4. Барацьба беларускіх зямель супраць крыжакаў і мангола-татар

Першае ваеннае сутыкненне, скончыўшаяся поўным паражэннем войскаў паўднёва-рускіх князёў ад мангола-татарскіх туменаў адбылося ў маі 1223 г. на р. Калка.

Праз 15 год (у 1237 г.) мангола-татары робяць ваенны «паход да апошняга мора» з Азіі ў Еўропу, на чале з унукам Чынгіс-хана Бату-ханам (больш вядомага на Русі, як Батый). Ён адбываецца праз землі усходнеславянскіх княстваў. У 1240 г быў захоплены Кіеў. (240 лет вайны)

Беларусь у асноўнай сваей частцы не зведала мангольскага нашэсця.

Пасля вяртання з Заходняй Еўропы ў 1242 г. правадыр мангола-татар Бату-хан (Батый) заснаваў у Паволжы дзяржаву Залатая Арда са сталіцай у горадзе Сарай-Бату.

Назва дзяржа-вы мангола-та-тар Залатая Арда звязана з багата ўпры-гожанай зола-там і дарагімі тканінамі па-раднай юрты хана.

Напады мангола-татар на беларускія землі паўтарыліся ў 1258-1259, 1275, 1277, 1287, 1315, 1338 гг.\

Пагроза з паўночнага-захаду (крыжакі)

Ім сталі дзяржавы каталіцкіх рыцарскіх ордэнаў. Пачатковы працэс пранікнавення германскіх каланістаў ва Усходнюю Прыбатыку дэталева апісаны ў «Лівонскай Хронікі» нямецкага місіянера Генрыха Латвійскага, удзельніка апісаных падзей. У 1201 г. каталіцкі біскуп Альберт закладае крэпасць Рыгу – сталіцу Рыжскага арцыбіскупства, створанай на землях племені ліваў царкоўнай дзяржавы.

Тут у мэтах гвалтоўнай хрысціянізацыі паганцаў па прыкладу Палесціны ў 1202 г. ён стварае духоўна-рыцарскі Ордэн Братоў Хрыстовых (больш вядомых пад імем мечаносцы – ад выявы чырвонага мяча над чырвоным крыжам на белай расе, якую апраналі браты-рыцары паверх даспехаў). У барацьбе з крыжакамі вызначыліся полацкі князь Уладзімір, кукенойскі князь Вячка і ўраджэнец Полацка Якаў Палачанін.

У 1186-1216 гадах у Полацку кіраваў князь Уладзімір (Валодша, Валадар). Напэўна ен быў сынам полацкага князя Рагвалода-Барыса і праўнукам Усяслава Чарадзея. У 1203 г. Уладзімір напаў на замкі крыжакаў Гольм і Ікскюль. Аднак узяць крэпасць не ўдалося. Новая спроба пакарыць Гольм у 1206 г. скончылася няўдачай

5 Прыняцце хрысціянтва. Культурнае развіццё беларускіх зямель у IX- XIII cт

Хрысцiянства прыйшло на ўсходнеславянскiя землi. Даследчыкi мяркуюць, што ўжо ў IX ст. у Полацкай зямлi былi хрысцiяне. У 988 г. вялiкi кiеўскi князь Уладзiмiр пачаў хрышчэнне Русi. Услед за Кiевам прымусова пападала пад абрад хрышчэння насельнiцтва двух iншых важных цэнтраў – Полацка i Ноўгарада. Язычнiцкае насельнiцтва хрысцiлася прымусова. Забаранялася старая абраднасць i ўводзiлася новая, падлягалi забыццю iмёны старых божастваў, месцы язычнiцкiх маленняў разбуралiся. Хрысцiянства стала дзяржаўнай рэлiгiяй. З прыняццем хрысцiянства разумовы, духоўны, рэлiгiйны стан грамадства зазнаў iстотныя змены. Пасля прыняцця хрысцiянства ў буйных гарадах i княствах пачалi стварацца епархii. У 992 г. узнiкла епархiя ў Полацку. У XII ст. каля Полацку ўзнiкаюць манастыры.

Культура старажытных беларускiх зямель мае шмат агульнага з культурай iншых усходне-славянскiх народаў. Аднак пры ўсей агульнасцi культуры Старажытная Русi на тэрыторыi сучасная Беларусi яна мела сваю спецыфiку. Найбольш яскрава гэта выявiлася ў матэрыяльная i духоўнай культуры Полацкай зямлi. У IX—XIII стст. у Полацку развiвалася пiсьменства, вялося летапiсанне, шырока распаўсюджвалiся рамествы. Полацк уплываў на гаспадарчае i культурнае развiццё суседнiх неславянскiх народаў.

З прыняццем хрысцiянства ў архiтэкрутры Беларусi пачынаецца ўзвядзенне манументальных культавых пабудоў. У сярэдзiне XI ст. у Полацку ўслед за Ноўгарадам i Кiевам быў пабудаваны Сафiйскi сабор. У XII ст. у Вiцебску была пабудавана Благавеншчанская царква, у Больчыцах – 4 мураваныя саборы, у Полацку – Спаскi сабор. Помнiкам манументальнай архiтэктуры Гродна з`яўляецца Барысаглебская (Каложская) царква, пабудаваная ў XII ст.

На Беларусi развiвалася пiсьменства. Разам з перакладнымi лiтаратурнымi творамi тут з`яўляюцца i арыгiнальныя. Маюцца звесткi аб тым, што летапiсы складалiся ў Полацку, Тураве, Новагародку. З прадстаўнiкоў кнiжнай асветы гэтага перыяду трэба адзначыць Клiмента Смаляцiча, Кiрылу Тураўскага, Ефрасiнню Полацкую. Клiмент Смаляцiч напiсаў шмат кнiг, казанняў (пропаведзяў), пасланняў, тлумачэнняў. Кiрыла Тураўскi з`яўляўся епiскапам г. Турава. Ён быў выдатным царкоўным аратарам. Прамовы Кiрылы Тураўскага ўяўляюць сабой узоры царкоўнага красамоўства. Ефрасiння Полацкая паходзiла з сям`i полацкiх князеў. Прыняўшы манаства, яна пачала працаваць над перапiсваннем кнiг. Манастыр, у якiм знаходзiлася Ефрасiння, хутка стаў буйным культурным i рэлiгiйным цэнтрам. Аб высокiм узроўнi прыкладнога мастацтва сведчыць крыж, якi заказала Ефрасiння таленавiтаму мясцоваму майстру Лазару Богшы.