізацыйны падыходы ў выучэнні гісторыі. Пераядызацыя. К. Маркс выработал формационный подход к истории, синтезировав рационалистическую логику философии истории Гегеля и натуралистические концепции истории. Он видел в историческом процессе эволюцию видов взаимодействия человека и природы в трудовой деятельности. В первобытном обществе труд очень примитивен, орудий труда нет (что не верно по археологическим данным), и потому все члены общин равны. Но, как только процесс труда и производства начинает совершенствоваться, появляются избытки благ и вместе с ними — борьба за их присвоение — классовая борьба.Согласно догматическим советским представлениям, Маркс выделял несколько этапов развития общества, и, соответственно, несколько типов общества, от наименее развитого до совершенного — несколько общественно-экономических формаций: первобытно-общинная, рабовладельческая, феодальная, капиталистическая, коммунистическая. Формационный метод позволяет вывести общий закон исторического развития человеческого сообщества и отметить общие черты общественных укладов разных стран и разных народов, находящихся на одной исторической ступени, живущих при одном общественном строе. Однако с помощью формационного метода нельзя объяснить те исторические события, в которых решающее значение имели субъективные факторы, сознательные действия людей. Формационный метод не раскрывает особенностей культур и исторических путей народов и других социальных общностей. Этот метод по сути применим только к обществам Древнего Востока, Европейской Античности, Западноевропейского Средневековья и Западноевропейского и Американского Нового времени. В других обществах рабовладельческий, феодальный и капиталистический способы производства либо имели резко отличные черты, либо вообще не существовали. Это означает, что всемирная история не укладывается в одномерное, линейное, поэтапное, ступенчатое развитие, в единый коридор смены формаций. Цивилизационная концепция:I период.Др об-во(100-40тыс лет до н.э.-сер I тыс.н.э.) а) каменный век(40 тыс до н э -3 тыс лет до н э), б) бронзовый век(2 тыс до н э-нач I тыс до н э), в)железный век(нач I тыс до н э-сер I тыс.н.э. II период.Средневековье(конV-XV вв н э) а)нач перехода к классовому общ-ву и возникн гос-ва на Бел(VI-пер пол XIII), б)развитие феодальной системы (сер XIII-XV)III период.Новое время (XVI-нач XX в), а)оформление феод системы и назревание ее кризиса(XVI-кон XVIIIв), б)генезис и укрепление капитализма(конXVIII-1917), IV период.Новейшее время (1918-наш и дни)

Вопрос 3. Першапачатковае засяленне бел зямель. Даиндаеурапейски перыяд этничнай гист Бел( каменны век). Тэрмiн зясялення тэрыторыi Беларусi – 40 тыс. г да н. эры. (верхнi палеалiт). Першыя стаянкi – сённяшнiя вёскi Бердыж i Юравiчы. Iнтэнсiўнае засяленне – у сярэднiм каменным веке (мезалiт) – 8—5 тыс. до н. эры. У неалiце пачаўся паступовы пераход да вытворчай гаспадаркi.Перыяд з 40 тыс. да н. эры па 3—2 тысячагоддзе да н. эры атрымаў назву даiндаеўрапейскага. Iндаеўрапейскi перыяд пачаўся ў бронзавым веку з часу рассялення iндаеўрапейскiх плямён на тэрыторыi Беларусi (3—2 тыс. да н. эры – да нашага часу). Мясцовае насельнiцтва было асiмiлiравана iндаеўрапейскiмi плямёнамi. У рамках iндаеўрапейскага перыяда вылучаецца балцкi этап: 3—2 тыс. да н. эры – 4—5 стагоддзе н. эры. Балты, якiя прыйшлi на Беларусь з сярэдняга Падняпроўя, асiмiлявалi мясцовае насельнiцтва i распаўсюдзiлi тут земляробства i жывёлагадоўлю.Новы славянскi этап: 4—5 стагоддзе н. эры – наш час. Засяленне славянамi Беларусi адбывалася ў вынiку мiграцыi славян са сваёй прарадзiмы – тэрыторыi памiж р. Эльба, Вiсла, Неман. Мiграцыйная хваля славян рухалася на ўсход i на поўдзень – паўдневыя i ўсходнiя славяне. Тыя, што засталiся, -- заходнiя. Славяне асiмiлiравалi балтаў i ў вынiку славяна-балцкага ўзаемадзеяння ўзнiклi новыя этнiчныя супольнасцi: ва ўсходняй Еўропе больш за 15, на тэрыторыi Беларусi – 3, гэта крывiчы, дрыгавiчы, радзiмiчы. У асяродзi крывiчоў, дрыгавiчоў, радзiмiчаў не было сацыяльная роўнасцi, з`явiлася палiтычнае кiраванне i свае князi. Яны ўяўлялi сабой протанароднасцi, а iх дзяржаўныя ўтварэннi – протадзяржавы.Каменны век завяршыўся эпохай новага каменнага веку – неаліту (4–3 тыс. гг. да н.э.). На тэрыторыі сучаснай Беларусі выяўлена больш за 500 паселішчаў эпохі неаліту, насельніцтва ≈27–36 тыс. чалавек. Вытворчая гаспадарка яшчэ адсутнічала. Насельніцтва па-ранейшаму займалася збіральніцтвам, паляваннем і рыбнай лоўляй. Акрамя лука на паляванні сталі прымяняць лоўчыя ямы і пасткі. Вынаходніцтва сетак зрабіла рыбалоўства больш надзейнай крыніцай забеспячэння людзей харчаваннем. З’явіліся гліняны посуд, прадзенне і ткацтва. Удасканальваліся прылады працы: сякера, цясла, долата. Прыкладна ў ІІІ тысячагоддзі да н.э. у Падзвінні і Падняпроўі з’явілася фіна-угорскае насельніцтва, а на крайнім паўднёвым захадзе Папрыпяцця – невялікія групы індаеўрапейскага насельніцтва. Пачаўся паступовы пераход да вытворчай гаспадаркі – земляробства і жывёлагадоўлі. Гэты вялікі ў гісторыі чалавецтва гаспадарчы пераварот атрымаў назву неалітычнай рэвалюцыі, або першай цывілізацыйнай рэвалюцыі.Вызначыць этнічную прыналежнасць старажытнага насельніцтва Беларусі ў палеаліце, мезаліце і на працягу большай часткі неаліту няма магчымасці. Мовы гэтага насельніцтва невядомы.

4.Засяленне тэрыторыі Беларусі індаеўрапейскімі плямёнамі. Балты і славяне на беларускіх. У 4–3 тысячагоддзі да н.э. пачалася міграцыя праіндаеўрапейцаў са сваёй прарадзімы. Прычына – бурнае развіццё земляробства і жывёлагадоўлі, павелічэнне працягласці жыцця, шчыльнасці і колькасці насельніцтва, перанаселенасць праіндаеўрапейскімі плямёнамі іх прарадзімы і неабходнасць асваення новых тэрыторый.Рухаючыся на захад, праіндаеўрапейцы прайшлі Малую Азію, выйшлі да Эгейскага мора, засялілі Балканы, якія з’явіліся адным з накірункаў іх міграцыі. Частка праіндаеўрапейцаў абагнула Чорнае мора, прайшла праз тэрыторыю сучасных Балгарыі, Румыніі і Малдавіі, пасялілася на Правабярэжнай Украіне. Пазней праіндаеўрапейцы праніклі на Каўказ. Частка праіндаеўрапейцаў рухалася на ўсход на тэрыторыю сучасных Кітая і Індыі. Асобная іх група павярнула на поўнач, у Сярэднюю Азію, прайшла паміж Каспійскім і Аральскім морамі, апынулася ў прыволжскіх стэпах і працягвала рух на захад, у Паўночнае Прычарнамор’е. Гэты міграцыйны паток стаў крыніцай рассялення праіндаеўрапейцаў у Еўропе, у тым ліку і ў Беларусі. З Паўднёва-Усходняй Еўропы і Паўночнага Прычарнамор’я індаеўрапейцы працягвалі міграцыю ў двух накірунках: першы – на захад і паўночны захад, у Заходнюю Еўропу, другі – на поўнач, – у Сярэднюю і Паўночную Еўропу. На вялікай тэрыторыі, якая ахоплівала басейны Віслы, Нёмана, Заходняй Дзвіны, Верхняга Падняпроўя, у выніку асіміляцыі мясцовага неалітычнага насельніцтва індаеўрапейцамі сфарміраваўся новы этнас – балты (літоўцы, латышы, прусы, яцвягі, куршы, земгалы, селы і інш.). Пачаўся балцкі этап індаеўрапейскага перыяду этнічнай гісторыі Беларусі, які храналагічна супадае з эпохай металу (3–2 тыс. гадоў да н.э. – IV–V стст. н.э.). Балты жылі на тэрыторыі сучаснай Беларусі да прыходу сюды славян.З рассяленнем індаеўрапейцаў змяніўся не толькі этнічны склад насельніцтва Беларусі, але змянілася і эпоха. Каменны век уступіў месца бронзаваму веку (3–2 тыс. гг. да н.э. – 1 тыс. гг. да н.э.). Паступова паяўлялася земляробства і жывёлагадоўля. Пакланяліся агню і сонцу. Асноўны тыпа пасяленняў – ўмацаваныя гарадзішчы, якіх на тэрыторыі Беларусі налічвалася каля 1 тыс. Агульная колькасць насельніцтва ў бронзавым веку магла быць ад 50 да 75 тыс. чалавек. Бронзавы век уступіў месца жалезнаму веку (1 тыс. гг. да н.э. – IV–V стст. н.э.). Мясцовыя плямёны асвоілі жалезаапрацоўку, вырабы з жалеза былі дастаткова разнастайнымі: сякеры, нажы, сярпы, зброя, упрыгажэнні і г.д У IV–VII стст. адбылося другое “вялікае перасяленне народаў”. Маштабныя перамяшчэнні плямён (пераважна з усходу) пачаліся яшчэ да н.э. Гэта – рух скіфаў і сарматаў з-за Дона (з тэрыторыі сучасных Казахстана і Сярэдняй Азіі) у Паўночнае Прычарнамор’е, заняцце імі вялікіх прастораў ад Алтая да Дуная. Галоўныя прычыны міграцыі славян са сваёй прарадзімы: 1) дэмаграфічная перанаселенасць і вялікая шчыльнасць насельніцтва прывялі славян у рух для пошукаў новых зямель; 2) пагалоўнае ўзбраенне мужчын, іх рэгулярныя грабежніцкія паходы, якія з’яўляліся адным з найбольш лёгкіх, эфектыўных і распаўсюджаных спосабаў узбагачэння: Рымская імперыя – багатая і казачная краіна для грабяжоў; 3) прывабнасць новых зямель для земляробства, якое ў славян дасягнула дастаткова высокага ўзроўню; 4) ціск на славян з боку іншых народаў (германцаў, кельтаў, авараў і інш).Паводле даных заходнееўрапейскіх, арабскіх і візантыйскіх крыніц, славяне адрозніваліся высокім ростам, моцным складам цела, вялікай вынослівасцю, цёмна-русым (рыжаватым) колерам валасоў. Прастадушныя, прыветлівыя і гасцінныя ў дамашняй абстаноўцы, славяне на вайне непрымірымыя і бязлітасныя да ворага. У VIII–IX стст. пачынаецца масавае рассяленне славян на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Спачатку славяне рассяліліся на правым беразе Дняпра і на Бярэзіне, затым праніклі ў Падзвінне і Падняпроўе, а ў Х ст. рассяліліся ў Верхнім Панямонні. Большая частка балцкага насельніцтва была асімілявана, другая – знішчана ці выціснута на паўночны захад, у Прыбалтыку, дзе прыняла ўдзел у фарміраванні этнічных латышоў і літоўцаў. Трэцяя частка балцкага насельніцтва працягвала жыць на сваіх былых месцах, іх асіміляцыя славянамі працягвалася да XII–XIII стст. і нават пазней. У выніку славяна-балцкага ўзаемадзеяння ўзніклі новыя этнічныя супольнасці, якія ўпамінаюцца ў сярэдневяковых крыніцах.

Пытанне 5. Язычніцкія вераванні старажытных продкаў беларусаў.

Для ранняй стадыі абшчынна-родавага грамадства характэрны быў татэмізм — сукупнасць уяўленняў, звычаяў і абрадаў, заснаваных на веры ў звышнатуральную роднасць паміж групай людзей (родам) і так званым «татэмам» — пэўным відам жывёл, раслін і інш. Людзі верылі, што яны непарыўна звязаны са сваім татэмам. Татэмізм пазней адлюстраваўся ў некаторых міфах, казках, абрадах беларусаў, напрыклад у абрадзе пераапранання ў «казу», «мядзведзя» ў час калядавання.

Анімізм (ад лацінскага слова «анімус»—душа, дух) — вера ў існаванне душ і духаў — фантастычных істот, якія надзелены свядомасцю, воляй і іншымі ўласцівасцямі чалавека і дзейнічаюць у жывой і нежывой прыродзе. Анімістычныя ўяўленні складалі частку вераванняў першабытных людзей. Найбольш пашыранымі ўяўленнямі анімізму былі духі прыроды (палявік, лясун, вадзянік), хатнія духі (дамавік), злыя духі, чорт і інш.

Фетышызм — культ неадушаўлёных прадметаў — фетышаў (камянёў, амулетаў), надзеленых, звышнатуральнымі ўласцівасцямі.

Магія — вера ў здольнасць чалавека асобым чынам уздзейнічаць на людзей, жывёл, расліны і іншыя з’явы прыроды.

На больш позняй стадыі развіцця узнікла язычніцтва – вера у мноства багоў, кожны з якіх кіруе з’явай прыроды або якім-небудзь відам гаспадарчай дзейнасці чалавека. Узнікае пантэон гэта значыць сукупнасць славянскіх багоў.

«Язычніцтва» (паганства) – гэта ўмоўны тэрмін, які абазначае старадаўнія вераванні і культы, што існавалі да ўзнікнення трох сусветных рэлігій (будызму, хрысціянства, ісламу). Назва паходзіць ад царкоўнаславянскага слова «языцы», пад якім, згодна Новаму запавету Бібліі, разумеліся народы, проціпастаўленыя першахрысціянскім абшчынам. Тэрмін «паганства» паходзіць ад лацінскага «паганус» (язычнік).

Ва ўсходніх славян існавалі наступныя багі: Род – адзін з галоўных багоў – стваральнік готага света, Пярун бог грому і маланкі. Яго культ выводзіцца з часоў індаеўрапейскай супольнасці бронзавага веку. Сварог быў богам неба, а бог сонечнага святла Дажбог з'яўляўся яго сынам. Хорс лічыўся богам Сонца, Стрыбог кіраваў вятрамі, якія наганялі дажджавыя хмары, Мокаш – жаночае бажаство ўрадлівасці і хатняга ачага, Волас (Вялес) – бог жывёлагадоўлі, Лада – багіня вясны, кахання.

Былі яшчэ багі, ад якіх, на думку старажытных славян, залежалі будучы ўраджай, жыццё і побыт людзей. Сярод іх Ярыла, Купала, Аўсень, Каляда, замацаваныя за пэўнымі порамі года.

Такім чынам, для ўсходніх славян-язычнікаў было характэрна мнагабожжа. Яны абагаўлялі навакольную прыроду, ушаноўвалі агонь, сонца, месяц, зоркі, гром і г. д.

6:Зарождение гос-венности у вост славян. Полоцкое и Турово-Пинское княжества-первые гос образования на территории Белорусии.

В 9-13 вв на нашей территории сложилтсь условия для зарождения гос-венности:

-внутренние (разделение труда,возникновение городов,имущественное расслоение, существование классов,необх поддержания порядка внутри страны),-внешние(необх защиты терр от внешнего врага).

Первым гос образованием является Полоцкое княжество.Полоцкая земля находилась на терр сев Белорусии в землях кривичей,включала в себя современную Вит обл., север Минской.На сев-зап владения полоцких князей доходили до Рижского залива.Удобное расположение на водных путях способствовало культ. и экономич.развитию княжества. Впервые столица княжества-город Полоцк упоминается в 862г в «Повести временных лет».В это время Киев и Новгород соперничали друг с другом за объединение вост-слав земель.В этом соперничестве Полоцку отводилась важная роль.В конце 10 в в Полоцке правил князь Рагвалод.Сын Рагнеды и Владимира-Изяслав унаследовал престол.Его сын Брячеслав Изяславович продолжил расширение терр княжества.Следующий князь-Всеслав Чародей.При его правлении княжество достигло пика развития.После смерти Чародея Полоцкое княжество было поделено между 6-ю его сыновьями(раздробленность).В XII в появляются Мин,Вит,Друцкое княжества и др.В 1119 г Мономах захватил Минск,пленил князя Глеба,где он умер.В 1129г киевский князь Мстислав захватил за непослушание 3-х князей Всеславичей и вывез в Византию,где они служили в визант войске.В 1132г они вернулись. Ссылка способствовала налаживанию связей с Византией. В 12в-ослабление князя, усиление вече.Феод раздробленность ослабила княжество.На границе 13-14в Полоцкое княжество вошло в состав ВКЛ.Т.о.Полоцк на протяжении неск веков был столицей крупного княжества.

Турово-Пинское княжество образовалось в границах расселения дрыговичей в бассейне реки Припять.Столица-Туров.Местная династия исчезла во времена князя Владимира.В 988г. Владимир выделил Туров сыну Святополку,кот начал борьбу за его независимость.Он женился на дочке польского короля Балислава Храброго,вместе с ней в Туров привозит католического епископа чем вызывает гнев отца.Предпосылки по которым Туровское княжество могло существовать самостоятельно:1)расположение на торговом пути из Киева в Польшу 2)через Туров проход. одно из ответвлений пути из варяг в греки 3)очень урожайные пахотные земли.После смерти князя Владимира Святополк становится киевским князем но Туров оставляет за собой.После междуусобной войны Ярослав Мудрый захватил престол и отдает Туров своему сыну-Изяславу.Позднее тот становится Киевским князем но Туров оставляет себе. По действующему праву получения наследства туровские князья наследовали киевский престол. В 1113-1125г город с землей перешел к роду князей Мономаховичей.Они держали княжество в качестве дополнения к своим основным владениям.Из летописи известно что в середине 12 в на Туровском престоле уже находился князь Юрий Ярославович.Благодаря ему Туров вышел из подчинения Киева и в нем обосновалась самостоятельная княжеская династия.Во второй половине 12в Туровская земля делится на удельные княжества (Туровское,Пинское,Клецкое,Слуцкое и др.) в каждом из кот правили сыновья Юрия Ярославовича.В конце 13-начале14 веков Туровская земля была включена в состав ВКЛ.

В это время на территори Белорусии существовали Гродненская,Брестская,Новогрудская и др. земли(княжества).В своем развитии они не достигли таких высот но сыграли значительную роль.