9 Класс

16 - вариант

I. Текстәр көдллһн.

Холын харан тасрад, хурин хөөтк чилгр теңгрт гилвс-гилвс гисн одд чиигтә бор һазр хәләлдәд, бийнь иим өңг уга бор һазр әдл эс болсндан ханад, улм байссн өңгтәһәр мусхлзлдад бәәцхәнә.

Үргләд унтн бәәх сөөһин таалврта дүүрәг үкс-үкс ишкәд йовҗ йовсн Булһна чиигтә, сарҗннсн хорман ә дарад йовна. Булһна хорман әәһәс энд-тенднь йөркг шарлҗни түңгәр хонҗ бәәцхәсн богшурһас үргәд, сард гиһәд нисхләрн, әмд бийнь чичрәд үкҗ йовх Булһна зүркиг бас чочаһад өсргәд йовна.

... Шүс-шүс гиһәд йовҗ йовсн Булһн хәәкрчкәд, тустан өмәрән ки хәләһәд һарарн чирәһән халхлад зогсад одв.

Булһна нүднд һурвн ик-ик көк чон өмннь нохачлҗ суулдҗ оркад, гиинлдәд, сүүлән өрглдәд, босчкад бийинь ээрәд гүүлдсн боллдад бәәнә. Чонмудын нүднәс һал һарад, солңһтрад бәәнә.

- Һәәдь! - гиҗ хәәкрлһнлә хоолднь торад, һарч чадад бәәв. Булһнд махлань толһа деернь бәәсн угань медгдхш. Булһн чонмудас нүдән бултулад, альдаран кев чигн, чонмуд дахад, гиинлдәд, минь ода һәрәдәд бахлураснь авч оркн алдсн болад бәәнә. “Уга, йоста чонмуд ... йоста, гиинлдәд, шүдән ирзәлһлдәд бәәнм”, - гих ухан Булһнд тольс гиһәд одв...

1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.

1.2. Эн текстин үгмүдт синонимс олҗ бичтн: халхлад, чочаһад.

1.3. Өггдсн зәңгст сурврмуд тәвтн:

а) Булһна хорман әәһәс энд-тенднь йөркг шарлҗни түңгәр хонҗ бәәцхәсн богшурһас үргәд, сард гиһәд нисхләрн, әмд бийнь чичрәд үкҗ йовх Булһна зүркиг бас чочаһад өсргәд йовна.

б) Булһна нүднд һурвн ик-ик көк чон өмннь нохачлҗ суулдҗ оркад, гиинлдәд, сүүлән өрглдәд, босчкад бийинь ээрәд гүүлдсн боллдад бәәнә.

1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.

II. Үүрмүд хоорндан эврә сул цаган яһҗ давулдгиннь тускар күүндҗәнә. Ямр кевәр эднә күүндвр тогтх зөвтә?

III. «Һарарн нег кү диилхлә, ухаһарн - миңһ диилдг» гидг үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.

4. Орчуллһн.

Лошадь — самое любимое животное у калмыков. Хорошая лошадь — гордость владельца. Для степняка поскакать, поездить, пронестись вихрем на хорошей лошади — любимое занятие. Жизнь калмыка-кочевника была тесно связана с его лошадью.

Лошадь в калмыцких сказках всегда рисуется как животное, обладающее сверхъестественной силой. Она быстра, как ветер. Пыль, поднимающаяся от её бега, доходит до небес.

V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).

февраль 2012

9 Класс

17 - вариант

I. Текстәр көдллһн.

Булһн көлнь һазрт ишкҗ йовҗ йовх угань медгдл уга, дегдрәд йовна.

Иигәд зөвәр чаңһур йовҗ йовсн Булһн дорд өмн бийдән кец деер һал һарад, дала салата келәрн, ки аһар хавлад бәәсиг үзв.

- Саак болҗ эс йовну? - гиҗ бийдән зөвәр чаңһур келчкәд, һалыг хәләхәсн әәһәд, һазр шаһаһад, үкс гүн ишкмлдәд, дайлад одв. Һалд зөвәр өөрдн зергләд ирлһнләнь, һал талас һурвн ик барг нохас хуцлдад көндә дуусарн теегин сөөһин дүүрә дарад күрсәрн тасчад, идҗ оркх дүртәһәр ирҗ йовцхана. “Бас үзгдл ... Уга. Эрлг гидгнь эн кевтә”, - гиҗ ухан тольс гиһәд одв. Булһн далдк уутан авн, хойр һосан зүн һартан атхчкад, һалас хаҗиһәд гүүлһнләнь, түрүн ирҗ йовсн ик хар амта өл көк нохань Булһнур һәрәдәд, сәрсн уутынь хаб гиҗ үмкн үмгәд, авад һарад одв. Дахлдн негнь һәрәдлһнлә, Булһн нег һосан барун һартан авад, маңнаһарнь өгәд орксн, ноха келтәһәд, хәрү һарад одв. Дәкн негнь эргәд хуцад, Булһна хөрлһнд тогтнҗ йовтлнь, хойр залу күн дахлдн хәәкрлдәд, гүүлдәд һарад ирцхәв.

1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.

1.2. Эн текстин үгмүдт синонимс олҗ бичтн: шаһаһад, атхчкад.

1.3. Өггдсн зәңгст сурврмуд тәвтн:

а) Иигәд зөвәр чаңһур йовҗ йовсн Булһн дорд өмн бийдән кец деер һал һарад, дала салата келәрн, ки аһар хавлад бәәсиг үзв.

б) Һалд зөвәр өөрдн зергләд ирлһнләнь, һал талас һурвн ик барг нохас хуцлдад көндә дуусарн теегин сөөһин дүүрә дарад күрсәрн тасчад, идҗ оркх дүртәһәр ирҗ йовцхана.

1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.