Мавзўи 15 Проблемаьои ьозираи экологц ва инкишофи устувор.

Наыша:

1 Проблемаи афзудани миыдори аьолц дар жумьурии Тожикстон.

2 Тащйирёбии техногении пўшиши хок.

3 Проблемаьои партавьои сахт ва хатарнок, таъсир он ба муьити зист.

1. Проблемаи афзудани миыдори аьолц дар жумьурии Тожикстон.

Яке аз муьимтарин проблемае, ки инсоният ин ьал намудани афзоиши аьолц мебошад. Дар давраи тўлони миыдори ками инсон ба ыайд гирифта шуда буд. Миыдори умуми аьолии сайёра то ощзои аз худ кардани технологияи хожагии ыишлоы тащйирёбанда буда, таырибан 10 млн нафарро ташкил медод таньо наздик сольои 1930 миыдори аьоли 1 млрд нафарро ташкил дод. Агар то ба ин миыдор расидани аьолц сараввал сольои тўлони гузашта бошад, барои 2 млрд нафар расидани аьолц 100 сол, барои 3 млрд нафар 30 сол барои 4 млрд нафар 15 сол, сипас пас аз 12 сол (1987) шумораи аьолц муьлат хеле кам ба назар расида, ин ьолат то ьол давом дорад. Дар жаьон дар як сония 21 кўдак ба дунё омада 18 нафар фавтида истодааст. Бо чунин нишондиьандаьои таваллуду фавт рўзе дар сайёр 250 ьазор нафар зиёд гардида, соле он то ба 100 млн расида истодааст. Ьамин тариы проблемаи афзоиши аьолц дар Жумьурии Тожикистон низ ба назар мерасад, ки Тожикистон Шимолц ьам ба он низ алоыаманд аст. Яке аз таъсири проблема кам шудани маосаьти заминьои хожагии ыишлоы ва паст шудани даражаи бо замин таъминкунии аьолц, бо баробари афзудани шумораи аьолц.

Ьоло дар ин самтц норасогиьои заминьои корам ба назар мерасад.

Дар сольои наздик якчанд чорабиниьоро оид ба интенсификасияи истеьсоли хожагии ыишлоы дар ноьияи Ашт, Масчоь, Зафаробод ба миён гузошт, зеро, ки даражаи баландт афзоиши аьолц ва таъминнамои бо сарвати замин дар назар аст. Ин ноьияьо шароити ыулайи табии –иылимии барои инкишофи хожагии ыишлоы хосро дорост.

Проблемаи дигар ин пайдо шудани заминьои вайрон гашта вобаста ба фаъолияти инсон ба назар дошта заминдорц, бо хосияти баланди истеьсолии хок дар марзьои аз худкардани замин, ки боиси шўрхокшавц, боло шудани даражаи обьои зеризаминц, зериоб мондани замин, ва щ.

Ьамчунин нишондиьандаи даражаи умр ва афзоиши фавт низ нишодиьандаи сатьи саломатии инсон ва деградасияи экологии марзи муайян ба шумор меравад, ки ин низ проблемаи баьсталаб аст, зеро афзоиши фавт аз соли 1970 ба ыайд гирифта шуда ин ба давраи истифодаи васеъи химизатсия дар хожагии ыишлоы рост меояд. Ьангоми омўхтани таносуби фавти аьолии шаьр ва деьот муайян гардид, ки дар муддати сол 60 % аьолии фавтида аьолии дар хожагии ыишолы зиндагц кунандаанд.

Таъсири макро ва микро элементьо, ки гурўььои техногениро ташкил медиьад, дар ин суръат инкишофи бемориьо аз эътимод дур набуда ьангоми норасогию аз ьад зиёдии он дар организм бавужуд меояд, ки ин элементьои химиявц (Са, Сu,Zn,Sr) бо таносубияти якчанд элементьои химиявц (Co, Cu, Sr,Co,P) аст.

Проблемаи паьншавии заьрхимикатьо ба ьаво барои саломатии инсон хеле хатарнок буда, ба шумораи аьолц низ бетаъсир нест, яке аз чорабиниьои мушаххаси муьимтарини ин проблемаи кам намудани корьои авиохимиявц, кадоме, ки ба паст шудани фавт дар Жумьурц мегардад.

Тащйирёбии техногении пўшиши хок дар Тожикистон яке аз проблемаьои муьим буда, он проблемаи баьсталаб аст. Пўшиши хок объекти асосии зисти инсон, растанц ва ьайвонот ба ьисоб меравад.

Просесси интенсивии техногенц ва вайроншавии таркиби хок дар асосии чунин фаъолияти хожагии инсон ба амал меояд:

а). Обёрии дуру дароз сунъи – хусусан дар терасаьои дарё.

б). Просесси шўршавц ва ыисман тащйирёбии пўшиши хок, хусусан дар Ашт, Сомщор, сабаби ин просесси иылимии хушк ва ниьоят гарм, бухоршавии зиёд обёрии интенсии замин, болошавии даражи обьои зеризаминц, системаи дарёнажии ? суст.

в). Аз худ кардани хокьои хокисатари - бўр бо обёрии хокьои кушоди хокситари-вайроншавии шароити табиц хокьосилшац, пайдошудани хокьои техногении нав. Барыаронамоц ва беьтар намудани структураи хок ьатмист. Аз сабаи ба назар нагирифтани монеъаьои хок нигоьдоранда эрозияи обц, шамолц, гегригасионц фаъол аст, ки чунин чорабиньоро бояд ба инобат гирифт- яъне корьои зидди эрозия, зидди дефяясия, мелиорасияи жангал, агромелиоратсия то, ки намц дар хок зиёд гардад, структураи хок ба талабот жавобгўи бошад, суръати шамол паст карда шавад.

Тащйирёбц ва вайроншавии ьолатии табиц пўшиши хок дар зонаьои пасткўьц ва баландкўьц Тожикистони Шимолц кадоме, ки бо замини киштбанд аст. Омили муайянкунандаи пастшудани сифати хок ва аз байн рафтани он ин эрозияи об – шусташавц ьосилшавии жорц, кандашавц буда. Ьамроьшавии фаъолияти инсон просесси экзогениро фаъол мегардонад, кадоме, ки обьои равон жараёньои мавсимц нишебиьоро вайро мекунад ва харобиьо меорад.

Просессьои техногении геодинамикиро дар тамоми ноьияьои кўьии Тожикистон дидан мумкин аст, ки ыабати горизионталии сатьи болоии хокро шуста, миыдори гумусро кам мекунад, боиси паст шудани ьосилнокии хок мешавад.

Вайроншавии табии таркиби хок ьангоми истеьсоли канданиьои фоиданок, ифлосшавц ба заьрхимикатьо, бо партовьои корхонаьои саноатц ва камуналц - маишц заминьои камьосилдиьанда торафт аз таъсири ин омильо боз ьам сифтаи худро гум мекунад.

Интенсивона истифодабарии хок дар хожагии ыишлоы ьифзро аз таъсири техногени талаб мекунад, ки барои ин ыоидаи агротехникц, гузаронидани меморасияи химиявц, сарфакорона истифодабарии поруьои органикц ва мелиоративц, роььои ьифзи ратсаниьо ва ьифзи меъёри сохтмони заминц ьамчун меъёри сохтмони хатиш химияви жангалц дар майдони заминьое, ки ба эрозияи шамол, об, гирифторанд.

Меъёри истифода ба истеьсоли зидди эрозия, зидди жараёни сел, зидди тарма, зидди шусташавц, иншотьои гидротехникц.

Меъёри истифодабарои сохтани жангальои нимбуттагц, бисёрсола дар жорц, балкаьо, соьильои дарёьо, ыумзор, дар зиннаи дашт, биёбоньо ва дигар заминьои ноыулай жорц кардан ьаттмист.