§ 18. Транскрипция вобаста ба максад ва тарзи нстифодя ду хел .Мешавад: а) фонетикй вя б) фонологи.

Фарки транскрипцияи фонетикй ва транскринциян фонологи дар тарзи истифодаи аломатхои транскрипииоиист. Дар транскринциян фо­нологи хамаи тобишхои фонема ба воситаи як аломати транскринцио- ни (як харф) ифода мешаванд; дар транскрипциям фонетикй хар як тобиши фонема аломати махсчси (харфхои гупогунн) тасвир дорад. Масалан, дар калн.маи биринч мо ду тобиши фонемаи и-ро мебинем. Дар транскрипциям фонологи ни ду тобиш бя воситаи як аломат хярфи и ифода мешавад, аммо дар транскрипциям фонетики ин ду то­биши фонемам и ба воситаи ду аломат (масалан, JaJ ва [и]- бзринч) ифода мегардад.

Транскрипциям фонологи хангоми тахкики системен фонологии яабон истифода бурда мешавад. Транскрипцияи фоиетикиро дар се мяврид истифода мскушшд: а) хангоми зарурати инъикоси таркиби овозии забони пошпнос, б) барои пурратар муайян кардаии тобишхои фонема, в) дар таълими забоихои бсгона бо максади бехтар ошно шудап бо таркнби овозии калимахо ва талаффузн дурусти онхо. Агар транскрипцияи фоиологй таихо фонемахоро инънкос кунад, транскрип­цияи фонетики тамоми хусуеиятхои фонетикии фонемахоро, кн дар на- тичаи таъсири мухитхои гупогупи фонетикй паидо мешаванд, акс ме- намояд.

Транскрипция ба яке аз алифбохои маьлум (масалан, лотинй, русй ва гайра), кн барои инъикоси сохти овозии забои имконняти беш­тар дорад, асос меёбад. Дар им йитоб трянскрипция ба алнфбои хо­зираи точик асос офтааст. Do вучуди имкониятхои графикам хар як забои хеч як алифбо нутки овозирЬ нурра инънкос карда наметавонад. Аз хамин ру дар транскрипция ба чуз харфхои алифбо як силсила аломатхою минганяхои хяттии иловагн истифода бурда мешаванд. Дар грамматика низ ин усул рноя шудааст.

Барои овознависии садопокхо харфхои а, и, э, у, у, о-и алнфбои точикй ва аломати [о], ки тобишхои фонемахон а, и, у-ро дар холатн заъиф ифода мекунад, истифода мешавад.

Барон инъикоси хамсадохо харфхои н, б, ф, в, т, д, с, з, ш, ж, ч, ч, к, г, г, х, к, ь, х, м, и, л, р, й ва аломати [j] ки хамсадои знчи паси- забонии димогнро далолат мекунад, истифода шудяанд.

Аломати [\v] хамсадои лабулабии роги еонорнн гайриднмогиро ифода мекунад.

Фонемахо берун аз кавсайн (масалан, фонемаи а) оварда меша­ванд. Транскрипцияи овозй алохида, калима с к.исми он дар байнн к.явс.и мураббаъ [а] оварда мешавад.

Ду нук,тяи амудй баъд аз овоз [:] дарозим овозн пешинаро дало­лат мекунад. Аломатхон I як ист — I дар дохили фраза ва ду истро II дар охирн он нишон дода мешавад. К,авеи хилол дар болон ду хамсадо (ДЖ| талаффузи яклухти хамсадохоро нишон медихад.

ФОНЕМЛХ.ОИ ЗАБОНИ ТОЧИ К Я МИКДОРИ Ф0НСМЛХ.0

§ 19. Дар муайян намуданн микдори фонемахо ду хусусияти му- химми опо.чхо: кобилияти маънофарккуни па вобаста набудани фар­киятхои онхо ба мухитхои хамнншини ва мавкей омили асосй ба шу- мур меравад. Табиис.т, кн танхо фаркиятхои озод барои фарк кардани маьно истифода мешаванд: агар ду овозй мукоисашаванда дар мухи- ти якхслаи фонетики истеъмол шавад, хар кадомн онхо фоиемаи ало- хида хисоб меёбад.

САДОНОКХ.О

§ 20. Карой с.адонокхо холатн кавк мухнти заданокист. Дар ин хо­лят дар сабки комили талаффузн адабин имруэаи точик шаш садонок аз хамдигар фарк мекунанд: И, э, V, а, -у, о. Мустакнлият ва фаркияти ин фонемахоро тазодхои зерин (чадв. 1) нишон медихад.

¹1 я д п а л и 1.

ТАЗОДХОИ СЛДОНОКХ.О

агзохои я кум лъмох.пн ду IOM	э	А	У	У	о
и	сир-сор шнр-шер	сир-сар бист-баст	шир-шур дмл-дул	пир-нур дид-дуд	тир-тор бим-бом
э		бед-бэд сер-сар	шс-р-шур рез-руз	хеш-хуш бед-буд	б^д-бод дер-дор
А			I.'.lр кур бар-бур	бар-бур пар-иур	бад-бод бар-бар
У				хурд хурд i-ул- гул	суз-соз тур-тор
У					буд-бод буз-боз

Мустакилияти фопемахон болоро бадалшавихои зерин низ тасдик мекунанд:

а/у о/у у/у

бар-бурд, супор-сунурт, гуй-гуфт

шумор-шумурд, шуй шуст-ва гайра.

\АМСАД0Х,0

Барои хамсадохо мухнти кавй холати неш аз садопок хисоб ме­шавад.

Агар таркибн овозии калимахои аслан точнкй ва калнмахои точи- кншударо ба назар гирем, дар онхо дар холатн кавй — пеш аз садо- нокхо бнету чор фоиемаи ха^садо аз хамдигар фарк. мекунад: б, н, и, в, ф, д, т, з, <;, ж, ш, ч, ч, и, л, [р, й, к, г, х, к, х, "ь.

Фарки ин хамсадохоро мисолхои зерин собит менамоянд: а) пеш аз садопоки a: [6apJ —[пар], [Сар] — [мар] [иаро] [фаро], вар/аз ва агар / — [фар], 1дар] — [тар], [зар] — [cap], [чаи г] — [nanrj, [ранг]—[ланг], [дам] -[нам], [йах]—[pax], [ганда]—[канда], [гам]—[хам], [тарк]—[карк], [канд] [ханд], [хам]—[хам]; пеш аз садопоки о: [бода] [иода], [бон]—|мон], [дор]—[тор], [зор[— [сор], [нор]—[flop], [рон]—{нон], [жола]—[шила], hoii]—[чои], /аз чоху чялол/, [гох]~ [ко\], (нор]—[хор], [хой]—[хой], [fiopj—[нор], [лошак]—[рошак] ва гайра.

Дар ин холят танхо фонемахои ж, ш, -к бо сабаби муайян — бн- кобар он ки фолемаи ъ дар аввали калима истеьмол намешавад ва фонеман ж камистсьмол буда, одатаи ба хамсадои ч /жола//чола/ табдил меёбад, бо чуфтхои мувофики худ фонемахои ш ва \ дар та- зодхо иштирок намекунанд. Дар холатхон дигар ин фонемахо аз чуфтхои худ фарк мекунанд: (жола — шола, возеъ — возех) на гай­ра.

ТАСНИФИ ФОНГМАХ.О САДОНОКХО