Indywidualny I społeczny wymiar korupcji

1. Wstęp

Korupcja jest zjawiskiem uniwersalnym, występującym od najdawniejszych czasów, pod wszystkimi szerokościami geograficznymi, w krajach biednych i bogatych. Przeszło dwa tysiące lat temu Kautilya, minister hinduskiego króla opisywał już ten fenomen w dziele Arthashastra. Łapowników można spotkać w najgłębszych partiach piekła opisanego przez Dantego, także Szekspir nie pominął sprzedajności jako jednego z wyznaczników ludzkiej natury. Pokusie przekupstwa ulegli członkowie komitetu decydujący o zlokalizowaniu Zimowej Olimpiady w 2002r. w Salt Lake City, nie oparli się jej członkowie Komisji Europejskiej. Korupcja współprzyczyniła się w latach dziewięćdziesiątych do upadku rządów we Włoszech, Brazylii, Pakistanie i Zairze, a dwa lata temu odsunęła od władzy prezydenta Suharto w Indonezji. Jednak pomimo tego, że korupcja jest ponadczasowa i zdarza się wszędzie, jej poziom i zakres są bardzo zróżnicowane. Dowodzą tego choćby rankingi poziomu korupcji w poszczególnych krajach publikowane corocznie przez Transparency International. Chociaż afery korupcyjne zdarzają się we wszystkich krajach, istotne różnice występują na poziomie codziennego funkcjonowania władzy ustawodawczej, wykonawczej, administracji wszystkich szczebli, wymiaru sprawiedliwości i mediów. Różnice te polegają na tym, że w pewnych krajach łapówki zdarzają się, ale są patologią, podlegającą sankcjom, zaś w innych są prawie powszechnie aprobowaną normą.

Prawie codziennie media informują o mniejszej lub większej aferze korupcyjnej, na szczytach władzy lub w lokalnym urzędzie wywołując wrażenie wszechobecności tego zjawiska. Częste informacje o oskarżeniach o korupcję bardzo rzadko kończą się informacjami o ukaraniu osób w nią zamieszanych, zdarza się, iż przekupni urzędnicy odchodzą na inne intratne stanowiska. Wzmacnia to i tak dosyć powszechne przekonanie o nieuchronności korupcji, z jednej strony przyczyniając się do jej akceptacji, a z drugiej ugruntowując postawy fatalistyczne. Akceptacja korupcji oznacza, że uważa się ją za zwykły, skuteczny sposób postępowania. Fatalizm przejawia się w tym, że korupcja jest postrzegana jako nieuleczalna choroba, walka z którą nie ma sensu, bo i tak nie da się jej pokonać.

Jednak bardziej trafna wydaje się inna także często stosowana lekarska metafora, porównująca korupcję do raka. Korupcja podobnie jak rak ma wiele odmian, często doprowadza do zniszczenia organizmu w którym się rozwija, ale można też pokazać pewne osiągnięcia w jej przezwyciężaniu. Warunkiem powodzenia jest poznanie tego zjawiska w jego złożoności, ujawnienie jego przyczyn i skutków oraz podjęcie konsekwentnych działań skoordynowanych na poziomie organizacji, uregulowań prawnych, władz lokalnych i centralnych. Sukces w walce z korupcją właśnie dzięki odpowiednio skoordynowanym działaniom odniosły kraje takie jak Hongkong i Singapur. Przykład tych krajów dowodzi, że ograniczenie korupcji jest możliwe, chociaż zapewne metody takiego ograniczania muszą być dostosowane do lokalnych warunków. Fakt, iż korupcja jest zjawiskiem ponadczasowym i chyba niemożliwym do całkowitego wyeliminowania nie może stanowić pretekstu do nie podejmowania działań antykorupcyjnych.