
- •Лексия №1
- •Педмет ва вазифаьои фанни экология.
- •2. Методьои тадыиыотии экология.
- •3. Таърихи тараыыиёти экология.
- •Савольои тестц
- •1.Мафьум дар бораи муьити зист ва шароити маьал
- •2 Муьитьои асосии ьаёт.
- •Савольои тестц
- •2. Организмьо кадом муьитьоро аз худ кардаанд?
- •5. Ыонуни минимумуми ю.Либих чист?
- •1 Омильои экологц
- •2. Таъсири якжояи омильои экологц.
- •Савольои тестц
- •1. Омильои экологц чист?
- •4. Омильои биотц чист?
- •Мавзўи 4 Популятсияи экологц.
- •Мафьум дар бораи популятсия.
- •Сохтори популятсия.
- •Савольои тестц Лексияи 4
- •2. Нишондиьандаи асосии сохтори популятсия иньоанд:
- •3. Популятсия ин...
- •4. Типьои тасимот ва паьншавии фардьои дар дохили популятсия …
- •6. Сохтори синнусолии популятсияьо ин…
- •7. Сохтори генетикии популятсия ин…
- •8. Тавлиди популятсия ин…
- •10. Шумораи популятсия ин…
- •1. Мафьум дар бораи биотсеноз
- •2. Сохтори биотсеноз
- •3 Муносибатьои организмьо дар жамоа
- •Савольои тестц
- •2. Мафьуми биотсеноз чиро ифода мекунад
- •3. Мафьуми биотсенозро аввалин маротиба ки пешниьод карда буд
- •Таысимоти ьаёт дар биосфера.
- •Ыонуниятьои умумии ташкили биосефра.
- •Консепсияи ноосфера.
- •Савольои тестц
- •Биосфераро в.И.Вернадский номида буд…
- •2. Ки аз нуытаи назари илми биосфераро илман асоснок кард.
- •3. Аз нуытаи назари ьозира биосфераро чунин меноманд
- •6. Ыонуни констатнноки миыдори моддаьои зиндаро в.И.Вернадский ифода намоед.
- •8. Ыонуни якуми экодинамикц чунин номида мешавад
- •9. Ыонуни дуюми экодинамикц чунин номида мешавад
- •1. Мафьум дар бораи экосистема.
- •Жараёни энергия дар экосистема.
- •Динамикаи экосистема.
- •Савольои тестц
- •1. Экосистема чист?
- •2. Мафьуми экосистемаро, ки ба илм дохил кард
- •4. Сатьи трофц чист?
- •5 Ыонуни термодинамикие ки дар экосистема
- •7. Маьсули аввалини жамоа гуфта чиро мефаьмед
- •8. Маьсули дуюмини жамоа гуфта чиро мефаьмед
- •9. Суксетсия чист?
- •10. Давраьои дурусти равандьои суксетсияьоро мувофиыи ф.Климентсномбар кунед.
- •I.Намудьои асосии таъсири антропогенц ба биосфера
- •1.Ифлосиьои физикавц – дохил мешаванд:
- •2. Таъсири антрологенц ба сарчашммаи жараён ва гардиши моддаьо.
- •Савольои тестц Лексияи 8
- •1.Сохтор ва таркиби атмосфера
- •2.Манбаьои ифлосшавии атмосфера.
- •3.Оыибати ифлосшавии атмосфера ва муьофиэати атмосфера аз ифлосшавц
- •Савольои тестц
- •2. Аьамияти об дар табиат ва ьаёти инсон.
- •3.Захирахои обхои ширин ва истифодаи онхо
- •4. Бахри Арал, Кули Сарез ва проблемахои оби ширин
- •Савольои тестц
- •Мавзўи 11 Жамоаьои биотикц. Оыилона истифодабарц ва ьифзи он.
- •Таъсири антропогенц ба олами ратсанц ва ьайвонот.
- •3. Оыилона истифодабарц ва ьифзи олами растанц.
- •4.Оыилона истифодабарц ва ьифзи олами ьайвонот.
- •Савольои тестц
- •1.Олами хайвонот ва растани, кисми мухими
- •3 Ахамияти хайвонот дар бавучудории ландшафт аз хисоби
- •4 Дар натичаи фаъолияти инсон чунин хайвонотхо аз байн рафтаанд.
- •10 Усулхои хифз ва баркарор кардани хойвонотхои шикори.
- •Истифодаи оыилона ва ьифз.
- •Сарватьои заминии жаьон ва Жумьурии Тожикситон, сохтор ва проблемаи ьифз.
- •Истифодаи оыилонаи сарвтаьои заминц.
- •Тасниф, истеьсол ва истифодаи канданиьои фоиданок.
- •Савольои тестц
- •Ва ьифзи муьити зист.
- •1. Таъсири фаъолияти хожагии кишоварзии инсон ба муьити атроф.
- •Истифодаи энергия ва функтсиянокии экосистемаи саноат.
- •Проблемаьои ьифзи муьити атроф, бо алоыамандии афзудани шаьрьо ва истеьсоли саноатц.
- •Савольои тестц
- •Мавзуи 14 Экологияи одам.
- •Экология ва саломатии инсон.
- •3. Муьимтраин проблемаьои экологии муосири жамъият.
- •Мавзўи 15 Проблемаьои ьозираи экологц ва инкишофи устувор.
- •3 Проблемаьои партавьои сахт ва хатарнок, таъсир он ба муьити зист.
- •Савольои тестц
- •1. Раванди интенсивии техногени ва табии инкишофи хок ба чунин
- •2. Шўршавии дуюмини хок, ин …
- •3. Боыимондаьои озуыавц паррандагон, хояндагон ва ьайвоноти калонро ба худ жалб мекунад, ки он боиси …
- •4. Афканишоти ионизасиякунанда –
- •Мавзўи16 Роььои ьалли проблемаьои экологц.
- •1.Баробар намудани тараыыиёти инсоният.
- •2.Танзими тавлид.
- •Инкишофи устувор дар мажмўи глобалии «Жамъият ва табиат».
- •Идоракунии оыилонаи сарватьои табиц.
- •Стратегияи тараыыиёти саноат, энергеника ва мубориза бо ифлоскунандаьо.
- •Стратегияи инкишофи хожагии кишоварзц.
- •7. Нигоь доштани жамоаьои табиц.
- •Савольои тестц
- •1.Баробар кардани тараыыиёти инсоният ин
- •3. Инкигери устувор…
- •4. Барои бошуурона идоракунии бомаьорати иытисодц ва ьифзи табиат лозим аст
- •5. Амалан манбаьои тамомнашаванда доимц ва барыароршаванда сарватьо иньо мебошанд.
- •7. Баланд бардоштани ьосилнокии хожагии кишоварзц иньо мебошанд.
- •8. Бощьои миллц …
- •10 Дар вилояти Сущд чанд то парваришгоь мавжуд аст
Савольои тестц
1. Экология чист?
А) Экология илм дар бораи табиати зинда ва щайризинда
Б) Экология илм дар бораи организмьои зинда ва моддаьои органикц
В) Экология илм дар бораи муносибатьои органимьои зинда байни худ ва гетеротрофьо
Г) Экология илм дар бораи муносибатьои организмьои зинда байни худ ва бо муьити зист аст.
2. Мафьуми экологияро аввалин маротиба ки ба имлим дохил кардааст?
А) Э.Геккел
Б) Н.П. Наумов
В) Н.Ф.Реймерс
Г) Ч.Элтон
3. Биоэкология чиро меом=зад?
А) Муносибати организмьоро дар байни организмьои алоьида меом=зад
Б) Муносибатьои организмьо бо баъзе элементьои жамоа меом=зад.
В) Муносибатьои организмьоро бо омильои биотц меом=зад
Г) Муносибати организмьоро байни худ ва бо муьити худ меом=зад.
4. Предмети ом=зиши экология ин ом=зиши макроэкосистемаьои биологц:
А) Макраэкосистемаьои биологц: фард, популятсия, намуд, тащйирёбии он дар воьиди ваыт ва фазо
Б) Макроэкосистемаьои биологц: фард, жамоа, биотсеноз, тащйирёбии оньо дар воьиди ваыт ва фазо
5. Вазифаи экология ин: …
А) Ом=зиши дутарафаи алоыаи билогии байни объектьои гуногуни сатьи ташкили ва муьит
Б) Ом=зиши дутарафаи алоыаи биологии байни як сать
В) Ом=зиши дутарафаи алоыаи биологии байни як ыатор сатььо
Г) Ом=зиши дутарафаи алоыаи биологии байни сатьои щизоц
6. Давраи тараыыиёти экология аз чанд давра иборат аст?
А) Аз чор давра, Б) Аз шаш давра, В) Аз ду давра,Г) Аз панч давра
7. Тасвири алафьои шифобахш дар кадом асари Аб=али ибни Сино мавжуд аст?
А) Китоб-уш-шифо,Б) Донишнома,В) Ыонуни тиб,Г) Ыонуни табиат
8. Роли Ч.Дарвин дар ташаккулёбии экология ин:…
А) Муайян намудани механизми раванди таьаввулот бо роьи табиат
Б) Муайян намудани механизми раванди таьаввулот бо роьи сунъц
В) Муайян намудани механизми раванди таьаввулот бо роьи интихоби модификатсионц
Г) Муайян намудани механизми таьаввулот бо роьи табиц
9. В.И. Вернадский асосгузори илмии таълимот оид ба…
А) Ноосфера ва экосистема
Б) Популятсия ва ноосфера
В) Популятсия ва биосфера
Г) Биосфера ва ноосфера
10. Давраи охири тараыиёти экология чи ном дорад?
А) тадилёбии экология ба илмьои байнифосилавц (аз миёнаи асри XIX то асри ХХ)
Б) Табдилёбии экология ба илмьои байнифаннц (аз асри XIX то асри XXI)
В) Табдилёбии экология ба илмьои байнифаннц (аз миёнаи асри ХХ то ваытьои ьозира)
Г) Табдилёбии экология ба илмьои байнифаннц (аз ибтидои асри XXI то ьозира)
Мавз=и 2 Организм ва муьити зист
Наыша
Мафьум дар бораи муьити зист ва шароти маьал
Муьити асосии ьаёт
1.Мафьум дар бораи муьити зист ва шароити маьал
Муьити зист- он ыисми табиат, ки организи зиндаро иьота мекунад ва ба оньо бевосита ва бавосита таъсир мерасонад.
Мавфьумьои муьит ба шароити зисти организмьо фары карда мешавад.
Шароити ьаёт ё шароити зист – ин мажм=аи элементьои муьити зист, ки ба организмьо заруранд, бо баъзе оньо алоыамандии ногусустани доранд ва бе оньо вужуд дошта наметавонанд. Шиддатнокии омильои экологиро, ки барои фаъолияти ьаётии организмьо бештар мусоидат мекунанд шароити оптимум меноманд ва агар мусоидат накунанд шароити пессимум меноманд, яъне шароитие, ки барои фаъолияти ьаёти организмьо максималц таъсир мерасонанд, локин он альол зинда мемонад.
Ьадде ,ки дар он инкишофи организм имконпазир аст диапазонц (ьаддц) устуворц (бардошт, пуртоыат) ё толерантнокц номида мешавад.
Нуытаи маьдудкунандаи он, яъне ьарорати максималц ва минималии барои ьаёт лозимаро ьадди устуворц меноманд. Дар байни ьудуди оптимум ва ьадди устувори минтаыаи стресси вужуд доранд. Дар муносибат ба ьар як омили муьит, барои ьар як намуди растани ва ьайвонот, ьудуди оптимум, минтаыаи стрессц ва ьадди устуворц вужуд доранд.
Хосиятьои мутобиышавц ба ин ё он ьадди омильои муьитро валентнокии экологии намуд ё экологияи пластикии намуд меноманд.
Намудьои экологии устувор эврибионтьо (eyros- васеъ); ва ноустворро стенобионтьо (stenos- к=тоь) меноманд.
Муносибати организм ба тащйирёбии ин ё он омили муайян дар экология бо ьамроь кардани пешоянди «эврц» ва «стено» ба номг=ии омил муайян кардла мешаванд: чунончц аз р=и муносибат нисбати ьарорат стенотермьо ва эвритермьо; нисбат ба консентратсияи намакьо таносубанд стеногаленьо ва щайраьо фары карда мешавад …
Омильои маьдудкунанда (лимиткунанда)- омиле, ки сатьи он дар муносибати сифат ва миыдор (таныисц ё барзиёдц) ба ьадди устуворц организми дода шуда наздик аст, омильои маьдудкунанда меноманд.
Ыонуни минимуми Ю.Либих (1803-1873)
Дар соли 1840 Ю.Либих пешниьод кард, ки тобоварии организмьо звенои аз ьама суст дар ьалыаи талаботи экологц вобаста аст. Олим муайян кард, ки ьосилнокии щалладона на ба моддаьои щизоц, ки ба монанди (CO2, Н2О ва щ) вужуд доранд, балки бо оне ки миыдори хеле кам дар хок мавжуд аст, (мисол элементи бор) маьдудкунанда (лимиткунанда) аст.
Инкишофи растанц бо норасогии яке аз элементьои миыдори об ьатто минималц зарур аст, маьдуд мешавад.
Ю.Либих нишон дод, ки барои рушди растани шумора ва миыдори муайяни элементи кимиёвц лозим аст, бо баробари яке дигареро иваз карда наметавонанд. Таныисии яке аз моддаьо бо барзиёд будани моддаьои дигар жуброн карда намешаванд.
Ыонуни минимуми Либих, ыонуни асосц: тобоварии организмьо ьалыаи аз ьама сусти занжири талаботи экологии он муайян мекунанд, яъне имкониятьои ьаётии онро омильои экологие муыаррар мекунад, ки миыдораш ба минималц барои организм зарур наздик аст ва минбаъд паст фаромадани он ва нобудшавии организм ё диструксияи экосистема оварда мерасонад.
Омили лимиткунанда (маьдудкунанда) набалки норасогц, ки ба он Ю.Либих ишора карда буд, балки ба фаровонц (барзиёдц) омильои ба монанди гармц, р=шноц, об ва щайраьо вобаста аст.
Аз ин лиьоз дар соли 1913 В.Шелфорд ыонуни толеранднокиро баён намуд. Омили маьдудкунандаи инкишофи организм (намуд) таъсири экологии максимум ё минимум буда метавонад, ки диапазони байни оньо бузургии толерантнокии (тобоварц) организмро ба омили мазкур муайян мекунад.