Тэма 6: Дзеепрыметнік. Дзеепрыслоўе і. Тэарэтычная частка

1. Дзеепрыметнік як асобая дзеяслоўна-іменная форма. Граматычная характарыстыка дзеясловаў.

2. Утварэнне і ўжыванне дзеепрыметнікаў. Ад’ектывацыя. Шляхі распазнавання.

3. Асаблівасці ўжывання дзеепрыметнікаў у сучаснай беларускай мове. Прадуктыўнасць і непрадуктыўнасць існавання ў беларускай мове некаторых дзеепрыметнікавых формаў.

4. Дзеепрыслоўе, яго граматычная характарыстыка. Граматычныя катэгорыі дзеепрыслоўяў.

5. Утварэнне і ўжыванне дзеепрыслоўя ў сучаснай беларускай мове. Адвербіялізацыя дзеепрыслоўяў.

Тэрміналагічны апарат: дзеепрыметнік, дзеепрыметнікі залежнага і незалежнага стану, ад’ектывацыя дзеепрыметнікаў, дзеепрыслоўе, дзеепрыслоўі незакончанага і закончанага трывання.

Іі. Лабараторная частка

1. Ад наступных дзеясловаў утварыце ўласцівыя беларускай мове дзеепрыметнікі, запішыце іх, падкрэсліце суфіксы.

Выткаць, адкрываць, напісаць, пачуць, падзяліць, расклеіць, расказаць, спячы, пазелянець, заржавець, пасінець, струхлець, зрыжэць, пабялець.

2. Утварыце дзеепрыметнікі залежнага стану прошлага часу, запішыце іх, падкрэсліце суфіксы.

Абсталяваць, аднавіць, апалоць, адзець, выдаць, выклікаць, затаіць, змалоць, замкнуць, разліць, раніць, скасіць, сабраць, ссыпаць, схаваць, напаіць, сапсаваць, заваяваць, падрыхтаваць, накіраваць.

3. Знайдзіце памылкі ў выкарыстанні дзеепрыслоўяў. Правільна пабудуйце сказы і запішыце іх.

1. Падымаючыся на гару, у турыстаў парваліся вяроўкі. 2. Назбіраўшы поўныя кошыкі грыбоў, хлопцаў захапіў грыбны азарт. 3. Прачытаўшы раман “Завеі. Снежань”, было арганізавана цікавае абмеркаванне яго. 4. Падыходзячы да горада, у Ганны з’явілася думка вярнуцца назад, у лес да партызан. 5. Гледзячы праз акно вагона, успамінаюцца малюнкі роднага краю. 6. Слухаючы цікавы даклад, у студэнтаў узнікалі пытанні, разгарэлася спрэчка.

Ііі. Развіццёвая частка

Зрабіце пераклад на беларускую мову:

Стоял тихий и ласковый октябрьский вечер. Солнце медленно клонилось к закату. Казалось, что золотистое наливное яблочко погружается в переливающуюся бархатистую пену, обрамлённую паутиной тончайших нитей. Лёгкий ветерок, доносящий таинственные ароматы, едва заметно шевелил листву деревьев по берегам Параибы и ерошил макушки кокосовых пальм.

Вечер был чудный. Радужная зелень так и искрилась свежестью после недавнего дождя; серебристо-зелёные воды реки, ещё не замутнённые сезонными разливами, величаво катились вдоль крутых берегов, отражая великолепие чистого неба, пышность палитры горизонта и пятнистую зелень старинных деревьев. Утомившиеся от нескончаемых порханий по окрестным садам, лугам и лачугам птахи уже выводили первые предзакатные трели.

Последние лучи умирающего солнца, озарявшие застеклённые окна усадьбы, создавали иллюзию пожара – казалось, вот-вот шершавые языки пламени вырвутся на свободу и усадьба вспыхнет в гигантском костре. Но на самом деле внутри и снаружи царило полное умиротворение. Грозные могучие быки и лоснящиеся ухоженные бычки разлеглись на лугу, нежась под сенью старинных деревьев, и лениво пережёвывали жвачку. С подворья, где суетилась домашняя птица, слышалось квохтанье и кудахтанье, за амбарами блеяли овцы, мычали коровы, вдоволь нащипавшись сочной травки, но почему-то среди сумбурной многоголосицы не слышно было человеческих голосов. Усадьба казалась совершенно безлюдной. Разве что приотворённые окна гостиной, выходящие на фасад, да распахнутая настежь входная дверь свидетельствовали о том, что дом обитаем.