
- •Лексия №1
- •Педмет ва вазифаьои фанни экология.
- •2. Методьои тадыиыотии экология.
- •3. Таърихи тараыыиёти экология.
- •Савольои тестц
- •1.Мафьум дар бораи муьити зист ва шароити маьал
- •2 Муьитьои асосии ьаёт.
- •Савольои тестц
- •2. Организмьо кадом муьитьоро аз худ кардаанд?
- •5. Ыонуни минимумуми ю.Либих чист?
- •1 Омильои экологц
- •2. Таъсири якжояи омильои экологц.
- •Савольои тестц
- •1. Омильои экологц чист?
- •4. Омильои биотц чист?
- •Мавзўи 4 Популятсияи экологц.
- •Мафьум дар бораи популятсия.
- •Сохтори популятсия.
- •Савольои тестц Лексияи 4
- •2. Нишондиьандаи асосии сохтори популятсия иньоанд:
- •3. Популятсия ин...
- •4. Типьои тасимот ва паьншавии фардьои дар дохили популятсия …
- •6. Сохтори синнусолии популятсияьо ин…
- •7. Сохтори генетикии популятсия ин…
- •8. Тавлиди популятсия ин…
- •10. Шумораи популятсия ин…
- •1. Мафьум дар бораи биотсеноз
- •2. Сохтори биотсеноз
- •3 Муносибатьои организмьо дар жамоа
- •Савольои тестц
- •2. Мафьуми биотсеноз чиро ифода мекунад
- •3. Мафьуми биотсенозро аввалин маротиба ки пешниьод карда буд
- •Таысимоти ьаёт дар биосфера.
- •Ыонуниятьои умумии ташкили биосефра.
- •Консепсияи ноосфера.
- •Савольои тестц
- •Биосфераро в.И.Вернадский номида буд…
- •2. Ки аз нуытаи назари илми биосфераро илман асоснок кард.
- •3. Аз нуытаи назари ьозира биосфераро чунин меноманд
- •6. Ыонуни констатнноки миыдори моддаьои зиндаро в.И.Вернадский ифода намоед.
- •8. Ыонуни якуми экодинамикц чунин номида мешавад
- •9. Ыонуни дуюми экодинамикц чунин номида мешавад
- •1. Мафьум дар бораи экосистема.
- •Жараёни энергия дар экосистема.
- •Динамикаи экосистема.
- •Савольои тестц
- •1. Экосистема чист?
- •2. Мафьуми экосистемаро, ки ба илм дохил кард
- •4. Сатьи трофц чист?
- •5 Ыонуни термодинамикие ки дар экосистема
- •7. Маьсули аввалини жамоа гуфта чиро мефаьмед
- •8. Маьсули дуюмини жамоа гуфта чиро мефаьмед
- •9. Суксетсия чист?
- •10. Давраьои дурусти равандьои суксетсияьоро мувофиыи ф.Климентсномбар кунед.
- •I.Намудьои асосии таъсири антропогенц ба биосфера
- •1.Ифлосиьои физикавц – дохил мешаванд:
- •2. Таъсири антрологенц ба сарчашммаи жараён ва гардиши моддаьо.
- •Савольои тестц Лексияи 8
- •1.Сохтор ва таркиби атмосфера
- •2.Манбаьои ифлосшавии атмосфера.
- •3.Оыибати ифлосшавии атмосфера ва муьофиэати атмосфера аз ифлосшавц
- •Савольои тестц
- •2. Аьамияти об дар табиат ва ьаёти инсон.
- •3.Захирахои обхои ширин ва истифодаи онхо
- •4. Бахри Арал, Кули Сарез ва проблемахои оби ширин
- •Савольои тестц
- •Мавзўи 11 Жамоаьои биотикц. Оыилона истифодабарц ва ьифзи он.
- •Таъсири антропогенц ба олами ратсанц ва ьайвонот.
- •3. Оыилона истифодабарц ва ьифзи олами растанц.
- •4.Оыилона истифодабарц ва ьифзи олами ьайвонот.
- •Савольои тестц
- •1.Олами хайвонот ва растани, кисми мухими
- •3 Ахамияти хайвонот дар бавучудории ландшафт аз хисоби
- •4 Дар натичаи фаъолияти инсон чунин хайвонотхо аз байн рафтаанд.
- •10 Усулхои хифз ва баркарор кардани хойвонотхои шикори.
- •Истифодаи оыилона ва ьифз.
- •Сарватьои заминии жаьон ва Жумьурии Тожикситон, сохтор ва проблемаи ьифз.
- •Истифодаи оыилонаи сарвтаьои заминц.
- •Тасниф, истеьсол ва истифодаи канданиьои фоиданок.
- •Савольои тестц
- •Ва ьифзи муьити зист.
- •1. Таъсири фаъолияти хожагии кишоварзии инсон ба муьити атроф.
- •Истифодаи энергия ва функтсиянокии экосистемаи саноат.
- •Проблемаьои ьифзи муьити атроф, бо алоыамандии афзудани шаьрьо ва истеьсоли саноатц.
- •Савольои тестц
- •Мавзуи 14 Экологияи одам.
- •Экология ва саломатии инсон.
- •3. Муьимтраин проблемаьои экологии муосири жамъият.
- •Мавзўи 15 Проблемаьои ьозираи экологц ва инкишофи устувор.
- •3 Проблемаьои партавьои сахт ва хатарнок, таъсир он ба муьити зист.
- •Савольои тестц
- •1. Раванди интенсивии техногени ва табии инкишофи хок ба чунин
- •2. Шўршавии дуюмини хок, ин …
- •3. Боыимондаьои озуыавц паррандагон, хояндагон ва ьайвоноти калонро ба худ жалб мекунад, ки он боиси …
- •4. Афканишоти ионизасиякунанда –
- •Мавзўи16 Роььои ьалли проблемаьои экологц.
- •1.Баробар намудани тараыыиёти инсоният.
- •2.Танзими тавлид.
- •Инкишофи устувор дар мажмўи глобалии «Жамъият ва табиат».
- •Идоракунии оыилонаи сарватьои табиц.
- •Стратегияи тараыыиёти саноат, энергеника ва мубориза бо ифлоскунандаьо.
- •Стратегияи инкишофи хожагии кишоварзц.
- •7. Нигоь доштани жамоаьои табиц.
- •Савольои тестц
- •1.Баробар кардани тараыыиёти инсоният ин
- •3. Инкигери устувор…
- •4. Барои бошуурона идоракунии бомаьорати иытисодц ва ьифзи табиат лозим аст
- •5. Амалан манбаьои тамомнашаванда доимц ва барыароршаванда сарватьо иньо мебошанд.
- •7. Баланд бардоштани ьосилнокии хожагии кишоварзц иньо мебошанд.
- •8. Бощьои миллц …
- •10 Дар вилояти Сущд чанд то парваришгоь мавжуд аст
2.Манбаьои ифлосшавии атмосфера.
2.Сарчашмаьо ва таркиби ифлосиьои атмосферц.
Ду намуди ифлосшавии атмосфераро фары мекунанд: табии ва сунъц (антропогени). Манбаи ифлосшавии табиии атмосфера вулыоньои оташфишон, бодлес шудани жинсьои к=ьц, т=фоньои пурчангу серщубор, сухторьои бешазор, баромадани намакьои баьрц ва щ. мебошад. Щайр аз ин дар атмосфера бактерияьо, спораьои занб=рущьо, гарди растаниьо доим ёфт мешаванд.
Ифлосиьои антропогени ба атмосфераи шаьрьо, ноьияьои истеьсолц ва хожагц хос мебошанд. Дар шаьрьо ва гирду атрофи оньо муассисаьои саноатц, наылиёт, тажьизотьои гармкунц хеле бисёранд, ки ьаворо аз дуд, хокистар, гази щубор, оксиди сулфур, нитроген ва дигар моддаьои зарарнок ифлос мекунанд.
Дар айни замон манбаи асосии ифлосшавии атмосфера хусусан наылиёт, муассисаьои саноатц, истеьсолот гаштаанд. Саноат партовьои газ ва чангро ба атмосфера ба миыдори зиёд мебарорад. Манбаъьои асосии ифлосиьо истгоььои барыии гармидиьц, заводьои металлурга, кимиёвц, коркарди нафт, сементбарорц ва щ. мебошанд.
Заводи алюминии - дуд, ангидридьо, сулфидьо, пайвастагиьои фторро ба атмосфера бароварда муьитро ниьоят заьролуд мекунад.
Заводи сементбарорц масолеьи сангмонандро реза ва орд карда чанги зиёдро мебарорад. Он бошад касалии вазнини силикозро ба вужуд меорад (касалии роьи нафас) ва таъсири ьалокатбор дорад.
Наылиёти автомобилц муьити атрофро аз газьои дамдама ифлос мекунад. Газьои автомобилц мураккаби моддаьо буда ба якчанд гур=ь таысим мешаванд:
гуруьи I безарар аст - N, О, Н, бущьои об ва СО2 дорад, ки миыдори камаш ба одам зарар намерасонад;
гуруьи II - СО - оксиди карбон, щубор беьад зарарнок аст (12%).
гуруьи III - N0 - оксиди нитроген ва N02 диоксиди нитроген - хеле заьрнок мебошад;
гуруьи IV - карбогидридьо - этилен, атсетилен, метан, пропан, толуол -моддаьои кансерогенц, ба пайдошавии варамьои ганда (саратон) мусоидат мекунанд;
гуруьи V - алдегидьо - формалдегид (формалин) - аз ьад зиёд заьрнок;
гуруьи VI - дуд, сиёьц- хусусан барои муьаррикьои дизелц, хос мебошад.
Миыдор ва таркиби газьои дамдама аз намуди муьаррик (карбуратор ё дизел), тарзи кори он, сифати с=зишворц ва дигар омильо вобаста аст.
Маьсулоти оксидшавии газьои дамдама - фотооксидантьо боз ьам заьрноктар мебошанд. Масалан, озон (Оз), ки миыдори ками он фоиданок асту, консентратсияьои баландаш бошад аз ьад зиёд заьрнок мебошанд.
Баъзе навъьои бензин пайвастагиьои сурб ва дигар оьаньои вазнин доранд. Дар миыёси жаьон автомобильо дар як сол 300 ьазор тонна сурбро ба атомсфера хориж мекунанд.
Ифлосшавии радиоактивии атмосфера дар натижаи таркишьои бомбаьои атомц ё садамаи истгоььои барыии атомц ба амал меояд. Унсурьои афканишоти радиоактиви ба масофаьои дур паьн гашта, сольои дароз дар муьити атроф боыц мемонанд. Оньо аз атмосфера боз ба Замин фаромада хок, обамборьо ва ьамаи мавжудотро заьролуд мекунанд. Аз ин сабаб ифлосшавии радиоактивиро фожиаи глобалц меноманд.
Манбаьои ифлосии атмосфера ба 2 гур=ьи калон таысим мешаванд:
1.Ифлосиьои табии.
2.Ифлосиьои сунъц.
Ифлосиьои табии дар навбати худ ба 2 зергур=ь таысим мешаванд:
1.Кайьонц (жангьои кайьонц).
2.Ифлосиьои заминц иньо: а)континенталц, б) баьрц
Ифлосиьои континенталц иньо: а) щайри органикц, б) органикц,
в) дудьо.
Ба ифлосиьои щайриорганикц бодх=рдашави ва вулканьо дохиланд.
Ба ифлосиьои органикц атмосферц растанц ва ьайвонот дохиланд. Ифлосиьои сунъц атмосферц иньо: 1)Муьити зист, 2)Наылиёт, 3)С=хторьо, 4)Ьамаи намуди истеьсолот мебошанд.
Дар оихири асри VX ифлосиьои табии атмосферц 75% ва 25% онро ифлосиьои антропогенц ташкил мекард.
Ифлосиьои сунъц атмосферц иньо: а) Радиоактивц, б) Электромагнитц, в) Садои баланд, г) Наылиёт, д) Партовьои корхонаьои саноатц, е) Корхонаьои химиявц ва щайраьо мебошанд.
Моддаьое, ки атмосфера ифлос мекунад ба ду гур=ь таысим мешаванд:
1)Аввалин даража – моддаьое аз заводу фабрикаьо ва дигар сарчашмаьо ба ьаво партофта мешаванд;
2)Дувумин даража – ифлосиьое, к ибо ьавои атмосфера омехта шудаанд ва хеле хавфнок мебошанд. ПДК-и моддаьои зарарнок дар ьавои атмосферии жойьои аьолинишин, мг/м3
Табл. 1
Модда |
Бисёртарини якбора |
Шабонар=зц ба ьисоби миёна |
Оксиди нитроген |
0,6 |
0,06 |
Диоксиди нетроген |
0,085 |
0,085 |
Аммиак |
0,2 |
0,04 |
Атсетон |
0,35 |
0,35 |
Бензол |
1,5 |
0,8 |
Бенз(а)пирен |
- |
0,000 001 |
Жанги безарар |
0,5 |
0,15 |
Симоби оьанин |
- |
0,0003 |
Сулфид |
0,008 |
0,008 |
Сероуглерод |
0,03 |
0,005 |
Оксиди карбон |
5,0 |
3,0 |
Фенол |
0,01 |
0,003 |
Формалдегид |
0,35 |
0,003 |
Хлор |
0,1 |
0,03 |
Дар таблитсаи 1 номг=и ифлосиьои атмосферц ва миыдори оньо дар атмосфера нишон дода шудааст.