7.2. Электржетектердi³ жылдамды±ын реттеу
Жылдамдыºты реттеу - ж½мыс машиналары мен механизмдерiнiң атºару м¾шелерiнiң жылдамды¹ын реттеу маºсатымен болатын, ºоз¹алтºыштың жылдамды¹ының ыºтиярсыз ¼згеруi болып табылады. Жалпы жа¹дайларда ºоз¹алтºыштың жылдамды¹ын реттеу ж¸не жылдамдыºты берiлген деңгейде ½стап т½ру – екi т¸сiлмен - параметрлiк ж¸не т½йыº системада атºарылуы м¾мкiн.
Параметрлiк т¸сiлмен реттеген кезде ºоз¹алтºыштың электр тiзбегiнiң ºандай да бiр параметрiн ¼згертумен немесе ºоректенетiн кернеуге мысалы ; ¸рт¾рлi ºосымша элементтер, резисторлар, конденсаторларды т.б. ºою арºылы iске асырылады. °детте , б½ндай т¸сiлмен реттеудiң сапасы жо¹ары емес.
´те жо¹ары сапалы к¼рсеткiштер ºажет бол¹ан жа¹дайда, ºоз¹алтºышºа ¸сер ету ¸детте ºоз¹алтºышºа берiлген к¼рнеудiң, ¼згерумен немесе сол к¼рнеудiң жиiлiгiнiң ¼згерумен немесе екеуiнiң де ¼згерумен болатын электржетектiң т½йыº ж¾йесiне к¼шедi. Б½ндай ж½йенi iске асыру ¾шiн к¾ш беретiн ¸рт¾рлi т½раºты ж¸не айнымалы тоºты т¾рлендiргiштер ºолданылады.
Жылдамдыºты реттеу сан жа¹ынан алты негiзгi к¼рсеткiштермен сипатталады.
1.Реттеу диапазоны D максимал ωтак ж¸не ωтiп минимал жылдамдыºтарының ºатынастарымен аныºталады.
D=
Жасанды сипаттамаларын ºолдан¹ан кезде дипазонды D ең шеткi сипаттамада¹ы жылдамдыºтардың ºатынастарымен аныºталады деуге болады.
°рт¾рлi ж½мыс машиналары ¸рт¾рлi реттеу дипазонын ºажет етедi. Мысалы ; прокат стандары дипазонда D3+4 ден D=50+1000-¹а дейiн ж¸не одан да жо¹ары ºа¹аз жасау машинасынiкi D=20 ж¸не т.б. болады.
Жылдамдыºтың реттелу орналасуымен аныºталады. Егер таби¹и жасанды сипаттамаларының орналасуымен аныºталады. Егер таби¹и сипаттамасынан жо¹ары орналасса, онда жылдамдыºты реттеу негiзгi сипаттамадан т¼мен деп атайды. Жасанды сипаттамасының таби¹и сипаттамасынан жо¹ары да, т¼мен де орналасуы екi зоналыº реттеу деп аталады.
3. Жылдамдыºтың реттелуiнiң бiрºалыптылы¹ы алын¹ан жасанды сипаттамаларының таби¹и сипаттамасына ºатысты орналасуымен аныºталады. Жасанды сипаттамалар к¼п бол¹ан сайын жылдамдыºты реттеу бiрºалыпты ¼тедi. Бiрºалыптылыº , екi жаºын сипаттамаларының жылдамдыºтарының ºатынасымен табылатын коэффициентiмен ба¹аланады ;
Êáiðº
=
/7-4/
ì½íäà ωi æ¸íå ωi.1 i-øi æ¸íå /i-1/ =øi
жасанды сипаттамаларында¹ы жылдамдыºтар.
Ең жаºсы бiрºалыптылыº /жатыºтыº/ жиiлiк ж¸не к¼рнеу т¾рлендiргiштерiн ºолдану арºылы т½йыº ж½йелерде iске асады, реттеудiң параметрлiк т¸сiлiнде ¸детте бiрºалыптылыº жо¹ары емес.
4. Жылдамдыºтың т½раºтылы¹ы ºоз¹алтºыштың бiлiгiндегi ж¾ктеме моментi ¼згерген кездегi оның жылдамды¹ының ¼згеруiмен сипатталады. Барлыº ºоз¹алтºыштың синхронды санама¹анда¹ы негiзгi т½рлерiнiң сипаттамалары к¼лбеу болып келедi, осы¹ан байланысты ж¾ктеме ¼ткен кезде ºоз¹алтºыштың жылдамды¹ы т¼мендейдi.
4.Жылдамдыºты реттеудiң тиiмдiлiгi автоматтандырыл¹ан электржетек жасау¹а ж¸не оны пайдалану¹а ж½мсал¹ан капиталдыº шы¹ынмен сипатталады. ²андай да бiр ж¾йенiң тиiмдiлiгiн аныºтау жалпы жа¹дайларда есептеген кезде ж½мыс машиналарының енiмдiлiгiнiң ж¸не шы¹арыл¹ан ¼нiмнiң сапасының жо¹арлылы¹ын, жетек ºолдан¹ан кездегi оның мыºтылы¹ын, электржетегiн жасау¹а ж½мсалатын материалдардың тапшылы¹ын ж¸не т.б. есепке алатын к¾рделi техникалыº-экономикалыº есеп болып табылады.
Жылдамдыºты реттеу процессiндегi маңызды к¼рсеткiш ºоз¹алтºыштыº П°К η реттеген кездегi ºуат шы¹ыны Р болып табылады.
/7-5/
м½нда Р2 - ºоз¹алтºыштың бiлiгiндегi пайдалы ºуат.
²оз¹алтºыш ¸рт¾рлi жылдамдыºта ж½мыс iстеген кезде реттеу циклы iшiндегi орташа ¼лшенген П°К деген ½¹ым ºолданылады.
/7-6/
Ð2i , Δpi, ti – пайдалы ºуат шы¹ыны ж¸не i-шi жылдамдыºта¹ы ж½мыс уаºыт.
n– жылдамдыºтың саны
Жылдамдыºта реттеу электр жетекте ж½мсалатын активтiк Р ж¸не реактивтiк О1 ºуаттардың ºатынастарымен аныºталатын та¹ыда бiр маңызды тиiмдiлiк к¼рсеткiшiмен -ºуат коэффициентiмен cosφ ба¹аланады.
/7-7/
П.ЭК –i ½ºсас бiр цикл ж½мыс ¾шiн орташа ¼лшенген ºуат коэффициентi деп есептеледi
/7-8/
6. ²оз¹алтºыштың м¾мкiндiк ж¾ктемесi, ºоз¹алтºыштың ºызуы м¾мкiндiгi нормативтiк ºызудан жо¹ары болма¹ан¹а с¸йкес келедi. ²оз¹алтºыштың бойымен номинал ток ¼ткен кездегi ж¸не оның ºызуы нормативтiк м¼лшерге тең бол¹анда¹ы ж¾ктеме болып табылады. ²оз¹алтºыштың ºызуы оның бойымен ¼тетiн тоºпен аныºталатын бол¹андыºтан , жасанды сипаттама да ж½мыс iсеген кездегi м¾мкiндiк ж¾ктеме болып, ºоз¹алтºышта¹ы ток номинал м¸нге тең бол¹анда¹ы, ал оның ºызуы нормативтiк бол¹анда¹ы ж¾ктеме болып табылады.
Мынадай маңызды жа¹дайды атап ¼ткен ж¼н; ºоз¹алтºыштың ºызуы оның салºындату жа¹дайына байланысты бол¹андыºтан, ºоз¹алтºыштың м¾мкiндiк ж¾ктемесiне ба¹а берген кезде б½л жа¹дайды да ескерген ж¼н.