18 Тоскандық мектеп өкілдерінің көзқарастары

Тоскандық мектеп арқылы бухгалтерлік есептің заңнамалық аспектісі дамыды. Оның негізін Франческо Марчи қалады. Оның пікірі бойынша бухгалтерлік есептің мәні ұйымда жұмыс істейтін және ұйыммен қарым қатынас жасайтын тұлғалар арқылы анықталады. Соған байланысты ол ұйымға қатысы бар тұлғаларды төрт топқа бөлді:

1) агенттер (материалды жауапты тұлғалар)

2) кореспонденттер (есеп айырысулар жүргізетін тұлғалар)

3) әкімшілік

4) меншік иесі

Осы тұлғалардың әрқассына белгілі бір шоттар ашылуы қажет болды. Ұйыммен байланысы бар барлық тұлғалар бір бірімен заңдық қатынаста болды. Осы қатынастың мәні есеп арқылы анықталды. Жүргізілген әрбір шаруашылық құбылыстары шаруашылық процеске қатысушылардың арасындағы заңнамалық қатынастардың өзгеруіне әкелді.

Осы пікірді Тоскандық мектеп өкілдері екі жақты жазба тәртібімен көрсетті. Яғни, құндылықтарды алатын немесе қарыз болатын тұлға дебеттеледі, ал құндылықтарды беретін немесе қарыз беретін тұлға кредиттеледі.

Осы мектеп өкілдері: бухгалтерлік есеп заңның бір бөлігі ретінде қарастыруды жалғастырған Джузеппе Чербони болды. Оның ілімі логисмография деп аталды. Ол шоттар мен бухгалтерияның құрылымын әртараптандыруды көздеді.Ә ртараптандыру ұйымның ұйымдастырушылық құрылымына байланысты болды, есеп саласындағы ғылыми жұмыстар төрт бөлімге бөлінді:

1) шаруашылық құбылыстарды зерттеу,

2) ұйымды басқару жүйесіндегі шаруашылық құрылымын және тиімділігін зерттеу,

3) шаруашылық құбылыстарын сипаттау мақсаты мен математикалық әдістерді үйрену

4) шаруышалық құбылыстарының заңдық және экономикалық мәнін ашу үшін зерттеу жұмыстарын жүргізу.

Тоскан мектебінің өкілдері есепті синтетикалық және аналитикалық деп бөлді дамыта отырып, субшоттардың пайда болуына әкелді.

19 Венецияндық мектеп өкілдерінің көзқарастары. Венециандық мектеп негізін тоскандық мектепке қарам қарсы қойған Фабио Беста қалады. Ол есептің экономикалық мәнін дамытты. Бухгалтерлік есеп бұл экономикалық бақылау құралы ретінде құндылықтар қозғалысын зерттейді деген. Беста алғаш рет бақылауды үш түрге бөліп қарастырды: алдын ала бақылау, ағымдық бақылау, соңынан жүргізілетін бақылау. Беста бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың алғашқы сатысында ережелер, нұсқаулар, сметалар жасалады, барлық жоспарлар құрылады деп көрсетті. Ал екінші сатысында түгендеу жұмыстары жүргізіледі, бастапқы құжаттар рәсімделеді. Ал, үшінші сатысында жүргізілген шаруашылық құбылыстары бойынша бухгалтерлік жазбалар жасалады. Бестаның есеп теориясы туралы экономикалық ілімдеріне сәйкес, есеп шаруашылық құндылықтарының сандық және сапалық құрылымдарын емес, олардың құндарын зерттейді. Осыған байланысты құнның өзгеруін тудырмайтын шаруашылық құбылыстары бухгалтерлік шоттарда көрініс таппауы қажет деген қорытынды жасаған. Сондықтан да, ұйымның ішкі айналымы құнның өзгеруін тудырмайтын болғандықтан, баланста көрсетілмеуі қажет деген. Осы экономикалық бағыттың негізгі ерекшелігі құндылықтардың ұйым ішіндегі қозғалысы олардың көлемі мен бағасын өзгертпейді, сондықтан бұл қозғалыс ұйымның экономикалық қызметін бағалау үшін қажет емес. Бестаның ізбасарлары есеп теориясын сипаттап сегіз қағиданы калыптастырды: 1) шынайылық шаруашылық құбылыстарын тіркеу нақты болуы керек оны бақылау түгендеу жүргізу арқылы қамтамасыз етіледі. 2) Өз уақытылығы бұл басқару шешімдерін қабылдау, 3) ақпараттардың толықтылығы бұл бухгалтердің алдына қойған мақсатына байланысты есепке алынатын ақпараттардың көлемінің алынуын білдіреді.

4) құжаттау бұл шаруашылық операциясына сәйкес құжаттармен рәсімделуін білдіреді, яғни құжатсыз бухгалтерия жоқ.

5) хронологиялық бұл шаруашылық құбылыстары қатаң түрде уақыт тізбегімен тіркелеуі.

6) байланыстылық синтетикалық және аналитикалық арасындағы байланыс сақталуы керек.

7) ерекшелік қағидасы бұл ұйымдағы ұйымдастырушылық және орындаушылық ерекшеліктерді ажырата білуі керек.

8) біртектілік, бұл әрбір шоттың белгілі бір нақты белгісі бойынша көрінуін білдіреді.

Венециандық мектептің негізгі өкілі Дзаппо классикалық италяндық мектептің соңғы өкілі болды. Оның баланс туралы көзқарастары қазіргі кезге дейін сақталған. Баланста барлық баптар ағымдық баға бойынша бағаланады. Ұйымның дебиторлық қатынастары баланстың активінде көрсетіледі, ал кредиторлық қарыздары баланстың пассивінде көрсетіледі. Бухгалтерлік есепті басқару туралы дербес ғылым деп, қарастырған баланстың мәнін оның элементтерінің арасындағы барлық ақпараттық байланыстарды көрсетеді деген. Бес элементтері бар: активтер, міндеттемелер, капитал, шығыс, кіріс.

Дзаппа ең алғаш рет қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарының негізін құрайтын тұжырымдама ұсынған, яғни ұйым активтері бұл пайда алуға бағытталған ұйым ресурстары.

Сонымен италяндық бухгалтерия туралы көзқарастардың әр түрлі болуына қарамастан, оны біртұтас жүйе ретінде қарастыруға болады. Себебі олардың барлығы бухгалтерлік есепті басқару құралы ретінде қарастырады.

20 Англиядағы есеп және аудит (ХІХ ғ.- ХХ ғ. басы). XIX ғасырдың аяғында англо американдық әдебиттерде бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың келесідей қағидалары көрсетілген: 1) Еңбек бөлінісі бухгалтерлік жұмысы есептік мәліметтерді жинақтау және топтастыру. 2) шаруашылық құбылыстары шаруашылық жүргізілген күннен бастап тіркелеуі керек. 3) Бақылау жүргізу (түгендеу арқылы) 4) Бухгалтерлер белгілі бір кезең бойынша қорытынды жасау керек.5)Әдістемелік тәуелсіздік әрбір ұйымның бухгалтерлік есепті ұйымдастыру немесе жүргізу тәртіптерін өздері белгілейді. 6) Ішкі бақылауды ұйымдастыру. Англиядағы есептің дамуына үлес қосқан ғалымдардың бірі Р.Дикси. болды. Ол алғаш рет бухгалтерлік баланс арқылы ұйымның қаржылық жағдайын анықтауға болады деген пікір айтқан. Бұл пікір есептегі революция болды. Себебі 19 ғасырдан бастап баланс пайданы есепту құралы ретінде қарастырылды. Р.Дикси аудитті бухгалтерлік баланстың дұрыстығын тексерумен байланысты жұмыс деген пікір айтты. Дикси кәсiпорында болатын ақшасыз пайдаға назар аударды. Бұл бағалардың активтерiне өзгерiстiң нәтижесiнде болуы мүмкiн. Егер олардың нарықтық бағасы есептен өсетін болса онда ақшасыз пайда орын алады ал керісінше төмендесе онда ақшасыз шығын орын алады. Ағылшын тексерушiлерiнiң техникасы басқа елдерді жиi сүйсiндiрдi. А.И.Гуляев екi ағылшын сарапшыларының Петербургте жұмыс iстеуi туралы жазды. Олар нұсқауды сауалнамалармен негiзге алды және осының арқасында бұл кәсіпорынның жымыс жағдайы толық және анық түрде көрсетілді. Ағылшын есепшiлерi үшiн ереже аксиомамен қалды: бухгалтерияны түсiну- күрделi метафизикалық конструкцияларды құрау емес, керiсiнше, шынайы бухгалтерия ең алдымен кәсiпорында жұмыс iстейтiн адамдардың психологиясын зерттеу.

21 Еуропада екі жақты жазбаның таралуы (15 ғасыр – 19-ғасырдың бірінші жартысы). 1494 жылы Лука Пачолидің еңбегі жарық көргеннен кейін екі жақты жазба бір елден бір елге, бір саладан бір салаға тез тарала бастады. Сонымен бірге оның географиясыда кеңейді. Яғни Италиядан Германияға, одан Францияға, Англияға, Испанияға және Америкаға таралды. Шығыс елдеріне Германия арқылы Ресейге одан Қытай мен Жапонияға тарады. екі жақта жазба бір елден екінші елге өте отырып, үнемі жетілуді болды. Ұзақ уақыттар бойы есептің негізгі мақсаты қарыздар мен талаптарды дер кезінде анықтау болды. 16 ғасырдағы бухгалтерлік есептің мақсаты: дұрыс жүргізілген бухгалтерлік есеп арқылы соңғы нәтижені қатесіз, тез және ешқандай қиындықсыз анықтауға болады деп көрсетілген. Осы кезде қаржылық нәтижені есептеу үшін алғаш рет ұйым қызметі қалыпты және қалыпты емес қызмет түріне бөлінді. Бухгалтерлік есепке байланысты осы қалыпты және қалыпты емес қызметтің нәтижелері арасындағы айырмашылық қалыпты қызмет табыс немесе шығыс ретінде көрсетілсе, ал қалыпты емес қызмет нәтижесі ұйымның, капитал шотында көрсетілген.

XVI ғ испан ғалымы Тексада бухгалтерлік есеп бұл ұйымды тиімді басқару және оған бақылау жүргізу мақсатында және шоттарды жүргізу деп көрсетілген.

XVIII ғ есеп ұйымды басқару қызметі ретінде қарастырылған.

XV-XIX ғ аралығында бе әдістемесі бір бірімен өзара байланысты бірнеше бағыттар бойынша дамыды.

1) екі жақты жазбаны көрсету тәртіптері

2) шоттардың жіктелуі

3) шоттарды жүргізу формалары. XV-XIX ғ аралығында екі жақты жазбаның мәні шоттарды материалды жауапты тұлғалар бойынша жүргізу қолданылды.

Екі жақты жазбаның келесідей ережелері көрсетілген. Ол ақша қаражаттарын беретін тұлға кредиттеледі, ал алатын тұлға дебеттеледі. 1721 ж фран авторы Франсуа Беррэ екі жақты жазбаның кеңейтілген ережелерін ұсынды:

• егер ұйымға құндылықтар ақша қаражаттары мүліктер келіп түссе онда шот дебеттелінеді.

• егер ұйымнан құндылықтар шықса онда сәйкес шоттар кредиттелінеді.

• егер құндылықтардың сатылуына ақша қаражаттары келіп түспесе, онда есеп айырысуларды орындайтын тұлғалардың шоттары дебеттелінеді.

• егер құндылықтардың ұйымға келіп түсуіне ақша қаражаттары төленбесе, онда айырысуларды орындайтын шоттары кредиттелінеді.

XV-XIX ғғ аралығында бе те күрделі жазбалар қолданылған. Яғни бір шот дебеттелінеді және бірнеше шоттар кредиттелінеді және керісінше.

Шаруашылық құбылыстарын екі жақты жазу жазба арқылы шоттар жүйесін құруға әсер етті. 16 ғасырдан бастап, шот бе тің негізгі категориясы болып табылған.

XV-XIX ғғ әрбір мемлекет шоттарды жүргізу формаларын ұсына бастады,олар:

1. ескі итальяндық форма есеп регистрлері мен кітаптарды жүргізу ережелерін сипаттаған.

2. XV-XIX ғғ аралығында шоттарды жүргізудің жаңа формасы енгізілді. Олар неміс және француз деп аталады.

3. 1796 ж шоттарды жүргізудің ағылшындық формасы ұсынылған бұл форма бе те пайда болған қателерді анықтауды қамтамасыз етті және қаржылық нәтижені анықтау жеделдетілді ағылшын формасында есеп регистрі журнал б.т осы журнал бағанаға бөлінді.