1.Мова.Яе паходжанне. Слова «мова»-мнагазначнае:

1. стыль(газетная мова);

1. 2)манера гаварыць (блытаная мова);

2. 3)самаздольнасць гаварыць;

3. 4)сістэма знакаў для перадачы інф.(мова лічбаў);

4. 5)размова.

Мова-гэта сістэма агульнапрынятых гукавых і лексіка-граматычных сродкаў для вызначэння думак і наладжвання сувязі паміж людьмі.

Фальклорная версія узнікн. мовы:мову стварыў мудрэц,татэм,або Бог і ўзнагародзіў ёю чалавека.

Навуковая тэорыя паходж.мовы:

1)Натуралістычная:

• Тэорыя гукапераймання(17-19ст.)-мова ўзнікла шляхам пераймання чалавекам гукаў навакольнага свету.

• Тэорыя выклічнікаў(18-19ст.). –мова ўзнікла ў выніку міжвольных інстынктыўных выклікаў,якія выражалі ўнутраны стан чалавека.

2)Сацыяльная тэорыя:

• Тэорыя сацыяльнага дагавору(з 16 ст.)-людзі дамовідіся паміж сабой,што як гаварыць.

• Марксісцкае вучэнне(Ф.Энгельс 1878).-мова ўзнікла ў працэссе працоўнай калектыўнай дзейнасці людзей.

3)Паводле рэлігіі,мова мае боскае пходжанне, існавала яшчэ да з’яўлення чалавека і кіравала інтертнай матэрыяй.

11. Развіццё беларускай мовы ў савецкі час: беларусізацыя; 30–80-я гг. Хх ст.; “Закон аб мовах у Беларускай сср” 1990 г.

У 1918г. утворана БНР і бел.мова ўпершыню пасля часоў ВКЛ набыла статус дзяржаўнай.

У 20-ыя гады 20ст. адбываецца беларусізацыя (Палітыка кампартыі і ўрада БССР накіраваная на заканадаўчае замацаванне за беларускай мовай функцый дзяржаўнай).

Яна прадугледжвала:

• Развіццё нацыянальная культуры на аснове нац.мовы. У канцы 20-х гадоў 90% усёй літаратуры выходзіла на бел.мове. Звыш 80% школ былі беларускамоўнымі.

• Вылучэнне беларусаў на партыйную, савецкую, прафесійную і грамадскую працу.

• Перавод працы партыйнага, дзяржаўнага, прафесійнага апарату і часцей Чырвонай арміі на бел.мову.

Жорсткія рэпрессіі супраць нацыянальнай інтэлегенцыі ў 30-я гады, прымусовая калектывізацыя і масавыя выселкі сялянства с рэспублікі спынілі беларусізацыю.

У 30-я гады і пасля ВАВ беларускія школы пераводзяцца на рускую мову навучання. Масавы характар гэты працэс набыў у 60-я гады. Гэта прывяло да дэфармацыі нацыянальнай свядомасці беларусаў. Страты і адчуванне каштоўнасці роднай мовы, як нацыянальнага творчага элементу.

У 80-я гады ў СССР адбываецца перабудова. Абуджаецца цікавасць у людзей да своёй гісторыі, культуры мовы, узнікаюць беларускамоўныя групы ў садах і класы ў школах.

У 1990 г. вярхоўны савет БССР прыняў закон аб мовах у беларускай СССР, паводле якога бел.мова стала адной дзяржаўнай мовай рэспублікі.

Пасля рэферэндуму 1995 года статус дзяржаўнай атрымала яшчэ і руская.

12. Беларуская мова на сучасным этапе. Дзяржаўны білінгвізм (дзяржаўнае двухмоўе). Інтэрферэнцыя. Прыклады інтэрферэнцыі.

Зараз беларуская мова развіваецца ва ўмовах дзяржаўнага білінгвізму.

У сітуацыі двухмоўя ўзаемадзеянне моў прыводзіць да інтэрферэнцыі, г.зн. пры маўленні на адной мове ўжываюцца элементы другой, інакш, інтэрферэнцыя прыводзіць да парушэння нормаў суіснуючых моў. Беларуская і руская мовы найбольш блізкія і роднасныя ў славянскім свеце па фанетычных, лексічных, марфалагічных, сінтаксічных нормах. Аднак гэтае падабенства адмоўна ўплывае на пісьменнасць тых, хто карыстаецца гэтымі мовамі, адмоўна ўплывае на культуру і чысціню маўлення.

Узровень інтэрферэнцыі залежыць ад ступені авалодання другой мовай, ад умення свядома адрозніваць факты розных моў і шэрагу іншых прычын. Напрыклад, у суайчыннікаў сустракаюцца такія беларускамоўныя фанетычныя рысы як цвёрдыя р і ч на месцы рускіх мяккіх р’ і ч’, дз’ і ц’ на месцы д’ і т’, ярка выражанае аканне і інш. Гэтыя асаблівасці вельмі ўстойлівыя і могуць захоўвацца ў сітуацыі двухмоўя ўсё жыццё. Памылкі ўзнікаюць і на марфалагічным узроўні, напрыклад, пры разыходжанні ў родзе і ліку: палын — полынь, дроб — дробь, насып — насыпь.

Памылкі інтэрферэнцыі, як правіла, уплываюць на культуру беларускай і рускай моў, але не ўплываюць на разуменне выказванняў на адной і другой мовах.

13. Лексіка беларускай мовы паводле яе паходжання. Спрадвечна беларускія словы

Лексіка беларускай мовы паводле яе паходжання ўвесь час папўняецца 2 асноўнымі спосабамі:

1. Утварэнне новых слоў на базе ўжо існуючых.

2. Запазычванне слоў з іншых моў.

Папаўненне лексікі адбываецца таксама шляхам калькавання – памарфемнага перакладу слова з адной мовы на другую (сверхъестественный – звышнатуральны, вездесущий – усюдыісны, обозреватель – аглядальнік).

Каля 80% беларускай мовы складаюць спрадвечна беларускія словы – гэта словы, якія перайшлі ў яе па спадчыне з агульнаславянскай мовы ці з’яўляюцца агульнымі для трох усходнеславянскіх моў або ўтвораны непасрэдна ў бел.мове. Сваімі трэба лічыць таксама словы, якія ўзніклі на базе запазычаных, але з дапамогай сваіх прыставак і суфіксаў.

Cepulla (лац) – цыбуля (зап) – цыбулина (бел)

Bulbus (лац) – бульба (зап) – бульбяны (бел)

Sport (анг) – спорт (зап) – спартовец (бел)

Лексика:

• Спрадвечнабеларуская (80%):

1) агульнаславянская;

2) агульнаўсходнеславянская;

3) уласнабеларуская;

• Запазычаная (20%):

1)Саславянскіхмоў;

2) Знеславянскіхмоў;

*Агульнаславянскаялексікапрыйшла з агульнаславянскаймовы( 3 тысячагоддзе да н.э. – 6 тысячагоддзе н.э.) – прыкладна 2-3 тыс. агульнаславянскіхслоў.

Тэматычнаягрупа:

1. Тэрміныроднасці (баба, жонка, сястра, муж…)

2. Назвыжывёл (баран, каза, жук, варона…)

3. Раслінны свет (лес, дрэва, бор, гай…)

4. Часткі цела (цела, шыя, галава, нага…)

5. З'явыпрыроды (сонца, град, дождж…)

*Агульнаўсходнеславянскаялексіка(7-14 ст.);

*Уласнабеларускаялексіка( 13-? Ст.) (асілак, бусел, спадніца, жаданне, мара, здань, пакутаваць, час, склікаць);