11. Пераклад с рус на бел. Віды, узроўні перакладу

I узровень - пераклад на узроўне фанем. Перакладаюцца уласныя імёны и рэаліі. (Воробей - Варабей, воробей - верабей).

II узровень - пераклад на узроуні марфем (марфема - знаёмая частка слова)(полез-н-ый - карыс-н-ы, ликвид-иров-а-ть - ліквід-ав-а-ць)

III узровень - пераклад на узроуні слоў (найбольш лёгкі, але не заусёды магчыма).

IV - пераклад на узроуні словазлучэнняў. На гэтым узроўні часцей перакладаюцца устойлівыя фразеалагічныя словазлучэнні.

V - пераклад на узроуне сказаў. На гэтым узроўні перакладаюцца сказы, якія з'яуляюцца па сваім значэнні ідэяматычнымі (прыказкі, прымаукі, крылатыя выразы).(Учиться всегда пригодится - Вучыся і навука паможа).

VI - пераклад не слова у слова, а трэба высказаць асноуную думку.

VII - пераклад на узроуні тэкста (пры перакладзе вершау)

12. Тыпы трансфармацый пры перакладзе. Выкарыстанне дзеепрыметнікаў-тэрмінаў у бел мове

Неадпаведнасць лада беларускай мовы спецыфіцы іншых моу вядзе да неабходнасці граматычных, лексічных трансфармацый.

4 тыпа змен ці трансфармацый:

1. Перастаноука (пры пераводзе парадак слоу мяняецца).

2. Замена (пры пераводзе слова замяняецца другім).

3. Дабауленне.

4. Пропуск.

Рускія тэрміны, якія перадаюцца дзеяпрыметнікамі незалежнага стану, цяперашняга часу і абазначаюць утваральнік дзеяння, мэтазгодна перадаваць дзеепрыметнікамі з суфіксамі -уч, -юч, -ач, -яч. (управляющий сигнал - кіруючы сігнал). Пры перакладзе тэрмінау дзеепрыметнікау, якія утрымліваюць паняцце, аб назначэнні аб'екта могуць выкарыстацца яшчэ і прыметнікі з суфіксом -льн. (замыкающий контакт - замыкальны кантакт). Зваротныя формы дзеепрыметнікау наогул не характэрны для суаснай беларускай мовы і пры перакладзе рускіх тэрмінау, выражаюцца зваротнымі формамі дзеепрыметнікау цяперашняга часу на -ущ, -ющ любога стану. Для перакладу дзеепрыметнага зварота формай прошлага часу выкарыстоўваюць апісальны зварот (атом распавшийся - атам які распауся). Зрэдку замест апісальнага звароту выкарыстоўваюць прыметнікавыя формы з суфіксамі -н, -ан, -л.

13. Галоўные кампаненты культуры маўлення

У паляпшэнні камунікатыўнай функцыі мовы актыўную ролю выконваюць камунікатыўныя якасці маўлення – правільнасць, дакладнасць, лагічнасць, чысціня, дарэчнасць, выразнасць і багацце (разнастайнасць).

14 – 20 ПРАВІЛЬНАСЦЬ МАЎЛЕННЯ Пад нормай мы разумеем выпрацаваныя грамадствам і пісьмова замацаваныя ў адпаведных даведніках, слоўніках, граматыках правілы, арыентуючыся на якія, мы вучымся пісаць без памылак, правільна ўжываць пры маўленні тыя ці іншыя словы і іх формы, пісьменна будаваць словазлучэнні і сказы.

У сістэму нормаў літаратурнай мовы ўваходзяць:

- арфаэпічныя і акцэнталагічныя нормы (замацоўваюць правільнае вымаўленне гукаў і правільную пастаноўку націску);

- арфаграфічныя нормы (забяспечваюць правільнасць перадачы вуснай мовы на пісьме адпаведна пэўным правілам);

- лексічныя нормы (прадугледжваюць ужыванне слоў ва ўласцівых ім значэннях і правільнае сэнсавае іх спалучэнне);

- граматычныя нормы (замацоўваюць правільнае ўжыванне формаў слоў і дакладную пабудову сказаў);

- стылістычныя нормы (вызначаюць правільнасць падбору моўных сродкаў у адпаведнасці з пэўным стылем);

- пунктуацыйныя нормы (забяспечваюць правільнасць пастаноўкі знакаў прыпынку).

Правільнасць маўлення заснавана на прытрымліванні літаратурных норм пры ўжыванні мовы. Яны выпрацаваны на працягу стагоддзяў і замацаваны ў аўтарытэтных граматыках і слоўніках (пераважна акадэмічных). Літаратурная норма забяспечвае сацыяльнае адзінства мовы, узаемаразуменне паміж усімі носьбітамі ўсіх разнавіднасцей мовы (дыялекты, жаргоны і інш.). Сучаснай беларускай літаратурнай мове ўласцівы

арфаэпічныя,

акцэнталагічныя,

арфаграфічныя,

лексічныя,

словаўтваральныя,

марфалагічныя,

сінтаксічныя,

пунктуацыйныя,

фразеалагічныя,

стылістычныя нормы.

Арфаэпічныя нормы – гэта правілы вымаўлення галосных і зычных гукаў, гукавых спалучэнняў, правілы інтанацыі.( Губкіна А.В., Зразікава В.А. Беларуская мова.Эканамічная лексіка. – Мн., 2009. С. 27 – 30).

Інтанацыя (лац. іntonare – гучна вымаўляць) – гэта сукупнасць фанетычных сродкаў, якія служаць для афармлення фразы ці яе частак як адзінага цэлага. Такімі сродкамі з^,яўляюцца: 1) мелодыка – змяненне (павышэнне ці паніжэнне ) тону голасу; 2) інтэнсіўнасць (гучнасць, сіла) голасу; 3) тэмбр (афарбоўка) голасу; 4) тэмп маўлення; 5) пэўнае размяшчэнне паўз (перапынкаў гучання). Інтанацыя ёсць у кожным выказванні. З яе дапамогай маўленне падзяляецца на пэўныя часткі, яна служыць для выражэння эмацыянальнага стану гаворачага, яго адносін да прадмета гаворкі і суразмоўцы.

Багацце інтанацыйных магчымасцей кожнай мовы невычарпальнае.

Інтанацыя, як і артыкуляцыйная база мовы, засвойваецца з маленства, і чалавек у сваім штодзённым жыцці карыстаецца ёю інтуітыўна.

Акцэнталагічныя нормы – гэта сістэма націску у сучаснай беларускай мове.( Губкіна А.В., Зразікава В.А. Беларуская мова. Эканамічная лексіка. -Мн., 2009. С. 38 – 40).

Арфаграфічныя нормы – гэта правілы перадачы гукаў і іх спалучэнняў, увогуле вуснай мовы на пісьме, пры дапамозе сродкаў пісьмовага маўлення.

Правапіс у беларускай мове заснаваны на фанетычным і марфалагічным (фанематычным) прынцыпах.

Фанетычны прынцып патрабуе адпаведнасці напісання гучанню.

Марфалагічны прынцып патрабуе аднастайнай перадачы марфем незалежна ад іх вымаўлення. (Губкіна А.В., Зразікава В.А. Беларуская мова. Эканамічная лексіка. - Мн., 2009. С. 43 – 47).

Лексічныя нормы замацаваны пераважна ў тлумачальных слоўніках, падручніках і дапаможніках па беларускай лексікалогіі. Яны рэгламентуюць выбар пэўнага слова для вызначанага кантэксту.

Лексічныя нормы найхутчэй архаізуюцца, паколькі адлюстроўваюць рухомасць мовы, змены ў слоўнікавым складзе.

Словаўтваральныя нормы патрабуюць правільнага падзелу слоў на значымыя часткі (карані, афіксы), ведання спосабаў і законаў беларускай мовы , паводле якіх утвараюцца новыя словы.

Словаўтваральная спецыфіка праяўляецца на марфемным узроўні. Так напрыклад, у рускай мове вельмі прадуктыўным з^,яўляецца суфікс тель ( слушатель, зритель, выключатель, обозреватель).У беларускай мове выкарыстоўваюцца іншыя суфіксы для ўтварэння назоўнікаў (слухач, глядач, выключальнік, аглядальнік).

Суфіксальнае афармленне запазычаных дзеясловаў (звычайна тэрміналагічных) у беларускай мове мае свае асаблівасці. Менш актыўна, у параўнанні з рускай мовай, выкарыстоўваецца фармант ір, што абумоўлена гістарычнымі абставінамі, рознымі ўплывамі, неаднастайнымі шляхамі запазычвання. Даўно запазычаныя дзеясловы са сферы бытавой, грамадска-палітычнай лексікі ўжываюцца без ір (цытаваць, фатаграфаваць, дэкламаваць, баставаць, прапагандаваць). Фармант ір у структуры дзеяслова становіцца абавязковым, калі без узгаданага суфікса губляецца фармальная і семантычная акрэсленасць (шакіраваць, бравіраваць, лабіраваць, лавіраваць, мусіраваць), узнікае аманімічнасць (буксіраваць – буксаваць, візіраваць – візаваць, будзіраваць – будаваць, камандзіраваць – камандаваць, парыраваць – параваць, фарміраваць – фармаваць, апаніраваць - апанаваць), дзеяслоў мае вузкатэрміналагічнае значэнне (манціраваць, аксідзіраваць, дэкаціраваць, зандзіраваць), дзеяслоў утвораны ад нязменнага запазычанага назоўніка ( гафрэ – гафрыраваць , плісэ - плісіраваць), ад назоўніка з суфіксам ер, ёр, ор ( суфлёр – суфліраваць, дырыжор - дырыжыраваць).

Марфалагічныя нормы - гэта правілы формаўтварэння і словазмянення ў галіне самастойных часцін мовы ( назоўнікаў, прыметнікаў, лічэбнікаў, займеннікаў, дзеясловаў, прыслоўяў). Для захавання марфалагічных норм як у вусным, так і ў пісьмовым маўленні неабходна засвоіць родавую прыналежнасць некаторых назоўнікаў ( з прычыны білінгвізму), ведаць правапіс склонавых канчаткаў, спецыфіку ўтварэння ступеняў параўнання прыметнікаў, асаблівасці скланення лічэбнікаў, спражэнне дзеясловаў і інш.

Сінтаксічныя нормы вызначаюць межы спалучальнасці слоў, рэгулююць правільнае спалучэнне слоў у словазлучэнні і сказе. ( Губкіна А.В., Зразікава В.А. Беларуская мова. Эканамічная лексіка. - Мн., 2009. С. 125 – 127 ).

Пунктуацыйныя нормы патрабуюць правільнай пастаноўкі знакаў прыпынку ў пісьмовым тэксце.

Фразеалагічныя нормы патрабуюць аднатыпнага і раўнацэннага ўжывання фразеалагізмаў , прынятага ў дадзены перыяд моўным калектывам і ўсвядомленага ім як правільнае і ўзорнае. Гэта правільнасць выбару фразеалагічнай адзінкі, аптымальнасць яе прымянення з захаваннем спецыфічных уласцівасцей: своеасаблівай акцэнтуацыі (узяцца ў бокі, шапкамі закідаць), арфаграфіі (збоку прыпёку), пунктуацыі (ні ўзад ні ўперад, то скокам то бокам), спалучальнасці кампанентаў (чын чынаром, свіння свіннёю, лежма ляжаць) і г.д.

Стылістычныя нормы рэгулююць ужыванне моўных сродкаў з функцыянальна-стылістычнай і эмацыянальна-экспрэсіўнай афарбоўкай, а таксама нейтральных сродкаў у адпаведнасці са зместам, мэтай выказвання, умовамі маўленчых зносін і г.д. ( Губкіна А.В., Зразікава В.А. Беларуская мова. Эканамічная лексіка. – Мн., 2009. С. 118 - 122).