
- •Лексия №1
- •Педмет ва вазифаьои фанни экология.
- •2. Методьои тадыиыотии экология.
- •3. Таърихи тараыыиёти экология.
- •Савольои тестц
- •1.Мафьум дар бораи муьити зист ва шароити маьал
- •2 Муьитьои асосии ьаёт.
- •Савольои тестц
- •2. Организмьо кадом муьитьоро аз худ кардаанд?
- •5. Ыонуни минимумуми ю.Либих чист?
- •1 Омильои экологц
- •2. Таъсири якжояи омильои экологц.
- •Савольои тестц
- •1. Омильои экологц чист?
- •4. Омильои биотц чист?
- •Мавзўи 4 Популятсияи экологц.
- •Мафьум дар бораи популятсия.
- •Сохтори популятсия.
- •Савольои тестц Лексияи 4
- •2. Нишондиьандаи асосии сохтори популятсия иньоанд:
- •3. Популятсия ин...
- •4. Типьои тасимот ва паьншавии фардьои дар дохили популятсия …
- •6. Сохтори синнусолии популятсияьо ин…
- •7. Сохтори генетикии популятсия ин…
- •8. Тавлиди популятсия ин…
- •10. Шумораи популятсия ин…
- •1. Мафьум дар бораи биотсеноз
- •2. Сохтори биотсеноз
- •3 Муносибатьои организмьо дар жамоа
- •Савольои тестц
- •2. Мафьуми биотсеноз чиро ифода мекунад
- •3. Мафьуми биотсенозро аввалин маротиба ки пешниьод карда буд
- •Таысимоти ьаёт дар биосфера.
- •Ыонуниятьои умумии ташкили биосефра.
- •Консепсияи ноосфера.
- •Савольои тестц
- •Биосфераро в.И.Вернадский номида буд…
- •2. Ки аз нуытаи назари илми биосфераро илман асоснок кард.
- •3. Аз нуытаи назари ьозира биосфераро чунин меноманд
- •6. Ыонуни констатнноки миыдори моддаьои зиндаро в.И.Вернадский ифода намоед.
- •8. Ыонуни якуми экодинамикц чунин номида мешавад
- •9. Ыонуни дуюми экодинамикц чунин номида мешавад
- •1. Мафьум дар бораи экосистема.
- •Жараёни энергия дар экосистема.
- •Динамикаи экосистема.
- •Савольои тестц
- •1. Экосистема чист?
- •2. Мафьуми экосистемаро, ки ба илм дохил кард
- •4. Сатьи трофц чист?
- •5 Ыонуни термодинамикие ки дар экосистема
- •7. Маьсули аввалини жамоа гуфта чиро мефаьмед
- •8. Маьсули дуюмини жамоа гуфта чиро мефаьмед
- •9. Суксетсия чист?
- •10. Давраьои дурусти равандьои суксетсияьоро мувофиыи ф.Климентсномбар кунед.
- •I.Намудьои асосии таъсири антропогенц ба биосфера
- •1.Ифлосиьои физикавц – дохил мешаванд:
- •2. Таъсири антрологенц ба сарчашммаи жараён ва гардиши моддаьо.
- •Савольои тестц Лексияи 8
- •1.Сохтор ва таркиби атмосфера
- •2.Манбаьои ифлосшавии атмосфера.
- •3.Оыибати ифлосшавии атмосфера ва муьофиэати атмосфера аз ифлосшавц
- •Савольои тестц
- •2. Аьамияти об дар табиат ва ьаёти инсон.
- •3.Захирахои обхои ширин ва истифодаи онхо
- •4. Бахри Арал, Кули Сарез ва проблемахои оби ширин
- •Савольои тестц
- •Мавзўи 11 Жамоаьои биотикц. Оыилона истифодабарц ва ьифзи он.
- •Таъсири антропогенц ба олами ратсанц ва ьайвонот.
- •3. Оыилона истифодабарц ва ьифзи олами растанц.
- •4.Оыилона истифодабарц ва ьифзи олами ьайвонот.
- •Савольои тестц
- •1.Олами хайвонот ва растани, кисми мухими
- •3 Ахамияти хайвонот дар бавучудории ландшафт аз хисоби
- •4 Дар натичаи фаъолияти инсон чунин хайвонотхо аз байн рафтаанд.
- •10 Усулхои хифз ва баркарор кардани хойвонотхои шикори.
- •Истифодаи оыилона ва ьифз.
- •Сарватьои заминии жаьон ва Жумьурии Тожикситон, сохтор ва проблемаи ьифз.
- •Истифодаи оыилонаи сарвтаьои заминц.
- •Тасниф, истеьсол ва истифодаи канданиьои фоиданок.
- •Савольои тестц
- •Ва ьифзи муьити зист.
- •1. Таъсири фаъолияти хожагии кишоварзии инсон ба муьити атроф.
- •Истифодаи энергия ва функтсиянокии экосистемаи саноат.
- •Проблемаьои ьифзи муьити атроф, бо алоыамандии афзудани шаьрьо ва истеьсоли саноатц.
- •Савольои тестц
- •Мавзуи 14 Экологияи одам.
- •Экология ва саломатии инсон.
- •3. Муьимтраин проблемаьои экологии муосири жамъият.
- •Мавзўи 15 Проблемаьои ьозираи экологц ва инкишофи устувор.
- •3 Проблемаьои партавьои сахт ва хатарнок, таъсир он ба муьити зист.
- •Савольои тестц
- •1. Раванди интенсивии техногени ва табии инкишофи хок ба чунин
- •2. Шўршавии дуюмини хок, ин …
- •3. Боыимондаьои озуыавц паррандагон, хояндагон ва ьайвоноти калонро ба худ жалб мекунад, ки он боиси …
- •4. Афканишоти ионизасиякунанда –
- •Мавзўи16 Роььои ьалли проблемаьои экологц.
- •1.Баробар намудани тараыыиёти инсоният.
- •2.Танзими тавлид.
- •Инкишофи устувор дар мажмўи глобалии «Жамъият ва табиат».
- •Идоракунии оыилонаи сарватьои табиц.
- •Стратегияи тараыыиёти саноат, энергеника ва мубориза бо ифлоскунандаьо.
- •Стратегияи инкишофи хожагии кишоварзц.
- •7. Нигоь доштани жамоаьои табиц.
- •Савольои тестц
- •1.Баробар кардани тараыыиёти инсоният ин
- •3. Инкигери устувор…
- •4. Барои бошуурона идоракунии бомаьорати иытисодц ва ьифзи табиат лозим аст
- •5. Амалан манбаьои тамомнашаванда доимц ва барыароршаванда сарватьо иньо мебошанд.
- •7. Баланд бардоштани ьосилнокии хожагии кишоварзц иньо мебошанд.
- •8. Бощьои миллц …
- •10 Дар вилояти Сущд чанд то парваришгоь мавжуд аст
Савольои тестц
1. Муьити зист чист?
А) Муьите, ки организмьо дар он зиндагц мекунанд.
Б) Муьите, ки организми зиндаро иьота мекунад ва новобаста бо он таъсири ьамдигарц доранд.
В) Муьити зист- муьити ьаётц аст
Г) Муьити зист – жамоа аст.
2. Организмьо кадом муьитьоро аз худ кардаанд?
А) Хушкц-ьавоц, хокц, обц
Б) Обц, хушкц-ьавоц, хокц ва биотц
В) Ьавоц, обц, хушкц, хокц
Г)Оби, кайьонц, хушки
3. Организмьои обиро чц меноманд?
А) Гигрофитьо
Б) Гелофитьо
В) Гетеротрофьо
Г)Нитрофил 4 Растаниьои дар хоки намиаш баланд ишкишофёбандаро чц
меноманд?
А) Гидратофит,
Б) Гидрофит
В) Гигрофит
Г) Ксерофит
5. Ыонуни минимумуми ю.Либих чист?
А) Барои инкишофи организмьо, моддаьои бисёр лозим аст.
Б) Таныисии яке аз моддаьо бо зиёд будани дигар моддаьо жуброн карда мешаванд.
В) Таныисии яке аз моддаьо бо зиёд будани дигар моддаьо жуброн (компенсатсия) карда намешаванд.
6. Дар кадом сол ыонуни минимуми Ю.Либих пешниьод карда шуд?
А) 1913,
Б) 1840,
В) 1866,
Г) 1868
7. Ыонуни толерантнокц ё ьудудц толерантнокц аз тарафи кадом олим ба вужуд омадааст?
А) В.Шелфорд
Б) В.Валтер
В) К.Ф. Руле
Г) Н.Ф.Реймерс
8. Маънои планктон «planktos» чист?
А) Чуыур, Б) Роьгумзада, В) Шинокунанда
9. Растаниьои дар муьити намак рушдкунандаро чц меноманд?
А) Галофитьо,
Б) Атсидофильо,
В) Нейтрофильо
Г)Сисиофил
10. Дар муьити обц чанд миыдор ьайвонот зиндагц мекунанд.
А) зиёда аз 200. 000,
Б) 150. 000,
В) 250. 000
Г) 350 000
Мавз=и 3 Омильои экологц ва адаптатсияи организмьо ба онхо.
Наыша:
1. Омильои экологц
2 .Таъсири якжояи омильои экологц.
3. Адаптатсияи организмьо ба шароити муьит.
1 Омильои экологц
Элементьои муьит ё хосиятьои алоьида, ки ба организм таъсир мерасонад, омильои экологц номида мешавад.
Организмьои гуногун таъсири ьар як омилро ба таври худ ыабул мекунанд, чунки ьар як организм хосиятьои махсуси шароити муьитро талаб дорад.
Дар табиат омильои экологц ба 3 гур=ь таысим мешаванд: абиотц, биотц ва антропогенц.
1 Омильои абиотц ( омильои щайризинда)
Омильои абиотц (аз юнони "а "- не, "био"- ьаёт )
Мажм=и омильои муьити щайриорганикии ба организм таъсир кунанда мебошанд. Компанентьои щайризиндаи табиат бовосита ва бевосита ба организм таъсир мерасонад. Оньоро ба гур=ььо таысим мекунанд.
а) омильои иылимц (р=шноц, ьарорат, намнокц, шамол, фишори ьаво ва щайра).
б) омильои геологц (заминжунбц, фаввора, задабаромадани вулкан, ьаракати яхпораьо, нурьои радиоактиви ва щ).
в) омильои орогрофц ё омильои релеф ( баландии маьал аз сатьи баьр, кунжи маьал, ки ба уфуы нигаронида шудааст, манзараи маьал ба тарафьои р=шноц ва щ).
г) омильои эдафикц ё хоки заминц (таркиби гранулометрикц, таркиби химиявц, зичц, сохтори рН ва щ ).
д) омильои гидрологц ( фишор, намакц, чараён ва щ ).
Инчунин омильои абиотикц ба физикц ва химиявц таысим мешаванд.
2 Омильои биотц (хаётц) Ин мажм=и таъсири фаъолияти ьаётии як организм ба организми дигар аст. Вобаста ба намуди таъсири организмьо оньоро ба 2 гур=ь таысим мекунанд.
1 Дохилинамудц ё гомотипц - омиле, ки ба организмьои фардьои намуди худ таъсир мерасонад.( мисол зарг=ш ба зарг=ш, санавбар ба санавбар ва щ ).
2 Байнинамудц ё гетеротипц - омиле, ки оньо ба организмьои фардьои дигари намуд таъсир мерасонад ( гург ба зарг=ш, санавбар ба т=с ва щ ).
Вобаста будан ба олами муайян омильои биоти ба 4 гур=ь таысим мешаванд:
а) омильои фитогенц - таъсири растанц ( растаниьо).
б) омили зоогенц - таъсири ьайвонот (ьайвоньо).
в)омили миногенц - таъсири занб=р=щьо ( занб=р=щьо).
г) омили минробогенц - таъсири микроорганизмьо (вирусьо, бактерияьо, соддатариньо).
Чунин намудьои таъсири ьамдигарии организмьо фары карда мешавад: протокооператсия, мутуамум, коменсамум, конкурентсия, дохилинамудц ва байнинамудц, паразитизм, дарандагц, аменсамум, нейтролизм.
3 Омили антропогени (аз юнони " антропос" - одам, " огени " - пайдоиш. Ьамаи шакльои фаъолияти инсон, яъне таъсири инсон ба табиат аст, ки дар натижаи он тащйироти мажм=и омильои экологц ба вучуд меояд. Фаъолияти инсон, яъне таъсири инсон ба организм равона карда мешавад ё ба тащйироти муьит ба жои зист, ( шикор, истеьсол, буридани бешаьо, ифлосшави, эрозияи хок ва щ.).
Дар ин ьангом таъсири инсон ьамчун истифода бурдани организми зинда метавонад чун ( щизо, нафаскашц, хориж кардан ва щ.). фары кунад ва фаъолияти хожагидорц ( хожагии кишоварзц, саноат, энергетика, наылиёт, фаъолияти маишц ва щ.).
Омильое, ки вобаста ба фаъолияти хожагидории инсон равона карда шудааст, омильои техногенц ном дорад. Аьамияти омильои анропогенц вобаста ба таъсири ьаматарафаи инсон ба табиат, аз жумла истифодаи пурраи захираьои он пайваста меафзояд. Омильои антропогенц асосан ба гур=ьи омильои биотц дохиланд ва бовосита ба гуногунии таъсири инсон ба фаъолияти шахсии он ба равияьои бовоситаю бевоситаи олами органикц ва щайриорганикц таысим мешаванд.
Омильои антропогенц вобаста аз характери таъсир ба 2 гур=ь таысим мешаванд:
а) омильои таъсири бевосита - ин таъсири бечинучарои инсон ба организмьо (даравидани алаф, дарави жангал, буридани беша, кир кардани ьайвон, шикори моьц ва щ.).
б) омильои таъсири бавосита - ин таъсири бавоситаи инсон ба организмьо (ифлосшавии муьити атроф, вайроншавии жои зист, нороьатц ва щ.).
Вобаста ба оыибатьои таъсир, омильои антропогенц ба чунин гур=ььо таысим мешаванд:
а) мусбц
б) манфц