4. Вызваленне Магілёва. Страты горада ў вайне

26 верасня 1943 г. войскі Бранскага фронту вызвалілі адным з першых раённых цэнтраў Беларусі Хоцімск, а праз 8 месяцаў (на столькі часу затрымаўся фронт на р.Проня) пачалося вызваленне большай часткі Магілёўшчыны. Гітлераўцы рыхтавалі горад да абароны. Быў утвораны укрэпраён пад назвай “Мядзведзь”. Магілёў планавалі цалкам знішчыць. Горад быў вызвалены 28.06.1944г. у выніку Магілёўскай аперацыі. Больш 21 вайсковай частцы, якія вызначыліся пры вызваленні горада, было прысвоена званне “Магілёўскіх”, а 28 воінам званне Героя Савецкага Саюза.

29 чэрвеня 1944 г. Магілёўская вобласць была поўнасцю вызвалена ад акупантаў. Здзейснілі гэта войскі 1-га і 2-га Беларускіх франтоў (камандуючыя генерал арміі К.Ракасоўскі і генерал-палкоўнік Г.Захараў), прычым у выніку Бабруйскай аперацыі, праведзенай 3-й (генерал-палкоўнік А.Гарбатаў), 28-й (генерал-лейтэнант А.Лучынскі), 48-й (генерал-лейтэнант П.Раманенка), 65-й (генерал-лейтэнант П.Батаў), 16-й паветранай (генерал-палкоўнік авіяцыі С.Рудэнка) арміямі, конна-механізаванай групай (генерал-лейтэнант І.Пліеў) і Дняпроўскай ваеннай флатыліяй (капітан 1 ранга В.Грыгор’еў), быў утвораны бабруйскі «кацёл», у які трапілі 6 дывізій 9-й нямецкай арміі (40 тыс. чал.).

Пад час вайны 19 ураджэнцаў вобласці сталі поўнымі кавалерамі ордэна Славы, 103 Героямі Савецкага Саюза, а тры з іх двойчы Героямі: І.Гусакоўскі, С.Шутаў, І.Якубоўскі (усе камандзіры-танкісты).

Магілёў быў значна пашкоджаны і разбураны пры абароне горада ў 1941 г., вясновай павадкай 1942 г., масавай бамбардзіроўкай савецкай авіацыі ў 1943 г., падчас акупацыі і вызвалення. З 6653 будынкаў ацалела 3220. Былі разбураны амаль усе прадпрыемствы, акупанты вывезлі абсталяванне педінстытута, спалілі абласную і гарадскую бібліятэкі, архіў і г.д. Матэрыяльныя страты склалі 488 млн руб. (у коштах 1941 г.).

Такім чынам, падзеі вайны 1941-1945 гг. падцвердзілі праўду тых, хто аб´ектыўна і суб´ектыўна бачыў у Магілёве сталіцу. Менавіта наш горад абаранялі так, як бароняць сталіцы. Абарона Магілёва была правобразам абароны Масквы. Баранілі горад байцы 172-й стралковай дывізіі на чале з генералам М.Раманавым, асобныя часткі і народнае апалчэнне, упершыню ў Вялікай Айчыннай вайне створанае менавіта ў нашым горадзе. Асабліва вызначыліся байцы 388-га палка пад камандаваннем С.Куцепава на Буйніцкім полі, дзе 12-13 ліпеня былі знішчаны 39 гітлераўскіх танкаў.

Адразу пасля акупацыі Магілёў не скарыўся – у горадзе пачынаюць дзейнічаць антыгітлераўскія падпольныя групы: настаўнікаў, на хлебазаводзе, некалькі груп на чыгунцы, аўтарэмзаводзе, шоўкавай фабрыцы і г.д. Гітлераўцы разгарнулі жорсткі тэрор. У Магілёве вядомы больш 10 месц масавага знішчэння гаражан і ваеннапалонных. Магілёў значна пацярпеў у гады вайны. Пасля вызвалення ў ім было ўсяго каля 10 тыс. чалавек.

Лекцыя 10. Магілёў на рубяжы тысячагоддзяў

1. Помнікі горадабудаўніцтва ў сучасным Магілёве.

2. Гісторыя Лупалава-Маскоўскага прадмесця – Кастрычніцкага раёну горада Магілёва.

3. Эканамічнае і культурнае жыццё сучаснага Магілёва.

4. Дзейнасць грамадскіх арганізацый нацыянальных супольнасцей Беларусі на тэрыторыі Магілёўскай вобласці.