6. Абвастр. Унутр. Супярэч. У вкл у 70-х XIV ст. Княж. Вітаўта, яго унутраная і знешняя палітыка.

У пер. пал. XIV ст. Літ. дзяржава павялічыла свае абшары не менш як удвая. Яўнут, сяр. сын Гедыміна, які з волі бацькі стаў вял. князем, быў змешчаны з гэтай пасады ў 1345 г. Справу яго змяшчэння арганізавалі браты Альгерд і Кейстут, Са згоды апошняга менавіта Альгерд стаў вял. князем літоўскім (1345-1377). У час свайго кіравання Альгерд пачынае ажыццяўляць “агульнарускую” палітыку. Пры ім робяцца спробы авалодаць Ноўгарадам, практ-на далучаюцца да ВКЛ Валынь, Бранск, Смаленск, Падолле. Сваё 32-гадовае княжанне Альгерд падсумаваў стварэннем моцнага праваслаўнага бастыёна. Суперніцтва паміж Альгердавічамі за валоданне вілен. тронам распачалося адразу пасля смерці вял. князя ў 1377 г. Згодна з воляй Альг. у Вільні ўвакняжыўся яго старэйшы сын ад другога шлюбу Ягайла. У апазіцыю да яго стаў стар. сын Альг. ад першага шлюбу Андрэй Полацкі. Ягайла, каб пазбавіць свайго апанента апоры, вырашыў адабраць у Андрэя Полацкі ўдзел. Гэта прывяло да стварэння антыягайлаўскай кааліцыі ў складзе князя полацкага, маск. князя Дзмітрыя Іванавіча, князя смаленскага і бранскага. Пасля ад'езду ў Маскву князя Андрэя Ягайла перадае полац. зямлю свайму брату Скіргайлу. Але палачане не прымаюць стаўленіка Вільні, яны не дапускаюць яго ў горад, а пасля прымаюць бок Кейстута ў спрэчцы за ўладу паміж апошнім і Ягайлам. Нестабільнае становішча ў краіне прымушала Ягайлу шукаць надзейную апору як унутры краіны, так і па-за яе межамі. Зыходзячы з акалічнасці, што Маск. кн-ва стала да Ягайлы ў апазіцыю, той пачаў набліжаць да сябе язычніцкі набілітэт (знаць), паступова рыхтуючы яго да хрышчэння ў катал. веру з абяцаннем значных прывілеяў. Менавіта ў гэты час (верасень 1382 г.) заходні сусед кн-ва застаецца без караля. Акрамя таго, катал-кі Захад быў зацікаўлены ў абмежаванні распаўсюджвання ў Еўропе праваслаўнай веры, таму Польшча дала згоду аддаць карал. трон літ. князю ў абмен на катал. Літву з далейшым прыцэлам на акаталічванне ўсходнеслав. зямель ВКЛ і кн-ва Рускага. У верасні 1382 г. Ягайла гвалтоўна забівае свайго дзядзьку Кейстута, які не прымаў палітыку пляменніка. Рэаліз. польска-вялікакняжац. саюза канкрэтна распачалася 14 жніўня 1385 г. падпісаннем Крэўскай уніі. У 1386 г. Ягайла прымае кат-ва, бярэ ў жонкі каралеву Ядзвігу і займае польскі трон. У лютым 1387 г. ён выдае прывілеі, якія выяўлялі змест польска-ліцвінскіх дамоўленасцяў напярэдадні заключ. уніі. Паводле яго, феад. знаць каталіцкага веравызнання атрымлівала неабмежаванае права валодання і распарадж. сваімі вотчынамі, а таксама вызвалялася ад выкан. шэрага дзярж. павіннасцяў. На правас-х феадалаў гэты прывілей не распаўсюдж-ся. Такі дыскрымінацыйны закон для знаці “рускага” паходж. выклікаў рэзкае незадавальн. у іх асяродку. З гэтага часу (кан. XIV ст.) “рускае” пытанне не аднойчы падымалася. Першым выкарыстаў яго Вітаўт (1392-1430), які ў 90-я гг. XIV ст. выступіў з праграмай ствар. самаст-га “Літ.-Рускага” карал-ва, якое б супрацьстаяла, з аднаго боку, Польшчы, а з другога – Маскве. Унутры дзяржавы для ажыццяўл. сваёй праграмы Вітаўт узяў у саюзнікі праваслаўную знаць, за межамі ВКЛ – Ордэн, якому было выгадна пагаршэнне адносін паміж Княствам і Польскай дзяржавай, а таксама татарскага эмігранта, ранейшага залатаард. хана Тахтамыша. З Ордэнам вясной 1398 г. на востраве Салін было заключ. пагадненне, па якім Вітаўт абвяшчаўся “каралём Літвы і Русі”. Аднак гэтым амбіцыёзным задумам здзейсніца не ўдалося. 12 жніўня 1399 г. на р. Ворскла адбылася рашаючая бітва паміж кааліцыяй Вітаўт-Тахтамыш і правіцелямі Зал.Арды Цімурам і Едзігеем. Армія Вітаўта была амаль цалкам знішчана. У пасляворсклаўскі пер. Усх. Еўропа аб'ядналася пад эгідай Пол. кар-ва. Гэта дало свой плён у бітве пад Грунвальдам. 15 ліпеня 1410 г. аб'яднаным польска-вялікакняжацкім войскам была разбіта крыжацкая армія. Разам з тым у 1401 г. паміж Вял. Кн-вам і Польшчай, які пацвярджаў ”польска-літоўскую” унію, заключаную ў Крэве. У 1413 г. адбылося прыняцце пастановы Гарадзельскага сойма аб уніі паміж Вял Кн-вам і Польшчай, паводле якой праваслаўная знаць кн-ва ставілася практычна ў дыскрымінацыйнае становішча ў дзяржаве. Гарадз. прывілей устанаўліваў, што толькі католікі маглі валодаць і карыст. эканам. і паліт. прывілеямі і падараваннямі з боку вярх. улады. Забараняўся шлюб паміж каталікамі і праваслаўнымі. Правам выбрання вял. князя і атрымання дзярж пасад валодалі таксама талькі каталікі. 1392 г-Востраўскае пагадненне п/ж Ягайлам і Вітаўтам. Віт.аб’яўляўся князем ВКЛ без “вялікі”, прызнае ўладу над сабой Ягайлы. Віт.ажыццяўл.сваю ўладу практычна самастойна: падпарадкоўв.Смаленск.княства, ліквідуе удзельн.княствы, пазбаўляе Свідрыгайлу улады удзельн.княствам. Пазб.Скіргайлу улады над Полацкам і ставіць туды сваіх намеснікаў. Т.ч,умацоўвае сваю ўладу. Віт.імкнуўся падпарадкав. Маск.дзяржаву, але метад быў іншы.У к.14 ст Масква залеж.ад Залатой Арды. У ВКЛ збег Тахтамыш. Віт.вырашае аднавіць Тахтамыша, а ён дасць ярлык на маск.княжанне. Каб зрабіць, трэба сабраць войска супраць дзеючага хана. У 1392г. Віт.і Тахтамыш на р.Ворскле паражэнне ад Цімура (хан Залат.Арды). Віт.страчвае свій паліт.аўтарытэт. І гэта выкарыстоўваюць палякі. 1401-палякі навязыв.уні: Віленска-Гарадокская. Падцвер: Віт.прызнае унію з Польшчай, прызнае Ягайлу як вярхоўнага правіцеля і пасля яго феадалы ВКЛ не будуць выбір.самі князя, а з палякамі. Скарыст.паражэнне Віт., Смаленск (падпарадкав.у 1395) перах.да Масквы у 1404 Віт робіць спробу заваяваць Смаленск і здолеў Але спробы падпарадкав. Пскоў і Ноўгарад няўдалыя (1400-1408). У 1408 Літоўцы вымушаны адмовіцца ад спроб падпарадкаваць Ноўгарад. Параж.на Ворскле не зняла пагрозы ВКЛ з боку крыжакоў. У 1409 Ягайла і Вітаўт сустрэліся у белав.пушчы і дамовіліся аб тым, каб выступіць супраць Тэўт.ордэна. Гэта дамоўленасць б.рэалізавана у ліпені 1410г-Грунвальдск.бітва. Ягайла не прымаў актыўнага ўдзелу у бітве. ВКЛ і Польшча выйгралі. 1411 паміж Ордэнам і саюзам Польшчы і ВКЛ заключаны Таруньскі мір. Па яму ВКЛ вяртае сабе Жамойць і крыж.адмаўл.ад прэтэнзій на гэтую тэрыт. Паражэнне ордэна было значным і ён ужо не м.весці наступленны на Польшчу і ВКЛ. У 1446 Ордэн канчаткова разгромлены палякамі. У 1413 палякі і ліцвіны падпісалі Гарадзельскую уіню. Гэта чарговае сбліжэнне паміж войскамі ВКЛ і Польшчай. Рашэнні:-47 польск.феадалаў даравалі літ.феадалам права карыст.іх гербамі, а феад.ВКЛ заяўлялі, што прымаюць гэтыя герба. З гэтага часу ў ВКЛ феадалі займелі свае ўласныя гербы.усе 47 феад.былі католікамі. Падпісанне палажэнняў: Віт.падпісаў другую частку, дзе гавар., што ВКЛ зліваецца з Польшчай. У ёй жа гаварылася, што феадалы-католікі атрымоўваюць права займаць дзярж.пасады, выбір.Вял.князя Літ і нават шлюбы паміж правасл.і каталікамі забараняліся.Гэта быў чарговвы шаг на сбліжэнне з Польшчай (правасл.здымаюцца з пасад у ВКЛ). Падпісаўшы гэтую унію. Віт.застаецца Вял.кн.літ і імкн.праводзіць самаст.палітыку. Віт.звярнуў увагу на Маскву. Яшчэ у к.14 ст Віт.аддаў сваю дачку за Маск.князя Васілся. У 1428 Васіль памірае, а ўладу атрымоўвае 9 гадовы сын Васіля. Вітаўт аб’яўл.апекуном унука і Віт.фактычна мог кантраляваць падзеі у Маскве. У к. 20-ых гг 15 ст. віт.вырашае прыняць карал.карону, звярнуўся да герм.імператара, які каранаваў усіх уладароў Еўропы. У 1429 г віт.сабраў у Вільні усіх сваіх бліжэйшых суседзяў, але кароны не было. У 1430 г віт памірае.