26 Лука Пачолидің «Шоттар және жазбалар туралы трактаты» атты еңбегінің ерекшеліктері мен мәні

Лука Пачоли өзінің «Шоттар жэне жазулар туралы» трактатында шаруашылык операпияларын. тіркеу және кітаптарды жүргізу женінлегі орын алған әдістерді. мемориялдарды (естелік кітаптар). журналдарды. Бас кітапты. кошірмелері түскен кітаптар. жазылған хаттар жэне меншік иесі муліктерінің тізімі толык гүскен мүліктік кітаптардағы жазуларды талдай келс екі жактылык заңдылыкты жазып_: мұның негізінде созсіз тиімді шоттар мен кітатар кұруға болатындығын дэлелдеген. Лука Пачоли математика мен бухг-нын тар их ы на жер жүзінде екі жактылык принииптін негізін кағазға түсіріп жазған галым ретіняе танылды. Алайда кенбір тарихи деректерге сүйенсек көптеген ғалымдардін келісілген тұж-на кара-ғанда бухгалтерлік есептегі екі жактылык жазу Лука Пачолидің жазган трактатынан бурын едәуір ертерекіе пайда болеа керек. Мұнын дэлелі регінде белгиялык тарихшы Раймонда де Рувераның «Как возникла двойная бухгалтерия (1958 жыл)» атты еңбегінде жаз-ған бух-к есеп тарихыпа тэн флорентикалык есеп варианты жөнінде келтірген мэліметтерін айтуга болады. Л. Пачоли (1445-1517) әлемдік аты бар математик, эмбебап білімдері бар адам Пьеро Франческа мен Баттист Альбертидің окушысы болған Леонардо до Винчидің досы мен ұстазы болган. Пачолиге атак II - трактаттагы шоттар мен жазбалар туралы кол жазбасын шыгарган сок келді. 'Грактатт: «Арифметика, геометрия сомалары пропорциялар мен катынастар туралы білімдер» 1494 жыл. Бүл трактатт көптеген тілдерге аударылды. Есепке эсер ету дэрежесі бойынша бүленбекпен ешкандай еңбек артык келмеді. Осы Б. Котрульи мен Л. Пачолидің ойлары бойынша есепгін максаты - сұл оз істерін кажетті тэртіпте жүргізу жэне карыздары мен талаптары туралы кез келген мәліметтерді күткізбей алу. Осыған байланысты бірінші бухг-к жұмыста есеп карыздары мен талап етулердін молшерлерін жедел табу максатымен жүргізілетіндігі айкындалды. Бухгалтерлік есел бойынша бірінші кітап математик. монах Лука Пачоли 1494 жылы жазып шығарды. мәнінде бүл кітап математика бойынша жазылған және «Арифметика, геометрия соммасы. препорциялар мен катынастар туралы ілімі» деп аталынды. Бірак оның ішінде «Шотіар мен жазулар туралы трактат» деп аталатын бөлімі болды. Онда екі жакты бухгалтерия жүргізу тәсілі сипатталды.

27 Ресей мен Қазақстанда екі жақты жазудың таралуы. Бух есеп бойынша орысша жазылған алғашқы кітап «Ключ коммерции» (1783).Бұл әйгілі ағылшын кітабының аудармасы. Авторы Джонс Хавкинс, 1689 ж шыққан.

Бірінші орыс кітаптарын атақты бухгалтерлер: К.И. Арнольд, И. Ахматов, Э.А. Мудровтар жазды.

Карл Иванович Арнольд(1775-1845) алғаш рет бух есептегі теория мен тәжірибенің айырмашылығын көрсетті.Ол теорияға есептеуге қабілеттілікті, есепті жүргізуді, қарастыруды жатқызса, тәжірибеге сол есепке қатысты жұмыстарды жатқызады.

Бухгалтерияның мақсаты-мүліктің құрамындағы өзгерістерге әсер ететін себептерді анықтау. Пәні- «заттар көбеюге және азаяға қабілетті, олардың өзіндік құны мен бағасы болады.Арнольдтың басқа еңбегінде бух пәніне экономикалық анықтама берген: «Мүліктердің айналамы, көпестің жеке жұмысы бола отырып, капиталдың тоқтаусыз өзгерісінемалып келеді, яғни капиталдың өсуі немесе төмендеуі. Осы нақты өзгерістер бухгалтерияның жалғыз пәні. Арнольд екі жақты жазуды түсіндіруге математикалық аппаратты қолданған бірінші автор.

Арнольдтың бухгалтериялық терминологияға жасап жатқан үлесі зор. Ол «счет-счету» формасын ұсынды.Бұл форма елде XX ғ 30жылдарына дейін қолданылды. Тізімдеме ұғымын, есептік тіркеу ретінде енгізді. «Рекапитуляция»-есептік мәліметтерді топтастыру. Сонымен қатар, дебет және кредит ұғымдарын енгізді.

Арнольд өз жұмысына тарихи мәліметтерді алып келген алғашқы ғалымдардың бірі. Оның пікірінше бух есепті дамытқан бірінші әдіс- контокоррент.

Иван Ахматов 1809 жылы Москвада Арнольдтың еңбегі шыққанда, Петербургте «Итальянская или опытная, бухгалтерия» кітабын шығарды.Бұл жұмысында бух есеп саяси экономиканың бір бөлігі деген тұжырымдама бар, бірақ оған қарамастан бұл ғылым нағыз қажетті, маңызды және пайдалы.

1846 ж Э.А. Мудровтың кітабы жарық көреді. Ол шоттарды: мүліктік, жеке және қосалқы деп бөледі. Мудровтың пікірінше екі жақты жазу шаруашылық айналымының табиғатынан болады. Оның еңбегінен Шердің капиталдық теңдеуін көреміз. А-в-с, а-актив, в-кредиттік қарыз, с-капитал.

Баланстың теңдеуі: а=с+в

Екі жақты жазуда Мудров шоттарды дербестендіру қағидаларына сүйенеді.