9 Класс

1- билет

I. Текстәр көдллһн.

1) Дөрвн җилин туршарт олн-әмтнә күләҗәсн байрин өдр ирв. 2) Хөн сарин 9-гч өдр әмтн нег-негән теврлдәд, үмслдәд, байрта ду дууллдад бәәв. 3) Эн ик байр дотр доһлң нульмстань чигн үзгднә. 4) Дәәнә көлд үрдән геесн эк-эцкнр үзгднә. 5) Залусан геесн күүкд улс бас харһна. 6)Мини нүднәс нульмсм заядар асхрв. 7)1942-гч җилин зуна сар санандм орв. 8) Мини экд дөрвлҗн цаасн ирлә. 9) Тер цааснд бичәтә бәәсн үгмүднь ода күртл мартгдхш. 10) «Тана залутн баатр кевәр…», - гиҗ эклҗ бичәтә билә. 11) Мини бичкн үр көвүн Боря намаг толһаһарм илхлә, энүнә һар экин һарла әдл җөөлн болҗ медгдв. 12) Мини күзүн деер дусал дуссн болад бәәв. 13) Борян нүдн нульмсар дүүрч. 14) Юңгад уульжахинь сурсн угав. 15) Боря бийнь келв: «Би бас бааҗаһан үзшго бәәдлтәв».

16) - Үзхч, аштнь үзхч, - гиҗ би эврә зовлңган мартҗ, көвүг иткүлҗ халунар келнәв.

17) - Ода күртл угалм.

18) - Дән шинкән эндр төгсвшлмн.

19) Боря саналдна. Би келнәв:

20) - Көләр одсн ирдмн, күрзәр дарсн ирдмн биш.

1.1. Текстиг айслулҗ умштн. Үүдсн седклиннь тускар келҗ өгтн.

1.2. Эн текстин үгмүдт синонимс олҗ бичтн: байрин өдр, баатр кевәр.

1.3. Өггдсн зәңгст сурврмуд тәвтн:

а) Дөрвн җилин туршарт олн-әмтнә күләҗәсн байрин өдр ирв.

б) Мини бичкн үр көвүн Боря намаг толһаһарм илхлә, энүнә һар экин һарла әдл җөөлн болҗ медгдв.

1.4. Текстин һол учр-утхинь медүлҗәх үгмүд (ключевые слова) буулһҗ бичтн.

II. Хойр үр көк теңгсүр зуульчлхар белдвр кеҗәнә. Эн тогтсн анч-бәәдлд ямаран күүндвр учрх зөвтә ?

III. “Күн-дөңгәр, шовун – далвагар” гидг үлгүрлә ирлцҗәх җирһлиннь нег йовдлын тускар келҗ өгтн.

IV. Орчуллһн.

Огонь.

Калмыки не ели мясной пищи без того, чтобы не бросить сначала три кусочка жира в огонь. Точно так же в огонь бросали масло.

Никому не давали огня в первый день перекочевки на новое место. Полагали, что с огнем может уйти счастье. Не разрешалось прыгать через огонь. Говорили, что это грешно, ибо огонь чистый.

Огонь, по мнению кочевников, обладал большой очистительной силой. Калмыки после зимней стоянки пропускали всю семью, весь скот и имущество между двух костров, бросая в огонь соль.

V. Билгин көдлмш. Нег ил бичг (открытка) тогтаҗ бичтн (эк-эцкдән, аав-ээҗдән, үүртән, багштан ...).

февраль 2012

9 Класс

2 - вариант

I. Текстәр көдллһн.

1) 1919 җилин намр. 2) Хальмг мөрн полкс эврәннь дундас мөрн цергин олн дүүвр баатрмуд өскҗ һарһцхала. 3) Теднә негнь хойрдгч эскадрона командир Максим Шапшуков билә. 4) Хотнур дәврҗ орлдан болһнд Нарма гергтәһән тер оньдин зерглҗ йовдг бәәсмн. 5) Халун бәрлдәнә цагт Шапшуков гергндән хәәкрәд, иигҗ келдг бәәсмн: «Нарма, бичә хоцр! Эсклә эврән чамаһан чавчхв».

6) Кавказин ар нурһнд болсн кесг дәәллдәнд Нарма Шапшукова орлцҗ йовсмн. 7) Султан гидг селәнә шидрт негдгч хальмг мөрн полк Васичев гидг полковникин бандла кегдсн үклдәтә бәрлдәнд йовсн цагт, Нарма Шапшукова мартгдш уга дүүвр үүлдвр кесн мөн.

8) Васичев гидг полковникин миңһн тавн зун күүтә мөрн полк, хальмг мөрн полкд цокулҗ хамхрсн догшн дәәллдәнд Максим Шапшуков саак кевәрн гергтәһән хоюрн зерглҗ атакд йовсмн. 9) Бийнь һанцарн хойр хортнла чавчлдҗ, муудан күрч йовсн Шапшуков: «Нарма, Акимиг харс!», - гиҗ хәәкрнә.

10) Күрәд чавчхд цаг бачм болсар, пистулан Нарма төвләд, Акимд өөрдҗ ирсн хортыг хаһад унһаһад орксн мөн. 11) Дәәнә диилврин күчр болн дүүвр җилмүдт, эн алдр кергин ашинь дәәллдәһәр негинь таслҗ йилһҗ йовсн цагт, хальмг күүкн Нарма улан баатрмудын ханьд ноолдҗ йовсн болдг. 12) Нарма Шапшукова мет, тиим дүүвр улсан кезәд чигн мартл уга, седклдән хадһлх кергтә.